Перамір'е паміж Расіяй і Цэнтральнымі дзяржавамі

Перамір'е паміж Расіяй і Цэнтральнымі дзяржавамі
Дата	15 снежня 1917
Медыяфайлы на Вікісховішчы

2 снежня (15 снежня) 1917 года было падпісана перамір'е паміж Расійскай рэспублікай на чале з бальшавікамі з аднаго боку^[1] і Аўстра-Венгерскай імперыяй, Каралеўствам Балгарыя, Германскай імперыяй і Асманскай імперыяй — Цэнтральнымі дзяржавамі — з другога^[2]. Перамір'е ўступіла ў сілу праз два дні, 4 снежня (17 снежня) 1917 года. Па гэтай дамове Расія дэ-факта выйшла з Першай сусветнай вайны, хоць баявыя дзеянні ненадоўга адновяцца да падпісання Брэсцкага міру ў сакавіку 1918 г.

Спыненне агню

Расійскія перагаворшчыкі пераходзяць на германскі бок фронту для пачатку перамоў аб спыненні агню.
Лістапад 1917 года.

Бальшавікі прыйшлі да ўлады пад лозунгам «Хлеба і міру». Ужо 13 лістапада (26 лістапада) 1917 года тры расійскія перагаворшчыкі пад белым сцягам перайшлі лінію фронта з Германіяй для арганізацыі перамоў, на якія немцы пагадзіліся. Было прынята рашэнне правесці іх у штабе армій Цэнтральных дзяржаў у Брэст-Літоўску^[3]. Часовае пагадненне аб спыненні агню паміж рускімі і немцамі на ўсходнім фронце (расійскі «Заходні фронт») было заключана 21 лістапада (4 снежня) 1917 года. Яно замяняла любыя лакальныя спыненні агню або перамір'і, аб якіх ужо было ўзгоднена, і павінна было дзейнічаць у перыяд з 23 лістапада (6 снежня) 1917 года па 4 снежня (17 снежня) 1917 года^[4]. Паведамленне аб пагадненні было апублікавана ў газеце «Известия» 25 лістапада (8 снежня) 1917 года^[4].

Пагадненне аб спыненні агню з усімі Цэнтральнымі дзяржавамі было падпісана ў Брэст-Літоўску 22 лістапада (5 снежня) 1917 года, на наступны дзень пасля пагаднення з Германіяй. Яно ўступіла ў сілу праз дзень, 24 лістапада (7 снежня) 1917 года, але павінна было скончыцца ў той жа дзень, што і пагадненне ад 21 лістапада (4 снежня) 1917 года^[4]. Тэкст гэтага міру быў апублікаваны ў «Известиях» у дзень уступлення ў сілу^[4]. У савецкай гістарыяграфіі вяліся спрэчкі наконт таго, ці было ўвогуле падпісана нейкае пагадненне 22 лістапада (5 снежня) 1917 года, а прамая спасылка ў тэксце перамір'я на спыненне агню адхілялася як памылка. Аднак гэтае пагадненне з'яўляецца гістарычным. Пра дэталі пагаднення напісаў у «Известиях» адзін з расійскіх перамоўшчыкаў, Леў Каменеў, 26 лістапада (9 снежня) 1917 года, а нямецкі генерал Макс Гофман апісваў яго ў сваім ваенным дзённіку^[4].

Перамір'е

Падпісанне перамір'я паміж Расіяй і Цэнтральнымі дзяржавамі 15 снежня 1917 года

Перамовы арганізаваў генерал Макс Гофман, начальнік штаба ўсходніх армій. Яго каманда на перамовах была прадстаўлена пяццю немцамі, чатырма аўстра-венграмі (на чале з Каэтанам фон Мэрэем), трыма асманамі (на чале з Зэкі-пашой) і двума балгарамі (на чале з Петарам Ганчавым). Расійскія заклікі да сваіх французскіх, італьянскіх і брытанскіх саюзнікаў далучыцца былі адхілены «злосным каменным маўчаннем»^[3]. Міністр замежных спраў Леў Троцкі сабраў расійскую дэлегацыю з дваццаці васьмі чалавек. Імі кіраваў Адольф Іофэ, вопытны бальшавік, які вывучаў медыцыну ў Берліне, пры падтрымцы царскага падпалкоўніка ў якасці ваеннага саветніка і вопытных рэвалюцыянераў Каменева і Льва Карахана.

