Прэмія Вольфа па фізіцы

Прэмія Вольфа па фізіцы
Тып	physics award^[d]
Заснаванне	1978
Краіна	Ізраіль
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Прэмія Вольфа па фізіцы прысуджаецца адзін раз у год Фондам Вольфа (англ.: Wolf Foundation) у Ізраілі. Гэта адна з шасці прэмій Вольфа, створаных Фондам, якая ўручаецца з 1978 года.

Прэміі Вольфа ў галіне фізікі і хіміі часта лічацца самымі прэстыжнымі ўзнагародамі ў гэтых абласцях пасля Нобелеўскай прэміі^[1][2][3]. Прэмія па фізіцы атрымала рэпутацыю вызначаючай будучых лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі — з 26 лаўрэатаў Прэміі Вольфа па фізіцы ў перыяд паміж 1978 і 2010 чатырнаццаць атрымалі Нобелеўскую прэмію ў тым жа годзе, пяць з іх у наступным годзе^[2].

Спіс лаўрэатаў

1970-я

Год	Імя	Краіна	Абгрунтаванне
1978	Ву Цзяньсюн	ЗША / Кітай	за яе даследаванні слабага ўзаемадзеяння, якія дапамагаюць усталяваць дакладную форму і незахаванне цотнасці для гэтай прыроднай сілы. Арыгінальны тэкст (англ.)   for her explorations of the weak interaction, helping establish the precise form and the non-conservation of parity for this natural force.
1979	Джордж Юджын Уленбек	Нідэрланды / ЗША	за адкрыццё разам з С. А. Гаўдсмітам спіна электрона. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his discovery, jointly with the late S. A. Goudsmit, of the electron spin.
	Джузэпэ Акіяліні  (англ.)	Італія	за ўклад у адкрыццё нараджэння электронных пар і зараджанага піона. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his contributions to the discoveries of electron pair production and of the charged pion.
1980	Майкл Фішэр Леа Каданаў  (англ.) Кенет Вільсан	Вялікабрытанія ЗША ЗША	за наватарскія распрацоўкі, якія завяршыліся агульнай тэорыяй крытычных паводзінаў пры пераходах паміж рознымі тэрмадынамічнымі фазамі. Арыгінальны тэкст (англ.)   for pathbreaking developments culminating in the general theory of the critical behavior at transitions between the different thermodynamic phases of matter.

1980-я

Год	Імя	Краіна	Абгрунтаванне
1981	Фрымен Дайсан Герард ’т Хоафт Віктар Фрэдэрык Вайскопф	Вялікабрытанія / ЗША; Нідэрланды; Аўстрыя / ЗША	за выдатны ўклад у тэарэтычную фізіку, асабліва ў распрацоўку і прымяненне квантавай тэорыі поля. Арыгінальны тэкст (англ.)   for their outstanding contributions to theoretical physics, especially in the development and application of the quantum theory of fields.
1982	Леон Макс Ледэрман Марцін Льюіс Перл	ЗША ЗША	за іх эксперыментальнае адкрыццё нечаканых новых часціц, якія ствараюць трэцяе пакаленне кваркаў і лептонаў. Арыгінальны тэкст (англ.)   for their experimental discovery of unexpected new particles establishing a third generation of quarks and leptons.
1983/84	Эрвін Хан  (англ.)	ЗША	за адкрыццё ядзернага спінавага рэха  (англ.) і за феномен самаіндукаванай празрыстасці. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his discovery of nuclear spin echoes and for the phenomenon of self-induced transparency.
	Пітэр Хірш	Вялікабрытанія	за распрацоўку выкарыстання прасвечвальнага электроннага мікраскопа  (руск.) як універсальнага інструмента для вывучэння структуры крышталічнага рэчыва. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his development of the utilization of the transmission electron microscope as a universal instrument to study the structure of crystalline matter.
	Тэадор Майман	ЗША	за рэалізацыю першага дзеючага лазера, імпульснага трохузроўневага рубінавага лазера  (англ.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for his realization of the first operating laser, the pulsed three level ruby laser.
1985	Коньерс Херынг  (англ.) ФІліп Назьер  (англ.)	ЗША Францыя	за вялікі ўклад у фундаментальную тэорыю цвёрдых цел, асабліва ў паводзіны электронаў у металах. Арыгінальны тэкст (англ.)   for their major contributions to the fundamental theory of solids, especially of the behaviour of electrons in metals.
1986	Мітчэл Фейгенбаўм	ЗША	за яго наватарскія тэарэтычныя даследаванні, якія дэманструюць універсальны характар нелінейных сістэм, што зрабіла магчымым сістэматычнае вывучэнне хаосу  (англ.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for his pioneering theoretical studies demonstrating the universal character of non-linear systems, which has made possible the systematic study of chaos.
	Альбер Лібшабер  (англ.)	Францыя / ЗША	за бліскучую эксперыментальную дэманстрацыю пераходу да турбулентнасці  (англ.) і хаосу ў дынамічных сістэмах. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his brilliant experimental demonstration of the transition to turbulence and chaos in dynamic systems.
1987	Герберт Фрыдман  (руск.)	ЗША	за наватарскія даследаванняі ў галіне сонечнага рэнтгенаўскага выпраменьвання  (руск.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for pioneering investigations in solar X-rays.
	Бруна Росі  (англ.) Рыкарда Джаконі	Італія / ЗША Італія / ЗША	за адкрыццё пазасонечных крыніц рэнтгенаўскага выпраменьвання  (англ.) і высвятленне іх фізічных працэсаў. Арыгінальны тэкст (англ.)   for the discovery of extra-solar X-ray sources and the elucidation of their physical processes.
1988	Роджэр Пенроўз Стывен Уільям Хокінг	Вялікабрытанія Вялікабрытанія	за бліскучую распрацоўку агульнай тэорыі адноснасці, у якой яны паказалі неабходнасць касмалагічных сінгулярнасцей і растлумачылі фізіку чорных дзірак. У гэтай працы яны значна пашырылі наша ўяўленне пра паходжанне і магчымы лёс Сусвету  (руск.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for their brilliant development of the theory of general relativity, in which they have shown the necessity for cosmological singularities and have elucidated the physics of black holes. In this work they have greatly enlarged our understanding of the origin and possible fate of the Universe.
1989	Не прысуджалася
1990	П’ер Жыль дэ Жэн Дэвід Таўлес	Францыя; Вялікабрытанія / ЗША	за шырокі спектр наватарскіх укладаў у наша разуменне арганізацыі складаных сістэм кандэнсаванага рэчыва, дэ Жэну — асабліва за яго працу па макрамалекулярнай матэрыі і вадкіх крышталях, і Таўлесу — за яго неўпарадкаваныя і нізкамерныя сістэмы. Арыгінальны тэкст (англ.)   for a wide variety of pioneering contributions to our understanding of the organization of complex condensed matter systems, de Gennes especially for his work on macromolecular matter and liquid crystals and Thouless for his on disordered and low-dimensional systems.

