Поль Атле

Поль Атле
фр.: Paul Otlet[1]
Дата нараджэння 23 жніўня 1868(1868-08-23)[2][3]
Месца нараджэння
Дата смерці 10 снежня 1944(1944-12-10)[2][3] (76 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Бацька Edouard Otlet[d]
Род дзейнасці пісьменнік, адвакат, бібліятэкар, вучоны ў галіне інфармацыі, вынаходнік, бібліёграф, юрыст
Навуковая сфера бібліяграфія, інфарматыка, класіфікацыя[d] і information science[d]
Альма-матар
Член у
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Поль Атле́ (фр.: Paul Marie Ghislain Otlet; 23 жніўня 1868, Брусэль, Бельгія — 10 снежня 1944) — бельгійскі пісьменнік, прадпрымальнік, мысліцель, дакументаліст, бібліёграф, юрыст і змагар за мір; быў адным з тых, каго лічаць бацькамі-заснавальнікамі тэорыі інфарматыкі, займаўся тым, што называў «дакументазнаўствам» (англ.: documentation), стваральнік універсальнага інфармацыйнага сховішча Mundaneum, званага таксама «горад ведаў».

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся трэцім дзіцём у сям’і багатага бізнэсмэна. Маці Поля памерла ў 1871 годзе ва ўзросце 24 гадоў, калі дзіцяці было тры гады.

Да 11 гадоў Поль атрымліваў хатнюю адукацыю з выкладчыкамі, якіх наймаў бацька, які лічыў школу задушлівым асяроддзем. У дзяцінстве ў яго было мала сяброў, і ён рэгулярна гуляў толькі са сваім малодшым братам Морысам. У сувязі з недахопам зносін у яго развілася любоў да чытання і кніг.

Калі Полю было шэсць гадоў, яго сям’я пераехала ў Парыж з-за часовага пагаршэння фінансавага становішча яго бацькі. Ва ўзросце 11 гадоў хлопчык пайшоў у школу езуітаў у Парыжы, дзе вучыўся на працягу наступных трох гадоў. Затым сям’я вярнулася ў Брусэль, дзе Поль вучыўся ў прэстыжным каледжы Сен-Мішэль. У 1894 годзе яго бацька стаў сенатарам у бельгійскім сенаце ад каталіцкай партыі (да 1900 года). Яго бацька ажаніўся з Валеры Ліндэн, дачкой знакамітага батаніка Жана Жуля Ліндэна; у іх было яшчэ пяць дзяцей. У гэты час сям’я часта падарожнічала, адпраўляючыся ў адпачынак і дзелавыя паездкі ў Італію, Францыю і Расію.

Атле атрымаў адукацыю ў Каталіцкім Левенским універсітэце і ў Брусэльскім свабодным універсітэце, дзе атрымаў ступень доктара права 15 ліпеня 1890 года. Ён ажаніўся са сваёй стрыечнай сястрой Фернандай Глонер, неўзабаве пасля заканчэння навучання (9 снежня 1890 года). Працаваў у знакамітай адвакацкай канторы Эдманда Пікарда, сябра свайго бацькі.

Атле пачаў цікавіцца бібліяграфіяй і стаў губляць цікавасць да сваёй юрыдычнай кар’еры. Яго першай публікацыяй было эсэ «Сёе-тое пра бібліяграфію» (1892). У сваёй працы Атле выказаў перакананне, што кнігі з’яўляюцца неадэкватным спосабам захоўвання інфармацыі, паколькі размяшчэнне фактаў, якія змяшчаюцца ў іх, з’яўляецца адвольным рашэннем аўтара, што абцяжарвае знаходжанне пэўных фактаў. Лепшая сістэма захоўвання, якую Атле апісаў у сваім эсэ, — гэта карткі, якія змяшчаюць асобныя фрагменты інфармацыі, якія дазволяць ажыццяўляць «усе дзеянні з класіфікацыяй ў бесперапыннай ўзаемасувязі». Акрамя таго, патрабуецца «вельмі падрабязная сістэма апісання фрагментаў інфармацыі», якая дасць магчымасць дакладна класіфікаваць усе гэтыя фрагменты дадзеных.

