Праграма Т-4

Праграма Т-4
Праграма Т-4
	Загад Гітлера аб Праграме Т-4
Тып	Вымушаная эўтаназія
Месцазнаходжанне	Еўропа, акупаваная немцамі
Перыяд існавання	Верасень 1939 – 1945
Колькасць загінулых	275,000–300,000

Праграма Т-4 (ням.: Aktion T4; ням.: Aktion Tiergartenstraße 4, «Аперацыя Тыргартэнштрасэ, 4») — кампанія масавых забойстваў псіхічна або фізічна хворых шляхам прымусовай эўтаназіі ў нацысцкай Германіі. Тэрмін упершыню быў выкарыстаны ў пасляваенных працэсах над лекарамі, якія ўдзельнічалі ў забойствах. Назва T-4 з’яўляецца абрэвіятурай ад Тыргартэнштрасэ 4, адраса дэпартамента канцылярыі, створанага ў пачатку 1940 года ў берлінскім раёне Тыргартэн, дзе і была распрацавана праграма. Некаторыя нямецкія лекары былі ўпаўнаважаны адбіраць пацыентаў, «лічаных невылечна хворымі, пасля найважнейшага медыцынскага абследавання», а затым прызначаць ім «міласэрную смерць». У кастрычніку 1939 года Адольф Гітлер падпісаў «запіску аб эўтаназіі», датаваную 1 верасня 1939 года, якая дазволіла свайму лекару Карлу Брандту і рэйхслейтэру Філіпу Булеру пачаць праграму забойств.

Забойствы адбываліся з верасня 1939 года да канца вайны ў 1945 годзе; ад 275 000 да 300 000 чалавек былі знішчаны ў псіхіятрычных шпіталях Германіі і Аўстрыі, акупаванай Польшчы і пратэктарату Багеміі і Маравіі (цяпер Чэхія). Колькасць ахвяр была першапачаткова зарэгістраваная як 70 273, але гэтая лічба была павялічана з-за адкрыцця новых фактаў, пералічаных у архівах былой Усходняй Германіі. Каля паловы забітых былі ўзятыя з царкоўных прытулкаў, часта з адабрэння пратэстанцкіх ці каталіцкіх улад.

2 снежня 1940 г. Ватыкан абвясціў, што гэтая палітыка супярэчыць Боскаму закону і што «непасрэднае забойства нявіннага чалавека з-за псіхічных або фізічных недахопаў недапушчальна», але дэкларацыя не была падтрымана некаторымі каталіцкімі ўладамі Германіі.

Было вылучана некалькі прычын для забойстваў, у тым ліку еўгеніка, расавая гігіена і эканомія грошай. Лекары ў нямецкіх і аўстрыйскіх прытулках працягвалі практыку Праграмы Т-4 да разгрому Германіі ў 1945 г., нягледзячы на яе афіцыйнае спыненне ў жніўні 1941 г. Неафіцыйны працяг палітыкі прывёў да таго, што да канца 1941 г. «апусцеў» 93 521 ложак. Тэхналогія, распрацаваная ў рамках Праграмы, у прыватнасці, выкарыстанне смяротнага газу для вялікай колькасці людзей, была ўзята на кантроль медыцынскім аддзелам Міністэрства ўнутраных спраў Рэйха разам з персаналам, які ўдзельнічаў у масавых забойствах яўрэяў. Праграма была дазволена Гітлерам, але з тых часоў забойствы сталі разглядацца ў Германіі як злачынства. Колькасць забітых склала каля 200 000 чалавек у Германіі і Аўстрыі, каля 100 000 ахвяр у іншых краінах Еўропы.

Перадумовы

У пачатку дваццатага стагоддзя стэрылізацыя людзей, якія дэманструюць, як лічылася, «асацыяльныя» паводзіны, была паважанай сферай медыцыны. Канада, Данія, Швейцарыя і ЗША прынялі законы, якія дазваляюць прымусовую стэрылізацыю. Даследаванні, праведзеныя ў 1920-я гады, прызналі Германію краінай, якая вельмі неахвотна ўводзіць заканадаўства аб стэрылізацыі. У сваёй кнізе «Мая барацьба» (1924) Гітлер пісаў, што аднойчы расавая гігіена «з’явіцца справай большай, чым самыя пераможныя войны нашай цяперашняй буржуазнай эпохі».

У ліпені 1933 г. «Закон аб прадухіленні спадчынна хворых дзяцей» прадпісваў абавязковую стэрылізацыю для людзей з захворваннямі, якія лічацца спадчыннымі, такімі як шызафрэнія, эпілепсія, харэя Хантынгтана і «імбецыльнасць». Стэрылізацыя таксама была ўзаконеная для людзей з хранічным алкагалізмам і іншымі формамі сацыяльных адхіленняў. Закон выконваўся Міністэрствам унутраных спраў пад кіраўніцтвам Вільгельма Фрыка праз спецыяльныя суды па справах спадчыннага здароўя (Erbgesundheitsgerichte), якія разглядалі зняволеных дамоў састарэлых, прытулкаў, турмаў і спецыяльных школ, каб выбраць тых, хто падлягае стэрылізацыі. Паводле ацэнак, у перыяд з 1933 па 1939 год было стэрылізавана 360 000 чалавек.

