Руска-шведская вайна (1788—1790)

Руска-шведская вайна (1788—1790)
Асноўны канфлікт: Руска-шведскія войны Дацка-шведскія войны
І. К. Айвазоўскі. Марская бітва пры Выбарзе 23 чэрвеня 1790 года Палатно, масла. 1846
Дата	чэрвень 1788 — жнівень 1790
Месца	Еўропа
Вынік	Status Quo
Змены	няма
Праціўнікі
Швецыя Расійская імперыя Данія
Сілы бакоў
32 000 31 500 [1]
Страты
18 000 загінулых салдатаў (з іх толькі 3 000 забіты ў баі) 6 000 загінулых салдатаў (з іх толькі 2 640 забіты ў баі) [2]

Руска-шведская вайна 1788—1790 — вайна паміж Расіяй і Швецыяй развязаная Швецыяй, падтрыманай Англіяй, Галандыяй і Прусіяй, з мэтай вяртання тэрыторый, згубленых падчас папярэдніх войнаў з Расіяй. Скарыстаўшыся тым, што галоўныя рускія сілы былі адцягненыя на вайну з Турцыяй, шведская армія ў колькасці 38 тысяч чалавек пад камандаваннем караля Густава III уварвалася 21 чэрвеня 1788 на тэрыторыю Расіі, але была спыненая рускімі войскамі ў колькасці каля 19 тыс. чал. пад камандаваннем генерал-аншэфа В. П. Мусіна-Пушкіна. Асноўныя падзеі вайны праходзілі на моры.

Марскія бітвы

Гогландская бітва

Адбылася 6 (17) ліпеня 1788 ля вострава Гогланд у Фінскім заліве. Склад сіл: рускія — 17 лінейных караблёў, шведы — 16 лінейных караблёў і 17 фрэгатаў. Рускія нанеслі суперніку паразу, пасля якой шведскі флот вымушаны быў схавацца ў Свеаборгу. Перамога рускіх сарвала планы шведаў па ўсталяванні панавання на Балтыцы і захопу Санкт-Пецярбурга з мора.

Эландскі бой

Адбыўся 15 (26) ліпеня 1789 ля вострава Эланд. 36 шведскіх караблёў (у тым ліку 22 лінейных) пад камандаваннем герцага Карла Седэрманландскага пацярпелі паразу ад эскадры пад камандаваннем адмірала В. Я. Чычагава (25 караблёў, у тым ліку 20 лінейных) і, страціўшы некалькі караблёў, адступілі.

1-я Рачансальмская бітва

13 (24) жніўня 1789. Шведскі флот агульнай колькасцю ў 49 караблёў пад кіраўніцтвам адмірала К. Эрэнсверда атуліўся на Рачансальмскім рэйдзе сярод астравоў ля сучаснага г. Котка. Шведы перагарадзілі адзіны даступны для буйных суднаў праліў Рачансальм, затапіўшы там тры судны. 13 жніўня 86 рускіх караблёў пад камандаваннем віцэ-адмірала К. Насаў-Зігена пачалі атаку з двух бакоў. Паўднёвы атрад пад камандаваннем генерал-маёра І. П. Бале на працягу некалькіх гадзін адцягваў на сябе асноўныя сілы шведаў, у той час як з поўначы прабіваліся асноўныя сілы рускага флота пад камандаваннем контр-адмірала Ю.П.Літа. Караблі вялі агонь, а спецыяльныя каманды матросаў і афіцэраў прасякалі праход. Праз пяць гадзін Рочансальм быў расчышчаны, і рускія ўварваліся на рэйд. Шведы пацярпелі паразу, страціўшы 39 караблёў (у тым ліку адміральскі, захоплены ў палон). Страты рускіх — 2 караблі. У бітве вылучыўся камандуючы правым авангардам Антоніа Каранелі.