1990-я

Год	Імя	Краіна	Абгрунтаванне
1991	Морыс Гольдхабер Валянцін Тэлегдзі	ЗША;  Швейцарыя / ЗША	за іх асобны асноўны ўклад у ядзерную фізіку і фізіку элементарных часціц, асабліва які тычацца слабых узаемадзеянняў з удзелам лептонаў. Арыгінальны тэкст (англ.)   for their separate seminal contributions to nuclear and particle physics, particularly those concerning the weak interactions involving leptons.
1992	Джозеф Хотан Тэйлар	ЗША	за адкрыццё радыё-пульсара і яго выкарыстанне для праверкі агульнай тэорыі адноснасці з высокай дакладнасцю. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his discovery of an orbiting radio pulsar and its exploitation to verify the general theory of relativity to high precision.
1993	Бенуа Мандэльброт  (англ.)	Францыя / ЗША	прызнаўшы шырокае распаўсюджванне фракталаў і распрацаваўшы матэматычныя інструменты для іх апісання, ён змяніў наш погляд на прыроду. Арыгінальны тэкст (англ.)   by recognizing the widespread occurrence of fractals and developing mathematical tools for describing them, he has changed our view of nature.
1994/95	Віталь Гінзбург	Расія	за ўклад у тэорыю звышправоднасці і ў тэорыю працэсаў высокіх энергій у астрафізіцы. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his contributions to the theory of superconductivity and to the theory of high-energy processes in astrophysics.
	Ёіціра Намбу	Японія / ЗША	за ўклад у тэорыю элементарных часціц, уключаючы прызнанне ролі, якую адыгрывае спантаннае парушэнне сіметрыі  (англ.) па аналогіі з тэорыяй звышправоднасці, і адкрыццё каляровай сіметрыі моцных узаемадзеянняў. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his contribution to elementary particle theory, including recognition of the role played by spontaneous symmetry breaking in analogy with superconductivity theory, and the discovery of the color symmetry of the strong interactions.
1995/96	Не прысуджалася
1996/97	Джон Арчыбальд Уілер	ЗША	за асноўны ўклад у фізіку чорных дзір, у квантовую гравітацыю і ў тэорыі ядзернага рассейвання і дзялення. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his seminal contributions to black holes physics, to quantum gravity, and to the theories of nuclear scattering and nuclear fission.
1998	Якір Ааронаў  (англ.) Майкл Беры  (англ.)	Ізраіль Вялікабрытанія	за адкрыццё квантавых тапалагічных і геаметрычных фаз, у прыватнасці эфекта Ааронава-Бома  (англ.), фазы Беры  (руск.), і ўкараненне іх у многія вобласці фізікі. Арыгінальны тэкст (англ.)   for the discovery of quantum topological and geometrical phases, specifically the Aharonov–Bohm effect, the Berry phase, and their incorporation into many fields of physics.
1999	Дан Шэхтман	Ізраіль	за эксперыментальнае адкрыццё квазікрышталяў  (англ.), неперыядычных цвёрдых цел, якія маюць далёкі парадак  (руск.), што натхніла на даследаванне новага фундаментальнага стану матэрыі. Арыгінальны тэкст (англ.)   for the experimental discovery of quasi-crystals, non-periodic solids having long-range order, which inspired the exploration of a new fundamental state of matter.
2000	Райманд Дэвіс Масатосі Косіба	ЗША Японія	за наватарскія назіранні за астранамічнымі з’явамі шляхам выяўлення нейтрына  (англ.), ствараючы такім чынам новае поле нейтрыннай астраноміі. Арыгінальны тэкст (англ.)   for their pioneering observations of astronomical phenomena by detection of neutrinos, thus creating the emerging field of neutrino astronomy.