Палітыка і даследчая праграма расавай гігіены і еўгенікі прапагандаваліся Эмілем Крэпелінам. Еўгенічная стэрылізацыя асоб з дыягназам (і якія лічацца схільнымі да шызафрэніі) прапагандавалася Ойгенам Блейлерам, які ў сваім падручніку па псіхіятрыі меркаваў пагаршэнне расы з-за «псіхічных і фізічных калекаў».

Больш цяжка абцяжараныя не павінны размнажацца… Калі мы не будзем нічога рабіць, акрамя як зрабіць псіхічных і фізічных калек здольнымі да размнажэння, а здаровыя групы павінны будуць абмежаваць колькасць сваіх дзяцей, таму што так шмат трэба зрабіць для падтрымання іншых, калі натуральны адбор звычайна душыцца, і калі мы не прымем новых мер, наша раса неўзабаве вырадзіцца.

У нацысцкай адміністрацыі ідэю ўключэння ў праграму людзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі трэба было выказваць з асцярожнасцю, бо ў імперскага міністра прапаганды Ёзэфа Гебельса была дэфармаваная правая нага. Праграма T-4 узнікла з палітыкі «расавай гігіены» нацысцкай партыі, веры ў тое, што нямецкі народ неабходна ачысціць ад расавых ворагаў, у тым ліку ўсіх, хто знаходзіцца ў псіхіятрычнай установе, і людзей з простымі фізічнымі недахопамі. Нямецкія псіхіятры выкарыстоўвалі новыя метады лячэння інсулінавага шоку, каб высветліць, ці вылечныя пацыенты з шызафрэніяй.

Ажыццяўленне

Карл Брандт, лекар Гітлера, і Ганс Ламерс, кіраўнік рэйхсканцылярыі, сведчылі пасля вайны, што Гітлер сказаў ім яшчэ ў 1933 годзе, калі быў прыняты закон аб стэрылізацыі, што ён ухваляе забойства невылечна хворых, але прызнаваў, што грамадская думка не прыняла б гэтага. У 1935 годзе Гітлер сказаў лідару лекараў Рэйха Герхарду Вагнеру, што гэтае пытанне нельга паднімаць у мірны час: «Такая задача магла б быць больш гладка і лёгка вырашана на вайне». Ён пісаў, што меў намер у такім выпадку «радыкальна вырашыць» праблему псіхіятрычных лякарняў. Дзеянне T-4 пачалося з судовай справы ў канцы 1938 гады. Гітлер даручыў Брандту ацаніць петыцыю, накіраваную двума бацькамі, аб «забойстве з міласэрнасці» іх сына, які быў сляпы і меў фізічныя недахопы і адхіленні ў развіцці. Дзіця, якое нарадзілася недалёка ад Лейпцыга і ў канчатковым выніку ідэнтыфікаванае як Герхард Крэчмар, было забітае ў ліпені 1939 гады. Гітлер даручыў Брандту дзейнічаць такім жа чынам ва ўсіх падобных выпадках.

18 жніўня 1939 г., праз тры тыдні пасля забойства хлопчыка, быў створаны Імперскі камітэт па навуковай рэгістрацыі спадчынных і прыроджаных хвароб для рэгістрацыі хворых дзяцей або нованароджаных, прызнаных дэфектыўнымі. Таемнае забойства немаўлят пачалося ў 1939 годзе і павялічылася пасля пачатку вайны; да 1941 г. было забіта больш за 5000 дзяцей. Гітлер выступаў за забойства тых, каго ён лічыў lebensunwertes Leben ("Жыццё, нявартае жыцця»). За некалькі месяцаў да ўказа аб «эўтаназіі» на канферэнцыі 1939 года з удзелам Леанарда Конці, імперскага кіраўніка аховы здароўя і статс-сакратара па пытаннях аховы здароўя ў міністэрстве ўнутраных спраў, і Ганса Ламерса, начальніка рэйхсканцылярыі, Гітлер прывёў у якасці прыкладу ментальных захворванняў, як ён казаў, што іх можна было толькі «класці на пілавінне або пясок», таму што яны «стала пэцкалі сябе» і «бралі ў рот уласныя экскрыменты». Гэтае пытанне, на думку нацысцкага рэжыму, набыло новую вастрыню ў ваенны час.

Пасля ўварвання ў Польшчу Герман Пфанмюлер (кіраўнік дзяржаўнай бальніцы недалёка ад Мюнхена) сказаў:

Мне невыносна, што краса нашай моладзі павінна загінуць на фронце, каб гэты прыдуркаваты і асацыяльны элемент мог спакойна існаваць у прытулку.

Прапаганда забойства так званых непаўнавартасных людзей у нацысцкай Германіі, на плакаце: **«Гэты хворы за час жыцця абыходзіцца народу ў 60 000 рэйхсмарак. Грамадзянін, гэта і твае грошы!»** Апублікавана ў штомесячным часопісе Бюро расавай палітыкі НСДАП «Новыя людзі» (каля 1938 года)

Пфанмюлер выступаў за забойства шляхам паступовага памяншэння колькасці ежы, што, па ім меркаванню, было больш літасцівым, чым ін’екцыі яду.