Калі дэлегаты прыбылі ў Брэст-Літоўск, то ўбачылі замест горада счарнелыя руіны — ён быў спалены дашчэнту падчас адступлення расійскай арміі ў 1915 годзе. Службовыя і агульныя памяшканні штаба размяшчаліся ў ацалелай пасля пажару крэпасці, а жыллё — у часовых драўляных будынках, узведзеных у яе дварах. Дэлегацыю вітаў прынц Леапольд Баварскі, малодшы брат караля Баварыі і вярхоўны галоўнакамандуючы ўсходнім фронтам.

Пасля трох дзён перамоў дэлегаты пагадзіліся аб перамір'і на 28 дзён, на працягу якіх, аднак, нямецкія войскі не пакінуць усходні фронт. Адзіным пунктам непагаднення з'яўлялася тое, што інструкцыі для Іофэ заключаліся ў падпісанні агульнага перамір'я для ўсіх ваюючых франтоў, якое Гофман адхіліў, бо, відавочна, не меў такога мандата ад сваіх саюзнікаў. Перамовы былі перапыненыя на тыдзень, Іофэ атрымаў новыя інструкцыі. 2 снежня (15 снежня) 1917 года было заключана трыццацідзённае перамір'е, якое будзе аўтаматычна працягвацца да трыццаці дзён, пакуль адзін з бакоў не паведаміць аб сваім намеры аднавіць ваенныя дзеянні. У той жа дзень быў падпісаны дадатак да перамір'я. Прадугледжвалася стварэнне ў Петраградзе камісіі для аднаўлення паштовай сістэмы, гандлёвых адносін і перавозкі кніг і газет^[5]. Перамоўшчыкі таксама пагадзіліся зноў сабрацца, каб пачаць перамовы аб мірным дагаворы.

10 лютага 1918 г. умовы перамір'я парушыліся^[6]. 17 лютага Гофман афіцыйна паведаміў, што ваенныя дзеянні будуць адноўлены 18 лютага^[4]. Пачалася апошняя кампанія Усходняга фронту, якая прымусіла бальшавікоў падпісаць Брэсцкі мір^[6].

Зноскі

1. Stevenson 2017.
2. Horne 1920, с. 391–392.
3. Lincoln 1986, с. 484–490.
4. Slusser & Triska 1959, с. 1.
5. Slusser & Triska 1959, с. 2.
6. Thomas 2012, с. 12.

Бібліяграфія

• Charles F. Horne. The Great Events of the Great War: A Comprehensive and Readable Source Record of the World's Great War (англ.). — J. J. Little & Ives, 1920.
• Proceedings of the Brest-Litovsk Peace Conference: The Peace Negotiations Between Russia and the Central Powers 21 November, 1917 – 3 March, 1918 (англ.). — U.S. Government Printing Office, 1918. — С. 36.
• W. B. Lincoln. Passage through Armageddon: The Russians in War and Revolution, 1914–1918 (англ.). — New York: Simon & Schuster, 1986. 
• Robert M. Slusser, Jan F. Triska. A Calendar of Soviet Treaties, 1917–1957 (англ.). — Stanford University Press, 1959. — (Hoover Institution on War, Revolution and Prace. Documentary series, no. 4).
• Nigel Thomas. The German Army in World War I (3): 1917–18 (англ.). — Osprey Publishing, 2012. — ISBN 978-1-78096-575-8.
• David Stevenson. 1917: War, Peace, and Revolution (англ.). — Oxford University Press, 2017. — С. 374. — ISBN 978-0-19-870238.