Палын мяцёлчаты

Палын мяцёлчаты
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[1] Клас:  Двухдольныя[2] Парадак:  Астракветныя Сямейства:  Астравыя Падсямейства:  Астравыя Трыба:  Anthemideae Падтрыба:  Artemisiinae Род:  Палын Від:  Палын мяцёлчаты
Міжнародная навуковая назва
Artemisia abrotanum L., 1753
Сінонімы
Artemisia altissima Ehrh. ex DC. Artemisia anethifolia Ehrh. ex DC. Artemisia elatior Klokov Artemisia elegans Fisch. ex Ledeb. Artemisia foeniculacea Steven ex DC. Artemisia herbacea Ehrh. ex Willd. Artemisia herbacea DC. Artemisia herbacea hort. ex Besser Artemisia paniculata Lam. Artemisia procera Willd. Artemisia proceriformis Krasch. Artemisia sabulosa Steven ex DC. Artemisia tenuissima Spreng. ex Besser
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   35444 NCBI   86306 EOL   469705 GRIN   t:4273 IPNI   306365-2 TPL   gcc-123521

Палы́н мяцёлчаты^[3], палы́н лячэбны^[4] (Artemisia abrotanum) — шматгадовая кветкавая расліна, паўкуст, від роду палын (Artemisia) сямейства астравыя (Asteraceae).

Назвы

Палын мяцёлчаты, божа дрэўка, дождзераўё^[5], цім’як^[6], кудравіц, цыпрус^[6][7][8].

Батанічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя з манускрыпта VI стагоддзя De materia medica, копіі сачынення антычнага лекара і натураліста Дыяскарыда

Вышыня расліны ад 50 да 120 см. Неразгалінаваныя парасткі стромкія, драўнеюць амаль цалкам да самых верхавінак, тоўстыя (да 1,5 см у папярочніку).

Лісце шараватага колеру, спачатку апушанае, з часам становіцца амаль голым. Ліставыя пласцінкі двойчы ці тройчы перыстарассечаныя на вузкія доўгія амаль ніткападобныя долі (з-за чаго выглядаюць ажурнымі). Ніжняе і сярэдняе сцябловае лісце з хвосцікамі.

Кветкі сабраны ў шарападобныя дробныя (2—3 мм шырынёй) кошыкі, якія ўтвараюць друзлыя мяцёлкавыя паніклыя суквецці. Краявыя жаночыя кветкі вузкатрубкавыя, абодваполыя сярэднія — трубчастыя. У еўрапейскай частцы Расіі цвіце ў ліпені — жніўні.

Плод — сямянка, спее ў еўрапейскай частцы Расіі ў жніўні — кастрычніку.

Арэал

Паходзіць з Малой Азіі, Усходняга Міжземнамор’я. У Расіі сустракаецца ў еўрапейскай частцы (вядома паўсюль у сярэдняй паласе, але ў паўночных раёнах рэдка), на Паўночным Каўказе, адзначана на поўдні Заходняй Сібіры і на Алтаі. Аддае перавагу росту ля вады, на пойменных лугах, можа ўтвараць зараснікі, сустракаецца ў лясах, на ўзлесках бярозавых пералескаў, ля жылля чалавека, уздоўж дарог^[9][10].

Гаспадарчае значэнне і выкарыстанне

Расліна валодае своеасаблівым прыемным пахам, здаўна выкарыстоўвалася як асвяжальнік паветра.

Дэкаратыўная расліна, выкарыстоўваецца ў садовай культуры.^[10]

Выкарыстанне ў кулінарыі

Маладыя парасткі прыдатныя для ўжывання ў свежым выглядзе, але толькі ў нязначных колькасцях. Падчас высушвання лісця горыч страчваецца і набываецца характэрны пякучы смак вострай прыправы.

Высушаную траву, сцёртую ў парашок, дадаюць да смажанага мяса за некалькі хвілін да заканчэння гатавання. Можа дадавацца ў хлябы для надання ім спецыфічнага водару, можа выкарыстоўвацца для араматызацыі воцатаў, як дадатак да соусаў і служыць прыправай для страў з дзічыны.

Зноскі

1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
2. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
3. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 19. — 160 с. — 2 350 экз. — у крыніцы пад назвай Artemisia paniculata Lam.
4. Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 4. Недалька — Стаўраліт / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1985. — 599 с., іл. — 10 000 экз. — С. 96.
5. Federowski M. Lud Bialoruski na Rusi litewskiej. Krakow, I, 1897
6. Анненков Н.  (руск.) Ботанический словарь. СПб., 1878.
7. Носович И. И. Словарь белорусского наречия. Спб, 1870
8. Рытов М. В.  (руск.) Русские лекарственные растения. Т. I. Петроград, 1918.
9. Красноборов 1997, с. 103.
10. Губанов 2004, с. 334.

Літаратура

• Красноборов И. М. 46. Artemisia L. — Полынь // Флора Сибири. Т. 13: Asteraceae (Compositae) / Сост. Красноборов И. М. и др. — В 14 т. — Новосибирск: Наука; Сиб. предприятие РАН, 1997. — Т. 13. — С. 90—141. — 472 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-02-031178-2.
• Похлёбкин В. В. Полынь лимонная // Пряности, специи, приправы.. — М.: Эксмо, 2011. — 256 с. — (Кулинария. Похлёбкин). — 7 000 экз. — ISBN 978-5-699-42298-2.
• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 1270. Artemisia abrotanum L. (A. procera Willd.) — Полынь лечебная, или высокая, Божье дерево // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2004. — Т. 3. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 334. — ISBN 5-87317-163-7.

Спасылкі

• Палын мяцёлчаты: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)