Нямецкі еўгенічны рух меў крайняе крыло яшчэ да прыходу да ўлады нацыстаў. Яшчэ ў 1920 годзе Альфрэд Хош і Карл Біндзінг выступалі за забойства людзей, чыё жыццё было «нявартым жыцця» (lebensunwertes Leben). Дарвінізм інтэрпрэтаваўся імі як апраўданне патрабавання «карысных» генаў і выкаранення «шкодных». Абарона еўгенікі ў Германіі атрымала распаўсюджванне пасля 1930 года, калі Вялікая дэпрэсія выкарыстоўвалася для апраўдання скарачэння фінансавання дзяржаўных псіхіятрычных бальніц, што прывяло да галечы і перанаселенасці.

Многія нямецкія еўгеністы былі нацыяналістамі і антысемітамі, якія з энтузіязмам успрынялі нацысцкі рэжым. Многія былі прызначаны на пасады ў Міністэрстве аховы здароўя і нямецкіх навукова-даследчых інстытутах. Іх ідэі паступова былі прынятыя большасцю нямецкіх лекараў, з якіх неўзабаве былі выгнаныя габрэйскія і камуністычныя лекары. У 1930-х гадах нацысцкая партыя правяла кампанію прапаганды на карысць эўтаназіі. Нацыянал-сацыялістычнае расавае і палітычнае кіраванне выпускала ўлёткі, плакаты і кароткаметражныя фільмы для паказу ў кінатэатрах, паказваючы немцам на кошт утрымання прытулкаў для невылечна хворых і псіхічнахворых. Сярод гэтых фільмаў былі «Спадчына (англ.) (бел.» (1935), «Ахвяра мінулага (англ.) (бел.» (1937), прэм’ера якога адбылася ў Берліне і які быў паказаны ва ўсіх нямецкіх кінатэатрах, і «Я абвінавачваю (англ.) (бел.» (1941), які быў заснаваны на рамане Хельмута Унгера, кансультанта па «дзіцячай эўтаназіі».

Забойства дзяцей

У сярэдзіне 1939 года Гітлер санкцыянаваў стварэнне Імперскага камітэта па навуковай рэгістрацыі сур’ёзных спадчынных і прыроджаных захворванняў на чале са сваім урачом Карлам Брандтам, якім кіраваў Карл Брандт. Міністэрства, кіраўнік Нямецкага Чырвонага Крыжа Эрнст-Роберт Гравіц і оберфюрэр СС Віктар Шлюб. Брандт і Боўлер былі ўпаўнаважаныя ўхваляць заявы аб забойстве дзяцей пры адпаведных абставінах, хоць Боўлер пакінуў дэталі падпарадкаваным, такім як Шлюб і Вернер Бланкенбург.

Цэнтры знішчэння былі створаны ў шасці існуючых псіхіятрычных бальніцах: Бернбург, Брандэнбург, Графенек, Хадамар, Хартхайм і Зоненштайн. Тысяча дзяцей ва ўзросце да 17 гадоў была забітая ва ўстановах Аўстрыі. Яны адыгралі вырашальную ролю ў падзеях, якія прывялі да Халакоста. У якасці звязанага з гэтым аспекту «медыцынскай» і навуковай асновы гэтай праграмы нацысцкія лекары вынялі для даследавання тысячы мазгоў ахвяр «эўтаназіі».

Са жніўня 1939 года Міністэрства ўнутраных спраў рэгістравала дзяцей-інвалідаў, патрабуючы ад урачоў і акушэрак паведамляць аб усіх выпадках нованароджаных з цяжкімі формамі інваліднасці; элемент згоды «апекуна» неўзабаве знік. Забойству падлягалі «ўсе дзеці ва ўзросце да трох гадоў, у якіх „падазраваліся“ якія-небудзь з наступных „сур’ёзных спадчынных захворванняў“: ідыятыя і сіндром Дауна (асабліва ў спалучэнні са слепатай і глухатай); мікрацэфалія; гідрацэфалія; недахопы развіцця. Усіх відаў, асабліва канечнасцяў, галавы і пазваночніка, а таксама паралічы, уключаючы спастычныя станы». Справаздачы былі ацэненыя групай медыцынскіх экспертаў, трое з якіх павінны былі даць сваю ўхвалу, перш чым дзіця магло быць забітае.

Міністэрства выкарыстоўвала падман у адносінах з бацькамі ці апякунамі, асабліва ў каталіцкіх раёнах, дзе бацькі, як правіла, адмаўляліся супрацоўнічаць. Бацькам сказалі, што іх дзяцей адпраўляюць у «Асобыя аддзяленні», дзе з імі будуць абыходзіцца лепей. Дзяцей, адпраўленых у гэтыя цэнтры, трымалі для «ацэнкі» на працягу некалькіх тыдняў, а затым забівалі шляхам ін’екцыі таксічных хімікатаў, звычайна фенолу; іх смерць была зарэгістраваная як «пнеўманія». Звычайна выраблялася выкрыццё і браліся ўзоры мозгу для выкарыстання ў «медыцынскіх даследаваннях». Ускрыццё трупаў, відаць, дапамагло супакоіць сумленне многіх, хто мае дачыненне да гэтага, даўшы ім адчуванне, што забойствы мелі сапраўдную медыцынскую мэту. Самым вядомым з гэтых устаноў у Аўстрыі быў Шпігельгрунд (англ.) (бел., дзе з 1940 па 1945 год 789 дзяцей былі забітыя з дапамогай смяротнай ін’екцыі, атручэння газам і фізічнага гвалту. Мазгі дзяцей былі закансерваваны ў банках з фармальдэгідам і захоўваліся ў падвале клінікі і ў прыватнай калекцыі Генрыха Гроса, аднаго з дырэктараў установы, да 2001 года.