Краснагорская бітва

23-24 мая (3-4) чэрвеня 1790 на паўночны захадн ад Чырвонай Горкі. Як і ў кампанію двухгадовай даўніны, шведы планавалі ўсталяваць панаванне на Балтыцы і захапіць Санкт-Пецярбург. Руская Кранштацкая эскадра (29 караблёў, у тым ліку 17 лінейных. віцэ-адмірал А. І. Круз) атакавала эскадру герцага Зюдэрманландскага (34 караблі, у тым ліку 22 лінейных). Бой доўжыўся два дня без відавочнай перавагі бакоў, але, атрымаўшы вестку аб падыходзе рускай Рэвельскай эскадры, шведы адступілі і атуліліся ў Выбаргскім заліве.

Выбаргская бітва

22 чэрвеня (3 ліпеня) 1790. Пасля няўдачы ля Чырвонай Горкі эскадра герцага Седэрманландскага ў Выбаргскім заліве сустрэлася з вяслярнай флатыліяй пад камандаваннем караля Густава III. Кранштацкая эскадра віцэ-адмірала Круза, сустрэўшыся з Рэвельскай эскадрай адмірала Чычагава, блакавала Выбаргскі заліў. Некалькі дзён супернікі прадпрымалі вылазкі супраць адзін аднаго. 22 чэрвеня падзьмуў спрыяльны для шведаў вецер, ім атрымалася прадзерціся і сыйсці ў Свеаборг. Адмірал Чычагаў, які пераследваў флот суперніка, праявіў марудлівасць і нерашучасць. Шведы страцілі 67 караблёў, у тым ліку 7 лінейных і тры фрэгата. Рускі флот страт у караблях не меў. У выніку гэтай бітвы быў канчаткова сарваны шведскі план па высадцы дэсанта і захопу Санкт-Пецярбурга.

2-я Рачансальмская бітва

28 чэрвеня (9 ліпеня) 1790, адбылося там жа, дзе і 1-я. Шведы ізноў атуліліся на рэйдзе, але ў параўнанні з 1-м значна ўзмацнілі абарону, у прыватнасці, размясцілі на астраваў батарэі і паставілі на якары вяслярны галерный флот. Камандаваў шведскім флотам Густаў III (196 караблёў, 28 буйных), рускім Насаў-Зіген (152 карабля, 31 буйны). У адрозненне ад 1-й бітвы, рускія вырашылі прарывацца на рэйд з аднаго боку праліва. Насаў-Зіген падышоў да Рачансальму ў 2 гадзіны ночы, і, не правядучы выведкі, у 9 гадзін раніцы распачалі бой. Баявыя дзеянні доўжыліся да 23 гадзін вечара, рускі флот не змог прадзерціся на рэйд і нанесці якой-небудзь значнай шкоды шведскаму флоту. Скарыстаўшыся моцным ветрам, невялікія шведскія судны ўмела манеўравалі і змяшалі лад рускіх галер, якія, у сваю чаргу, змяшалі лад рускіх фрэгатаў і шабек. Усяго ў гэтым бою загінула 52 рускіх карабля, шматлікія з якіх былі выкінутыя на камяні або падпаленыя сваімі камандамі. У 1975 годзе фінскія вадалазы паднялі з глыбіні 16 м вялікую колькасць зброі і іншых прадметаў з загінулага ў тым бою вяслярнага фрэгата «Святы Мікалай». Былі паднятыя і рэшткі рускіх маракоў, пазней пахаваныя на праваслаўных могілках горада Котка.

Заканчэнне вайны

Руска-шведская вайна 1788—1790 скончылася падпісаннем Вярэльскага мірнага дагавора 3 жніўня 1790 года на ўмовах захавання даваенных межаў.

Вядомыя ўдзельнікі з расійскага боку

• Пётр Пятровіч Канаўніцын

Зноскі

1. В. В. Похлёбкин. Внешняя политика Руси, России и СССР за 1000 лет в именах, датах, фактах. М.: «Международные отношения», 1995., стр. 249-250
2. Eighteenth Century Death Tolls

Гл. таксама

• Руска-шведскія войны