Панонска-русінская мова

Панонска-русінская мова
Саманазва руски язык, руска бешеда, бачвансько-русская бешеда
Краіны Сцяг Сербіі Сербія,
Сцяг Харватыі Харватыя
Рэгіёны Ваяводзіна
Агульная колькасць носьбітаў
Класіфікацыя

Індаеўрапейская сям'я

Пісьменнасць кірыліца
Моўныя коды
ISO 639-1 —
ISO 639-2 —
ISO 639-3 rsk
Ethnologue rsk
LINGUIST List rue-par
IETF rsk
Glottolog pann1240
Шыльда на будынку мерыі Нові Саду, надпіс на панонска-русінскай мове — унізе.

Панонска-русі́нская мова (таксама бачванска-русінская мова, югаслава-русінская мова, заходне-русінская мова, ваяводзінска-русінская мова, паўднёварусінская мова; саманазва: руски язик, руска бешеда) — тэрмін для пазначэння сукупнасці дыялектаў славянскае галіны індаеўрапейскай сям'і моў, распаўсюджаных сярод панонскіх русінаў на поўначы Сербіі і паўночным усходзе Харватыі, у прыватнасці, у гістарычным рэгіёне Бочкаі.

Дыялекты панонскіх русінаў збліжаюцца з заходнеславянскімі мовамі, асабліва славацкай, маючы пры гэтым фанетыку і лексіку ўсходнеславянскага паходжання. Апрача таго, адлюстроўвае пэўную ступень паўднёваславянскага ўплыву, атрыманага пры дапамозе кантактаў з носьбітамі сербскай і харвацкай моў.

Панонска-русінская мова мае афіцыйны статус у Аўтаномным Краі Ваяводзіна на поўначы Сербіі, дзе пражывае значная колькасць гістарычнай русінскай дыяспары[3].

Класіфікацыя

[правіць | правіць зыходнік]

Панонска-русінскія дыялекты ў галіне фанетыкі і лексікі генетычна збліжаюцца з усходнеславянскімі мовамі, аднак разам з тым мова адлюстроўвае значны ўплыў з боку славацкай мовы, якая адносіцца да заходнеславянскіх. Між іншага, назіраюцца рысы рускай [старабеларускай, стараўкраінскай] мовы, а таксама рускай мовы і расійскага ізводу царкоўнаславянскай мовы. Падобнае спалучэнне рысаў уласціва таксама дыялектам карпацкіх русінаў.

Сярод славацкіх рысаў для панонска-русінскіх дыялектаў характэрныя як агульныя, так і асобныя дыялектныя, напрыклад, шарыскіх і абаўскіх груп гаворак[4].

Пункты гледжання адносна лінгвістычнага статусу панонска-русінскіх дыялектаў не з'яўляюцца агульнапрынятымі: так, паводле сербскіх мовазнаўцаў панонска-русінскія дыялекты разглядаюцца як адна з славянскіх мікрамоў, у той час як ва ўкраінскай лінгвістыцы панонска-русінскія дыялекты лічацца аднымі з русінскіх дыялектаў (бачанска-срымскія), якія, у сваю чаргу, лічацца аднымі з дыялектаў украінскай мовы. Славацкія даследчыкі, а таксама некаторыя грамадскія арганізацыі, што ставяць на мэце прасоўванне ідэалогіі пра існаванне асобнага русінскага этнасу, разглядаюць панонска-русінскую мову як адзін з дыялектаў асобнай русінскай мовы. Акрамя гэтага, панонска-русінскія дыялекты могуць адносіцца да заходнеславянскіх моў, у прыватнасці, адрозненні між некаторымі ўсходнімі славацкімі і заходнімі русінскімі дыялектамі крайне нязначныя.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Пачатак адасаблення панонска-русінскіх дыялектаў прынята звязваць з міграцыяй русінаў з тэрыторый сучасных усходняй Славакіі і заходняй Украіны ў Бачку ў XVIII ст. Рэгіён папярэдняга пражывання продкаў панонскіх русінаў абумовіў шырокае ўспрыняцце заходнеславянскіх рысаў. Аналагічна карпацкім русінам, панонскія русіны ў пераважнай большасці з'яўляюцца грэка-каталікамі.