Калі ў верасні 1939 года пачалася Другая сусветная вайна, былі прыняты менш строгія стандарты ацэнкі і больш хуткі працэс зацвярджэння. Былі ўключаны дзеці старэйшага ўзросту і падлеткі, а ахопленыя станы сталі ўключаць

... розныя памежныя ці абмежаваныя парушэнні ў дзяцей рознага ўзросту, кульмінацыяй якіх стала забойства асоб, прызнаных непаўналетнімі правапарушальнікамі. Габрэйскіх дзяцей можна было змясціць у сетку перш за ўсё таму, што яны былі яўрэямі; а ў адной з устаноў быў створаны спецыяльны аддзел для "малодшых яўрэйска-арыйскіх паўкроўак.

Ліфтон

На бацькоў аказваўся большы ціск, каб яны пагадзіліся на дасылку сваіх дзяцей. Многія бацькі падазравалі, што адбываецца, і адмаўлялі ў згодзе, асабліва калі стала відавочна, што ўстановы для дзяцей-інвалідаў сістэматычна вызваляюцца ад абвінавачанняў. Бацькоў папярэдзілі, што яны могуць пазбавіцца апекі над усімі сваімі дзецьмі, а калі гэтага будзе недастаткова, бацькам могуць пагражаць заклікам у «працоўныя павіннасці». Да 1941 года было забіта больш за 5000 дзяцей. Апошнім дзіцем, забітым у рамках Праграмы, быў Рыхард Ене 29 мая 1945 года ў дзіцячым аддзяленні дзяржаўнай бальніцы Кауфбойрэн-Ірзее ў Баварыі, Германія. больш чым праз тры тыдні пасля таго, як войска ЗША занялі горад.

Забойства дарослых

Уварванне ў Польшчу

Брандт і Боўлер распрацавалі планы па пашырэнні праграмы эўтаназіі на дарослых. У ліпені 1939 года яны правялі сустрэчу, на якой прысутнічалі Конці і прафесар Вернер Хэйд, кіраўнік медыцынскага аддзела СС. На гэтай нарадзе было прынята рашэнне арганізаваць нацыянальны рэестр усіх асоб, якія знаходзяцца ў лячэбных установах, з псіхічнымі захворваннямі ці фізічнымі недахопамі. Першымі дарослымі інвалідамі, масава забітымі нацысцкім рэжымам, былі палякі. Пасля ўварвання 1 верасня 1939 года дарослыя з абмежаванымі магчымасцямі былі расстраляныя эсэсаўцамі з айнзацкаманды (англ.) (бел. 16, Зельбстшуца (англ.) (бел. і ЭК-Эйнман пад камандаваннем штурмбанфюрэра СС Рудольфа Трэгера пад агульным камандаваннем Рэйнхарда Гейдрыгха, падчас генацыднай аперацыі Танэнберг.

Усе бальніцы і псіхіятрычныя лякарні Вартэланда былі спустошаны. Гэты рэгіён быў уключаны ў склад Германіі і прызначаны для перасялення Фольксдойчэ пасля нямецкай заваёвы Польшчы. У раёне Данцыга было расстраляна каля 7000 польскіх пацыентаў розных устаноў і 10000 забіта ў раёне Гдыні. Аналагічныя меры былі прыняты і ў іншых абласцях Польшчы, прызначаных для далучэння да Германіі. Першыя эксперыменты з атручэннем хворых газам былі праведзены ў кастрычніку 1939 г. у форце VII у Познані, дзе сотні зняволеных былі забітыя шляхам атручвання ўгарным газам, у імправізаванай газавай камеры, распрацаванай галоўным хімікам Альбертам Відманам. Крымінальная паліцыя Германіі (Крыпо). У снежні 1939 гады рэйхсфюрар СС Генрых Гімлер стаў сведкам аднаго з гэтых атручванняў газам, гарантуючы, што гэтае вынаходства пасля знойдзе значна шырэйшае ўжыванне.

Ідэя забойства дарослых псіхічнахворых неўзабаве распаўсюдзілася з акупаванай Польшчы ў суседнія раёны Германіі, верагодна, таму, што афіцэры нацысцкай партыі і СС у гэтых раёнах былі лепш за ўсё знаёмыя з тым, што адбывалася ў Польшчы. Гэта таксама былі раёны, дзе мусілі размясціцца немцы, параненыя падчас польскай кампаніі, што стварыла попыт на бальнічныя памяшканні. Гаўляйтар Памераніі Франц Швэдзе-Кобург адправіў 1400 пацыентаў з пяці паморскіх бальніц у невядомыя месцы ў акупаванай Польшчы, дзе яны былі расстраляныя. Гаўляйтар Усходняй Прусіі Эрых Кох загадаў забіць 1600 пацыентаў. Больш за 8000 немцаў былі забітыя падчас гэтай першай хвалі забойстваў, учыненых па загадзе мясцовых улад, хоць Гімлер, безумоўна, ведаў пра іх і ўхваляў іх.

Прававой асновай праграмы быў ліст Гітлера ад 1939 года, а не фармальны «ўказ фюрара», які мае сілу закона. Гітлер абышоў Конці, міністра аховы здароўя і яго ведамства, якія маглі выклікаць пытанні аб законнасці праграмы, і даверыў яе Булеру і Брандту.