У 1891 годзе Атле пазнаёміўся з юрыстам Анры Лафантэнам. Агульныя інтарэсы ў галіне бібліяграфіі замацавалі іх сяброўства. Яны ўступілі ў Грамадства сацыяльных і палітычных навук (1892) з мэтай стварэння бібліяграфій для розных сацыяльных навук і прысвяцілі тры гады вырашэнню гэтай задачы. У 1895 годзе яны звярнулі ўвагу на дзесятковую класіфікацыю Дзьюі, вынайдзеную ў 1876 годзе. Яны вырашылі ўзяць за аснову гэтую сістэму, пашырыўшы яе магчымасці ў класіфікацыі інфармацыі. Звярнуўшыся да стваральніка сістэмы Мелвіла Дзьюі, яны атрымалі яго згоду на змяненне і развіццё яго сістэмы. Пачаўшы працу над пашырэннем сістэмы, Атле з Лафантэнам распрацавалі універсальную дзесятковую класіфікацыю і стварылі найбуйнейшую базу друкаваных матэрыялаў (у тым ліку небібліятэчных), якая прадстаўляе адзін з самых выдатных прыкладаў фасетнай класіфікацыі.

За гэты час у Атле і яго жонкі нарадзіліся двое сыноў, Марсэль і Джын.

Поль Атле і яго каманда перад макетам палаца Mondial ў Брусэлі

У 1895 годзе Атле заснаваў Міжнародны інстытут бібліяграфіі, пасля пераназваны ў Міжнародную федэрацыю інфармацыі і дакументацыі[7].

Бельгійскі ўрад падтрымаў праект Атле і Лафантэна па стварэнні «горада ведаў» (Mundaneum). Было выдзелена памяшканне ў будынку, які належаў дзяржаве, і выдзелены сродкі для аплаты штату спецыялістаў. На базе Mundaneum Атле заснаваў пошукавы сэрвіс, якім мог скарыстацца любы чалавек у свеце, адправіўшы запыт па пошце або тэлеграфам. Аднак па меры развіцця праекта ён пачаў задыхацца ад велізарнага аб’ёму паперы. Атле прыступіў да апісання новых тэхналогій, якія дапамаглі б справіцца з інфармацыйнай перагрузкай, і ў іх аснову паклаў свайго роду камп’ютар на аснове паперы, абсталяваны коламі і спіцамі, якія б рухалі дакументы па паверхні стала. Але праз пэўны час ён зразумеў, што лепш будзе зусім адмовіцца ад паперы. Паколькі у 1920-х гадах электроннага захоўвання інфармацыі яшчэ не існавала, Атле прыйшлося яго прыдумаць. Ён пачаў падрабязна апісваць магчымасць электроннага захоўвання інфармацыі, і ў 1934 годзе гэтая праца ўвянчалася кнігай «Monde», у якой ён выклаў сваё бачанне «механічнага калектыўнага мозгу», які б змяшчаў у сабе ўсю інфармацыю свету, даступную праз глабальную тэлекамунікацыйную сетку.

На жаль, як толькі канцэпцыя Атле пачала набываць нейкую пэўную форму, для праекта Mundaneum надышлі цяжкія часы. У 1934 годзе бельгійскі ўрад страціў цікавасць да праекту. Атле вымушаны быў пераехаць у меншае памяшканне, а праз некаторы час спыніць прыём заявак. Нямецкая акупацыя Бельгіі канчаткова разбурыла праект. Немцы расчысцілі ўчастак, на якім размяшчаўся Mundaneum, знішчыўшы тысячы скрынь з індэкснымі карткамі, каб вызваліць месца для выставы мастацтва Трэцяга рэйха. Атле памёр у 1944 годзе, збяднелы і неўзабаве забыты[8].

Прадвеснік Інтэрнэта

[правіць | правіць зыходнік]

Бацька дакументацыі, Атле прадбачыў узнікненне і шмат якія магчымасці Інтэрнэта, задоўга да яго стварэння:

«Магчыма ўявіць сабе электрычны тэлескоп, які дазваляе чытаць тэксты загадзя заказаных старонак з кніг, якія захоўваюцца ў вялікіх бібліятэках. Гэта будзе тэле-фота-кніга».[9]