Кадыфікацыя мовы пачалася пасля выдання паэтычнага зборніку З мого села... (З майго сяла, 1904 г.), пасля якога ў 1910 і 1914 гадах апублікаваныя фальклорныя тэксты, сабраныя У. Гнацюком.

У 1923 годзе выдадзеная Граматика бачвансько-руськой бешеди Г. Касцельніка. У 1971 годзе М. Кошычам здзейсненая кадыфікацыя панонска-русінскіх дыялектаў у працы Правопис руского язика (Правапіс панонска-русінскай мовы), у 1974 годзе выпушчаная праца Граматика руского язика, абедзве складзеныя на кірыліцы. Цягам ХХ ст. распрацаваны навуковы, мастацкі, публіцыстычны, афіцыйна-дзелавы стылі мовы.

З 1970-х гг. у тагачаснай Югаславіі тагачасным панонскім русінам нададзеныя правы нацыянальнай меншасці, у выніку чаго стала мажлівым адкрыццё школаў і друкаванне падручнікаў на пісьмовай панонска-русінскай мове (выдадзена 250 падручнікаў). У Сербіі і Харватыі вядзецца публікацыя перыядычнай прэсы.

У Нові-Садскім універсітэце з гэтага ж перыяду ажыццяўляецца вывучэнне русінскай мовы[5], дзейнічаюць тэле- і радыёпраграмы з выкарыстаннем панонска-русінскай мовы: паводле звестак на 2001 год тэлерадыёвяшчальныя кампаніі Нові-Саду 3,8% уласнай прадукцыі транслявалі на панонска-русінскай мове, 0,2% — на ўкраінскай.

Пісьмовасць

[правіць | правіць зыходнік]

У пісьмовых мэтах у панонска-русінскай мове выкарыстоўваецца кірылічны алфавіт з 32 літар, мяккі знак у алфавіт часам не ўключаецца[6].

Алфавіт мае наступны выгляд:

Аа Бб Вв Гг Ґґ Дд Ее Єє Жж Зз Ии Її Йй Кк Лл Мм Нн Оо Пп Рр Сс Тт Уу Фф Хх Цц Чч Шш Щщ Юю Яя Ьь

Зноскі

  1. ↑ (unspecified title) — ISBN 978-86-6161-126-1
  2. ↑ http://testdata.gov.hr/dataset/popis-stanovni-tva-1991-2001-i-2011-stanovni-tvo-prema-materinskom-jeziku/resource/f9520190-cff9-4c09-a969-f16fa7182bd9
  3. ↑ The Statute Of The Autonomous Province Of Vojvodina (англ.). Афіцыйны сайт Скупшчыны Аўтаномнага края Ваяводзіна. Аўтаномны Край Ваяводзіна (24 мая 2014).
  4. ↑ Скорвид С. С. Серболужицкий (серболужицкие) и русинский (русинские) языки: к проблеме их сравнительно-исторической и синхронной общности. — Исследование славянских языков в русле традиций сравнительно-исторического и сопоставительного языкознания. Информационные материалы и тезисы докладов международной конференции. — М., 2001. — 114 с.
  5. ↑ Rusinistika (серб.)(недаступная спасылка). Filozofski fakultet. Univerzitet u Novom Sadu (24 мая 2014). Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2014. Праверана 24 мая 2014.
  6. ↑ The Bachka Rusyns of Yugoslavia, the Lemkos of Poland. Their languages and the question of their transliteration and subject cataloging (англ.). Carpatho-Rusyn Knowledge Base (24 мая 2014).

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Українська мова в Сербії, Боснії, Герцеговині і Хорватїі // Українська мова: Енциклопедія. — Київ: «Українська енциклопедія» імені М. П. Бажана, 2004. ISBN 966-7492-19-2