Рэйхслідэр Боўлер і доктар Брандт ўскладаюць адказнасць за пашырэнне паўнамоцтваў лекараў, якія павінны быць пазначаныя паіменна, каб пацыенты, якія пасля найбольш важнага дыягназу, на падставе чалавечага меркаванні, лічыліся невылечнымі., можа быць даравана літасць смерці.

Адольф Гітлер, 1 верасня 1939 гады.

Забойствамі кіраваў Віктар Брак і яго супрацоўнікі з Тыргартэнштрасэ 4, замаскіраваныя пад офісы «Дабрачыннага фонду лячэння і стацыянарнага догляду», якія служылі прыкрыццём і знаходзіліся пад наглядам Булера і Брандта. Сярод адказных службовых асоб былі Герберт Ліндэн, які ўдзельнічаў у праграме забойства дзяцей; Эрнст-Роберт Гравіц, галоўны ўрач СС, і Аўгуст Бекер, хімік СС. Чыноўнікі адабралі ўрачоў, якія павінны былі выконваць аператыўную частку праграмы; на аснове палітычнай добранадзейнасці даўніх нацыстаў, прафесійнай рэпутацыі і сімпатыі да радыкальнай еўгенікі. У спіс увайшлі лекары, якія даказалі сваю каштоўнасць у праграме забойства дзяцей, такія як Унгер, Хайнца і Герман Пфанмюлер. Навабранцамі былі ў асноўным псіхіятры, у прыватнасці прафесар Карл Шнайдэр з Гейдэльберга, прафесар Макс дэ Крыніс з Берліна і прафесар Паўль Ніцшэ з дзяржаўнай установы Зоненштэйн. Хэйд стаў аператыўным кіраўніком праграмы, пазней яго змяніў Ніцшэ.

Спіс мэт з бальнічных запісаў

У пачатку кастрычніка ўсе бальніцы, дамы састарэлых і санаторыі былі абавязаны паведамляць пра ўсіх пацыентаў, якія знаходзіліся ў лячэбных установах на працягу пяці і больш гадоў, прызнаных «шалёным злачынцамі», якія належаць да «неарыйскай расы». "або ў каго было дыягнаставана якое-небудзь захворванне са спісу. Стану ўключалі шызафрэнію, эпілепсію, харэя Гентінгтона, запушчаны пранцы, старэчая прыдуркаватасць, параліч, энцэфаліт і «тэрмінальныя неўралагічныя станы ў цэлым». Многія лекары і адміністратары меркавалі, што справаздачы выяўляць зняволеных, здольных быць прызванымі на «працоўную службу», і мелі тэндэнцыю завышаць ступень непрацаздольнасці сваіх пацыентаў, каб абараніць іх ад працоўнай павіннасці. Калі некаторыя ўстановы адмаўляліся супрацоўнічаць, групы лекараў Праграмы (ці нацысцкіх студэнтаў-медыкаў) прыязджалі і складалі спісы, часам бессістэмна і ідэалагічна матываваныя. У 1940 годзе ўсе пацыенты-яўрэі былі вывезены з бальніц і забіты.

Як і ў выпадку з дзецьмі-вязнямі, дарослых ацэньвала група экспертаў, якія працуюць у офісах Тыргартэнштрасэ. Эксперты павінны былі выносіць свае меркаванні на аснове справаздач, а не гісторый хваробы ці абследаванняў. Часам яны мелі справу з сотнямі справаздач адначасова. На кожным яны пазначалі + (смерць), — (жыццё). Тры «смяротныя» прысуды асуджалі чалавека, і, як і ў выпадку з праверкамі дзяцей, працэс стаў менш строгім, дыяпазон умоў, якія лічацца «няўстойлівымі», пашырыўся, а дбайныя нацысты ніжэй па іерархічнай лесвіцы ўсё часцей прымалі рашэнні па ўласнай ініцыятыве.

Забойства газам

Першыя атручэнні газам у самой Германіі адбыліся ў студзені 1940 года ў Брандэнбургскім цэнтры эўтаназіі. Аперацыю ўзначаліў Шлюб, які сказаў, што «іголка належыць лекару». Выкарыстоўвалі чысты вокіс вугляроду ў балонах. На выпрабаваннях Брандт назваў гэты працэс «вялікім дасягненнем у гісторыі медыцыны». Як толькі эфектыўнасць метаду была пацверджана, ён стаў стандартным і быў укаранёны ў шэрагу цэнтраў у Германіі пад кіраўніцтвам Відмана, Бекера і Крысціяна Вірта — афіцэра Крыпа, пасля які адыграў прыкметную ролю ў «Канчатковым вырашэнні» (знішчэнні габрэяў) у якасці каменданта нядаўна пабудаваных лагераў смерці ў акупаванай Польшчы. Акрамя Брандэнбурга, цэнтры забойстваў уключалі замак Графенек у Бадэн-Вюртэмбергу (10 824 забітых), замак Хартхайм недалёка ад Лінца ў Аўстрыі (больш за 18 000 забітых), Зоненштайн у Саксоніі (15 000-забітых) (14 494 загінулых). У тых жа памяшканнях забівалі псіхічна здаровых вязняў, перакладзеных з канцлагераў Германіі, Аўстрыі і акупаваных частак Польшчы.