Тут рабочы стол больш не загружаны ніводнай кнігай. На іх месцы стаіць экран і побач тэлефон. Там, на адлегласці, у велізарным будынку, ёсць усе кнігі і ўся інфармацыя, з усёй прасторай, якая патрабуецца для іх запісу і апрацоўкі… З працоўнага месца мы бачым адказ на пытанне, зададзенае па тэлефону, які выкарыстоўвае провад, ці без яго. Экран быў падвойным, падзеленым на чатыры ці дзесяць частак для таго, каб тыражаваць тэксты і дакументы, якія патрэбна параўноўваць, бачачы адначасова; меўся б дынамік для выпадкаў, калі ўспрыняццю выявы дапамагае праслухоўванне тэксту. Такая здагадка, безумоўна, спадабаецца Уэлсу. Сёння гэта ўтопія, таму што яна яшчэ нідзе не існуе, але яна можа стаць рэальнасцю заўтра пры ўмове, што нашыя метады і прылады будуць удасканалены.[10]

Mondothèque — «рабочая станцыя для выкарыстання дома». Гэты прадмет мэблі павінен быў утрымліваць даведачныя матэрыялы, каталогі, мультымедыйныя пашырэнні традыцыйных кніг, такія як мікраплёнка, тэлебачанне, радыё і, нарэшце, новая форма энцыклапедыі: Энцыклапедыя Universalis Mundaneum[11].

«Сетка», якую ён апісвае, прызнаецца ўсё большай колькасцю даследчыкаў у якасці прадбачання структуры сеткі Інтэрнэт і створаных на яе базе прыкладанняў, уключаючы Вікіпедыю. На думку Поля Атле, адной з найважнейшых задач інтэлектуальных работнікаў з’яўляецца стварэнне «універсальнай і вечнай энцыклапедыі», з суаўтарамі «ўсіх навукоўцаў усіх часоў і ўсіх краін».

Поль Атле глыбока прапрацоўваў тэму ўзаемасувязі чалавека і тэхнікі, усталёўваючы логіку яе выкарыстання і забеспячэнне кантролю над яе апераджальным развіццём. Для яго «удасканаленне кнігі ўдасканальвае чалавецтва».

У 2012 годзе Сусветны навуковы фестываль зацвердзіў тэзіс аб тым, што ідэя ўсеагульнага доступу да ведаў з дапамогай абмену дадзенымі нарадзілася ў Дамове аб дакументацыі, апублікаванай у 1934 годзе, больш чым за дзесяць гадоў да знакавага артыкула Вэнівара Буша і амаль за трыццаць гадоў да працы Вінтана Серфа па сістэме маршрутызацыі дадзеных.

Музей Mundaneum

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля смерці Атле ўсё, што ацалела ад Mundaneum, захавалася ў адным з закінутых памяшканняў будынка анатамічнага тэатра Брусэльскага свабоднага ўніверсітэта. Прафесар Чыкагскага ўніверсітэта Вардэн Бойд Рэйвард (Warden Boyd Rayward), дысертацыя якога была прысвечана дзейнасці Поля Атле, знайшоў у архівах дакументы, якія дазволілі адшукаць рэшткі «горада ведаў». Ён выявіў пакой, які нагадваў маўзалей, завалены кнігамі і гарамі папер, пакрытых павуціннем. Праца Рэйварда дапамагла аднавіць цікавасць да працы Атле, што ў сваю чаргу прывяло да стварэння музея Mundaneum ў горадзе Монс (1993). Сёння адноўлены ў музеі Mundaneum прапануе зірнуць на Сетку, якой яна магла б быць: доўгія шэрагі высоўных скрынь з мільёнамі індэксных картак Атле, якія паказваюць на архіў у заднім пакоі, набітым кнігамі, плакатамі, фатаграфіямі, газетнымі выразкамі і ўсялякімі іншымі артэфактамі.

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ RKDartists Праверана 13 сакавіка 2024.
  2. ↑ а б Paul Otlet // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ а б Brozović D., Ladan T. Paul Otlet // Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 с.
  4. ↑ а б Deutsche Nationalbibliothek Record #119510928 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 мая 2021.
  5. ↑ RKDartists Праверана 13 мая 2020.
  6. ↑ MAK Праверана 13 сакавіка 2024.
  7. ↑ International Federation for Information and Documentation (FID)
  8. ↑ Паутина, забытая временем.
  9. ↑ Traité de documentation 1934, с. 238.
  10. ↑ Traité de documentation 1934, с. 428.
  11. ↑ Les origines de l'Internet en Europe.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]