2000-я

Год	Імя	Краіна	Абгрунтаванне
2001	Не прысуджалася
2002/03	Бертран Гальперын Энтані Джэймс Легет	ЗША; Вялікабрытанія / ЗША	за ключавое разуменне шырокага дыяпазону фізікі кандэнсаванага рэчыва: Легета — у вобласці звышцякучасці ізатопа лёгкага гелія і макраскапічных квантавых з'яў  (англ.); Гальперына — у вобласці двухмернага плаўлення, неўпарадкаваных сістэм і моцна ўзаемадзейнічаючых электронаў. Арыгінальны тэкст (англ.)   for key insights into the broad range of condensed matter physics: Leggett on superfluidity of the light helium isotope and macroscopic quantum phenomena; and Halperin on two- dimensional melting, disordered systems and strongly interacting electrons.
2004	Роберт Браўт Франсуа Энглер Пітэр Хігс	Бельгія Бельгія Вялікабрытанія	за наватарскую працу, якая прывяла да разумення механізма генерацыі масы кожны раз, калі лакальная калібровачная сіметрыя  (руск.) рэалізуецца асіметрычна ў свеце субатамных часціц. Арыгінальны тэкст (англ.)   for pioneering work that has led to the insight of mass generation whenever a local gauge symmetry is realized asymmetrically in the world of sub-atomic particles.
2005	Дэніэл Клепнер  (англ.)	ЗША	за наватарскія працы ў галіне атамнай фізікі вадародападобных сістэм  (руск.), уключаючы даследаванні вадароднага мазера, атамаў Рыдберга  (руск.) і кандэнсата Бозэ — Эйнштэйна  (руск.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for groundbreaking work in atomic physics of hydrogenic systems, including research on the hydrogen maser, Rydberg atoms and Bose–Einstein condensation.
2006/07	Альбер Ферт Петэр Грунберг	Францыя Германія	за незалежнае адкрыццё феномена гіганцкага магнетасупраціўлення  (руск.) (GMR), тым самым запусціўшы новую вобласць даследаванняў і прыкладанняў, вядомую як спінтроніка  (англ.), якая выкарыстоўвае спін электрона для захоўвання і транспарціроўкі інфармацыі. Арыгінальны тэкст (англ.)   for their independent discovery of the giant magnetoresistance phenomenon (GMR), thereby launching a new field of research and applications known as spintronics, which utilizes the spin of the electron to store and transport information.
2008	Не прысуджалася
2009	Не прысуджалася
2010	Джон Клаўзер Ален Аспэ Антон Цайлінгер	ЗША Францыя Аўстрыя	за іх фундаментальны канцэптуальны і эксперыментальны ўклад у асновы квантавай фізікі, у прыватнасці, усё больш складаную серыю тэстаў няроўнасцей Бела або іх пашырэнняў з выкарыстаннем заблытаных квантавых станаў  (руск.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for their fundamental conceptual and experimental contributions to the foundations of quantum physics, specifically an increasingly sophisticated series of tests of Bell's inequalities, or extensions thereof, using entangled quantum states.