Асуджаныя пацыенты былі пераведзены са сваіх устаноў у новыя цэнтры на аўтобусах дабрачыннай хуткай дапамогі Т-4, якія называюцца Грамадскай службай перавозкі пацыентаў. Імі кіравалі групы эсэсаўцаў у белых халатах, каб стварыць уражанне медыцынскай дапамогі. Каб сем’і і ўрачы пацыентаў не маглі іх адсачыць, пацыентаў часта спачатку адпраўлялі ў транзітныя цэнтры ў буйных бальніцах, дзе яны нібыта праходзілі абследаванне. Іх зноў перавялі ў цэнтры спецыяльнага лячэння. Сваякам былі адпраўленыя лісты, у якіх тлумачылася, што паводле правілаў ваеннага часу яны не могуць наведваць сваякоў у гэтых цэнтрах. Большасць гэтых пацыентаў былі забітыя на працягу 24 гадзін пасля прыбыцця ў цэнтры, а іх целы крэміраваныя. На кожнага забітага складалася пасведчанне аб смерці, у якім паказвалася ілжывая, але праўдападобная прычына смерці. Гэта было адпраўлена сям’і разам з урнай з прахам (прах выпадковы, паколькі ахвяры масава крэміраваліся). Падрыхтоўка тысяч фальсіфікаваных сведчанняў аб смерці займала большую частку працоўнага дня лекараў, якія працавалі ў цэнтрах.

На працягу 1940 года цэнтры ў Брандэнбургу, Графенеку і Хартхайме забілі амаль 10 000 чалавек кожны, а яшчэ 6 000 чалавек былі забітыя ў Зоненштайне. Агулам у тым годзе ў аперацыях T-4 было забіта каля 35 000 чалавек. Аперацыі ў Брандэнбургу і Графенеку былі згорнуты ў канцы года, часткова з-за таго, што раёны, якія яны абслугоўвалі, былі ачышчаны, а часткова з-за супрацьдзеяння грамадскасці. Аднак у 1941 годзе цэнтры ў Бернбургу і Зоненштайне пашырылі свае аперацыі, у той час як у Хартхайме (камендантамі якога паслядоўна былі Вірт і Франц Штанг) працягвалася ранейшая дзейнасць. Яшчэ 35 000 чалавек былі забітыя да жніўня 1941 гады, калі Гітлер афіцыйна зачыніў праграму Т-4. Нават пасля гэтай даты цэнтры працягвалі выкарыстоўвацца для забойства вязняў канцлагераў: у выніку было забіта каля 20 000 чалавек з гэтай катэгорыі.

У 1971 годзе Гітта Серэні ўзяла інтэрв’ю ў Штанга, які знаходзіўся ў турме ў Дзюсельдорфе пасля таго, як быў асуджаны за саўдзел у забойстве 900 000 чалавек, будучы камендантам лагераў смерці Сабібор і Трэблінка ў Польшчы. Штангл падрабязна распавёў Серэну аб аперацыях праграмы Т-4, засноўваючыся на тым часе, калі ён быў камендантам лагера смерці ў інстытуце Хартхейма. Ён апісаў, як насельнікаў розных прытулкаў вывозілі і перавозілі на аўтобусах у Хартхайм. Некаторыя былі не ў тым псіхічным стане, каб ведаць, што з імі адбываецца, але многія былі ў поўным здаровым розуме, і для іх выкарыстоўваліся розныя формы падману. Ім сказалі, што яны знаходзяцца ў спецыяльнай клініцы, дзе яны атрымаюць палепшанае лячэнне, і па прыбыцці прайшлі кароткі медыцынскі агляд. Іх прымусілі ўвайсці ў тое, што аказалася душавой кабінай, дзе іх атруцілі ўгарным газам (гэты выкрут таксама выкарыстоўваўся ў лагерах смерці).

Колькасць ахвяр эўтаназіі

Функцыянерам СС і бальнічнаму персаналу, звязанаму з Праграмай Т-4 у Германскім рэйху, з вясны 1940 гады плацілі з цэнтральнага офіса на Тыргартэнштрасэ, 4 у Берліне. Тэрыторыі Польшчы з кастрычніка 1939 г. атрымлівалі жалаванне са звычайнага паліцэйскага фонду, які знаходзіцца ў падпарадкаванні адміністрацыі зноў утворанай акругі Вартэланд; праграму ў Германіі і акупаванай Польшчы курыраваў Генрых Гімлер. Да 2013 года лічылася, што ў рамках праграмы эўтаназіі было забіта 70000 чалавек, але Федэральны архіў Германіі паведаміў, што даследаванні ў архівах былой Усходняй Германіі паказалі, што колькасць ахвяр у Германіі і Аўстрыі з 1939 па 1945 склала каля 200 000 чалавек, што яшчэ 100 000 чалавек сталі ахвярамі ў іншых еўрапейскіх краінах. У нямецкіх цэнтрах Т-4 існавала хоць нейкае падабенства законнасці ў вядзенні ўліку і напісанні лістоў. У польскіх псіхіятрычных бальніцах ніхто не застаўся без увагі. Забойствы здзяйсняліся з выкарыстаннем душагубак, зачыненых вайсковых бункераў і кулямётаў; сем’і не былі праінфармаваныя аб забітых сваяках, а пустуючыя палаты былі перададзены СС.

Ахвяры Акцыі Т4 (афіцыйныя звесткі 1985), 1940 — верасень 1941 гг. ^[1]
Цэнтр Т-4	Гады працы		Колькасць ахвяр
Цэнтр Т-4	ад	да (афіцыйна і неафіцыйна)	1940	1941	Усяго
Графенек (англ.) (бел.	20 студзень 1940	снежань 1940	9,839	—	9,839
Брандэнбург (англ.) (бел.	8 люты 1940	кастрычніка 1940	9,772	—	9,772
Бернбург (англ.) (бел.	21 лістапад 1940	30 ліпень 1943	—	8,601	8,601
Хартхайм (англ.) (бел.	6 май 1940	снежань 1944	9,670	8,599	18,269
Зоненштайн (англ.) (бел.	чэрвень 1940	верасень 1942	5,943	7,777	13,720
Хадамар (англ.) (бел.	студзень 1941	31 ліпень 1942	—	10,072	10,072
Разам па гадах			35,224	35,049	70,273
Тэрыторыі акупаванай Польшчы
Шпіталь	Рэгіён	Знішчэнне псіхічна хворых	Колькасць ахвяр
Авіньска	Вартеланд	кастрычніка 1939	1,100
Косцян	Вартеланд	лістапад 1939 — сакавік 1940	(2,750) 3,282
Свецце	Данцыг-Заходняя Прусія	кастрычніка-лістапад 1939	1,350
Коцбарава	Данцыг-Заходняя Прусія	22 верасень 1939 — студзень 1940 (1941-44)	(1,692) 2,562
Дзяканка	Вартеланд	7 снежань 1939 — 12 студзень 1940 (ліпень 1941)	(1,043) 1,201
Хэлм	Генерал-губернатарства	12 студзень 1940	440
Варта	Вартеланд	31 сакавік 1940 (16 чэрвень 1941)	(499) 581
Дзялдова	Усходняя Прусія	21 май — 8 ліпень 1940	1,858
Каханоўка	Вартеланд	13 сакавік 1940 — жнівень 1941	(мінімум) 850
Хэляновак	Вартеланд	1940-1941	2,200-2,300
Люблінец	Верхняя Сілезія	лістапад 1941	(дзяцей) 194
Хорашч	Беластоцкая акруга	жнівень 1941	700
Рыбнік	Усходняя Верхняя Сілезія	1940-1945	2,000
Разам па гадах			к. 16,153

Перадача тэхнікі і персаналу ў лагеры смерці

Пасля афіцыйнага завяршэння праграмы эўтаназіі ў 1941 годзе большая частка асабовага складу і высокапастаўленых чыноўнікаў, а таксама тэхналогіі атручэння газам і прыёмы, якія выкарыстоўваюцца для падману ахвяр, былі перададзены ў вядзенне нацыянальнага медыцынскага аддзела міністэрства ўнутраных спраў Рэйха. Далейшыя эксперыменты па атручэнні газам з выкарыстаннем мабільных газавых камер былі праведзены ў канцлагеры Сальдаў Гербертам Ланге пасля аперацыі «Барбароса». Ланге быў прызначаны камандзірам лагера смерці Хелмна ў снежні 1941 года. Галоўнае ўпраўленне імперскай бяспекі перадало яму тры газавыя фургоны, пераабсталяваныя Gaubschat GmbH у Берліне, і да лютага 1942 года ён забіў 3830 польскіх яўрэяў і каля 4000 цыган пад выглядам «перасялення». Пасля канферэнцыі ў Ванзеі Гейдрых паскорыў укараненне тэхналогіі газацыі. Пачынаючы з вясны 1942 года, у цэнтральна-ўсходняй частцы Польшчы былі таемна пабудаваны тры фабрыкі па забойстве. Афіцэры СС, адказныя за больш раннюю Праграму Т-4, у тым ліку Вірт, Штанг і Ірмфрыд Эберл, адыгралі важную ролю ў рэалізацыі «канчатковага рашэння» на працягу наступных двух гадоў. Камеры, створаныя на ўзор тэхналогіі, распрацаванай у рамках Праграмы Т-4, былі створаны ў Белжэцы на тэрыторыі генерал-губернатарства акупаванай Польшчы; гэтае рашэнне папярэднічала Ванзейскай канферэнцыі ў студзені 1942 г. на тры месяцы.

Апазіцыя

У студзені 1939 года Брэк замовіў прафесару маральнага багаслоўя Падэрборнскага ўніверсітэта Джозэфу Майеру артыкул аб верагоднай рэакцыі цэркваў у выпадку ўвядзення дзяржаўнай праграмы эўтаназіі. Маер — даўні прыхільнік эўтаназіі — паведаміў, што цэрквы не будуць пярэчыць супраць такой праграмы, калі будзе палічана, што яна адпавядае нацыянальным інтарэсам. Брэк паказаў гэтую паперу Гітлеру ў ліпені, і гэта, магчыма, умацавала яго ўпэўненасць у тым, што праграма «эўтаназіі» будзе прымальная для нямецкай грамадскай думкі. Характэрна, што калі Серэні браў інтэрв’ю ў Майера незадоўга да яго смерці ў 1967 годзе, ён адмаўляў, што фармальна ўхваляў забойства людзей з абмежаванымі магчымасцямі, але вядома, што ніводная копія гэтага дакумента не захавалася.