2010-я

Год	Імя	Краіна	Абгрунтаванне
2011	Максіміліян Хайдэр Харальд Разэ  (англ.) Кнут Урбан  (англ.)	Аўстрыя Германія Германія	за распрацоўку тэхналогіі электроннай мікраскапіі са скарэкціраванымі аберацыямі, якая дазваляе назіраць за асобнымі атамамі з дакладнасцю пікаметра  (англ.), што зрабіла рэвалюцыю ў матэрыялазнаўстве. Арыгінальны тэкст (англ.)   for their development of aberration-corrected electron microscopy, allowing the observation of individual atoms with picometer precision, thus revolutionizing materials science.
2012	Яакаў Бекенштэйн	Ізраіль	за працу над чорнымі дзіркамі.[4] Арыгінальны тэкст (англ.)   for his work on black holes.
2013	Петэр Цолер  (англ.) Хуан Ігнасіа Сірак  (англ.)	Аўстрыя Іспанія	за наватарскі тэарэтычны ўклад у квантавую апрацоўку інфармацыі  (англ.), квантавую оптыку і фізіку квантавых газаў  (руск.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for groundbreaking theoretical contributions to quantum information processing, quantum optics and the physics of quantum gases.
2014	Не прысуджалася
2015	Джэймс Б’ёркэн  (англ.)	ЗША	для прагназавання маштабавання ў глыбокім непругкім рассейванні  (руск.), што прыводзіць да ідэнтыфікацыі кропкавых складнікаў нуклона. Ён зрабіў вырашальны ўклад у высвятленне прыроды моцнай сілы. Арыгінальны тэкст (англ.)   for predicting scaling in deep inelastic scattering, leading to identification of nucleon's pointlike constituents. He made a crucial contribution for elucidating the nature of the strong force.
	Роберт Кіршнер	ЗША	за стварэнне групы, асяроддзя і напрамкаў, якія дазволілі яго аспірантам і дактарантам выявіць паскарэнне пашырэння Сусвету  (руск.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for creating the group, environment and directions that allowed his graduate students and postdoctoral fellows to uncover the acceleration in the expansion of the universe.
2016	Ёсэф Імры  (англ.)	Ізраіль	за працу ў галіне мезаскапічнай фізікі  (англ.) — раздзела фізікі, які вывучае аб’екты, меншыя за макраскапічныя (бачныя няўзброеным вокам) аб’екты, але большыя за атамы. Арыгінальны тэкст (англ.)   for his work in mesoscopic physics – a branch of physics that studies objects that are smaller than macroscopic (visible to the naked eye) objects but bigger than atoms.
2017	Мішэль Маёр Дзідзье Кэлё	Швейцарыя  Швейцарыя	за адкрыццё пазасонечнай планеты, якая круціцца вакол зоркі  (руск.), падобнай да Сонца. Арыгінальны тэкст (англ.)   for the discovery of an exoplanet
2018	Чарлз Бенет  (англ.) Жыль Брасар	ЗША Канада	за іх сумесную працу ў вобласці квантавай інфармацыі  (англ.). Арыгінальны тэкст (англ.)   for their collaborative work in the rapidly expanding field of quantum information science.
2019	Не прысуджалася
2020	Рафі Бістрыцэр  (англ.) Пабла Харылё-Эрэра  (англ.) Алан Макдональд  (англ.)	Ізраіль Іспанія Канада	за піянерскія тэарэтычныя і эксперыментальныя працы па вітым двухслаёвым графену  (руск.).[5] Арыгінальны тэкст (англ.)   for pioneering theoretical and experimental work on twisted bilayer graphene.

2020-я

Год	Імя	Краіна	Абгрунтаванне
2021	Джорджыа Парызі	Італія	за наватарскія адкрыцці ў неўпарадкаваных сістэмах, фізіцы элементарных часціц і статыстычнай фізіцы.[6] Арыгінальны тэкст (англ.)   for ground-breaking discoveries in disordered systems, particle physics and statistical physics.
2022	Анн Л’Юе Пол Коркум Ферэнц Краус	Францыя/ Швецыя Канада Венгрыя/ Германія	за наватарскі ўклад у навуку аб звышхуткіх лазерах  (руск.) і атасекундную фізіку  (англ.).[7] Арыгінальны тэкст (англ.)   for pioneering contributions to ultrafast laser science and attosecond physics.
2023	Не прысуджалася

Зноскі

1. Physicsworld.com: Wolf prize goes to particle theorists Архівавана 17 лютага 2012.
2. Harris, Margaret (November 2010). «Gongs away». Physics World (Bristol: Institute of Physics Publishing) 23 (11): 46-47….
3. Basolo, F: «From Coello to Inorganic Chemistry: A Lifetime of Reactions», page 65, Springer, 2002
4. Institute for Advanced Study — Wolf Prize 2012 Архівавана 22 студзеня 2012 года.
5. Laureates 2020
6. Laureate 2021 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 лютага 2021. Праверана 7 снежня 2021.
7. Laureates 2022

Спасылкі

• Лаўрэаты Вольфа па фізіцы (англ.)