Некаторыя бюракраты выступілі супраць праграмы Т-4; Лотар Крэйсіг, акруговы суддзя і член Вызнаўчай царквы, напісаў Гюртнеру ліст з пратэстам супраць таго, што гэтае дзеянне было незаконным, паколькі яно не было санкцыянаванае ні законам, ні афіцыйным указам Гітлера. Гюртнер адказаў: «Калі вы не можаце прызнаць волю фюрара крыніцай права, то вы не можаце заставацца суддзёй», і звольніў Крэйсіга. У Гітлера была палітыка не даваць пісьмовых інструкцый па пытаннях, якія пасля маглі быць асуджаныя міжнароднай супольнасцю, але ён зрабіў выключэнне, калі падаў Боўлеру і Шлюбу пісьмовы дазвол на праграму Т-4. Гітлер напісаў канфідэнцыйны ліст у кастрычніку 1939 года, каб пераадолець супраціўленне ў нямецкай дзяржаўнай бюракратыі. Гітлер сказаў Булеру, што «канцылярыя фюрара ні пры якіх абставінах не павінна праяўляць актыўнасць у гэтым пытанні». Міністру юстыцыі Францу Гюртнеру прыйшлося паказаць ліст Гітлера ў жніўні 1940 года, каб заручыцца яго супрацоўніцтвам.

Вытрымка

У гарадах, дзе размяшчаліся цэнтры смерці, некаторыя людзі бачылі, як зняволеныя прыязджалі ў аўтобусах, бачылі дым з труб крэматорыяў і заўважалі, што аўтобусы вярталіся пустымі. У Хадамары на горад абрынуўся попел, які змяшчае чалавечыя валасы, і, нягледзячы на найстрогія загады, некаторыя супрацоўнікі цэнтраў смерці расказалі аб тым, што адбываецца. У некаторых выпадках сем’і маглі сказаць, што прычыны смерці ў даведках былі ілжывымі, г.зн. калі сцвярджалася, што пацыент памёр ад апендыцыту, нягледзячы на тое, што яму выдалілі апендыкс некалькімі гадамі раней. У іншых выпадках сем’і ў адным горадзе атрымлівалі пасведчанні аб смерці ў адзін і той жа дзень. У маі 1941 года акруговы суд Франкфурта напісаў Гюртнеру ліст з апісаннем сцэн у Хадамары, дзе дзеці крычалі на вуліцах, што людзей вязуць у аўтобусах для атручэння газам.

На працягу 1940 года чуткі аб тым, што адбываецца, распаўсюдзіліся, і многія немцы забралі сваіх сваякоў з прытулкаў і санаторыяў, каб даглядаць іх дома, часта з вялікімі выдаткамі і цяжкасцямі. У некаторых месцах лекары і псіхіятры супрацоўнічалі з сем’ямі для выпіскі пацыентаў або, калі сем’і маглі сабе гэта дазволіць, пераводзілі іх у прыватныя клінікі, недаступныя для праграмы Т-4. Іншыя лекары «паўторна дыягнаставалі» пацыентаў, каб яны больш не адпавядалі крытэрам Т-4, рызыкуючы выкрыццём, калі нацысцкія фанатыкі з Берліна праводзілі праверкі. У Кілі прафесару Гансу Герхарду Кройтцфельту ўдалося выратаваць амаль усіх сваіх пацыентаў. Ліфтон пералічыў некалькі псіхіятраў і адміністратараў, якія выступалі супраць забойстваў; многія лекары супрацоўнічалі або з-за невуцтва, або з-за згоды з нацысцкай палітыкай еўгенікі, або з-за страху перад рэжымам.

У рэйхсканцылярыю і міністэрства юстыцыі былі накіраваныя лісты пратэсту, у тым ліку ад сябраў нацысцкай партыі. Першая адкрытая акцыя пратэсту супраць высялення людзей з прытулкаў адбылася ў Абсбергу ў Франконіі ў лютым 1941 года, за ёй рушылі ўслед іншыя. У справаздачы СД аб інцыдэнце ў Абсбергу адзначалася, што «высяленне жыхароў з дому Атыліен выклікала шмат непрыемнасцяў», і апісваліся вялікія натоўпы гараджан-каталікоў, у тым ліку сябраў партыі, якія пратэставалі супраць акцыі. Падобныя петыцыі і пратэсты адбываліся па ўсёй Аўстрыі, паколькі распаўсюджваліся чуткі аб масавых забойствах у Цэнтры эўтаназіі Хартхайма і аб загадкавых смерцях у дзіцячай клініцы Шпігельгрунд у Вене. Ганна Ведль, медсястра і маці дзіцяці-інваліда, люта звярнулася да Германа Ліндэна ў міністэрства ўнутраных спраў Рэйха ў Берліне з просьбай прадухіліць перавод яе сына Альфрэда з Гугінга, дзе ён жыў, што таксама стала эўтаназіяй. Ведль пацярпеў няўдачу, і Альфрэда адправілі ў Шпігельгрунд, дзе ён быў забіты 22 лютага 1941 года. Яго мозг быў захаваны ў фармальдэгіде для «даследаванняў» і захоўваўся ў клініцы на працягу шасцідзесяці гадоў.

Крыніцы

↑ Klee 1985, p. 232.

Літаратура

Klee, Ernst (1985). Dokumente zur Euthanasie(ням.). Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag. ISBN 978-3-596-24327-3 – via Archive Foundation.

[FOOTNOTEKlee1985232-1] Klee 1985, p. 232.

[1]