Рышэлье (вышыўка)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Рышэлье.

Вышыўка Рышэлье па ільняной тканіне

Рышэлье, Рышылье^[1] — асаблівы від вышыўкі^[2], у якім шыўкі наносяцца на тканіну, цалкам запаўняючы фрагмент палатна^[3]. Адносіцца да вышыўкі гарадскога тыпу.

Рышэлье, таксама вядомая як punto tagliato на італьянскай мове, уяўляе сабой тэхніку рукадзелля, пры якой часткі тэкстылю, звычайна бавоўны або лёну, адразаюцца, а атрыманая «адтуліна» ўмацоўваецца і запаўняецца вышыўкай або іголкавымі карункамі.

Тэхніка рышэлье прадстаўляе сабой ажурны малюнак, які складаецца з перапляцення геаметрычных фігур з расліннымі элементамі і перамычкамі. рышэлье лічыцца адным з самых вытанчаных відаў вышыўкі. рышэлье звязана з тэхнікай мярэжкі. Пры працы з цягнутымі ніткамі звычайна адводзяцца (абразаюцца і выдаляюцца) толькі ніткі асновы або ўтка, а тыя ніткі, што засталіся ва ўтворанай адтуліне, звязваюцца рознымі спосабамі. У іншых відах рышэлье могуць быць працягнутыя як асноўныя, так і ўточныя ніткі.

Сучасная ажурная вышыўка выконваецца практычна на ўсіх відах тканін. Колер палатна і нітак можа супадаць ці быць кантрасным. Таўшчыня ніткі падбіраецца згодна таўшчыні палатна. Таксама існуе машынная вышыўка ў тэхніцы рышэлье.

Гісторыя

Амерыканская накідка на плячо 1895 года, Зялёная набіваная шарсцяная тканіна з ажурным малюнкам, металічная вышыўка, шаўковая тасьма, шкляныя пацеркі, штучныя гагатныя камяні

Упершыню карункавая вышыўка была завезена ў Еўропу з краін Усходу. Пад уздзеяннем мясцовых культур і модных традыцый ажурная вышыўка паступова змянялася і трансфармавалася.

Па іншых крыніцах тэхніка рышэлье зарадзілася ў Італіі ў перыяд Італьянскага Адраджэння, у XIV, XV і XVI стагоддзях^[4].

Перыяд бурнага ўздыму ажурнай вышыўкі ў Еўропе датуецца XIV—XV стагоддзямі.

У вышыўцы эпохі Адраджэння і працах рышэлье малюнак фармуецца шляхам выразання фонавай тканіны.

У елізавецінскую эпоху  (руск.) рышэлье шырока выкарыстоўвалася ў дызайне і ўпрыгожванні некаторых відаў каўнераў.

Хупавая, паветраная вышыўка была прывілеем вышэйшых саслоўяў  (руск.). Асабліва папулярнымі былі высокія каўняры, абшэўкі  (руск.), вышытыя па контуры жабо  (руск.). У некаторых вырабах элементы ўзору злучаліся адмысловымі брыдамі (перамычкі, якія запаўняюць прастору на месцы выразанай тканіны і ўтвараюць малюнак вышыўкі.) ствараючы эфект лёгкасці і ажурнасці. Таксама элементы ажурнай вышыўкі прысутнічалі на насоўках  (руск.), прасцінах  (руск.) і прадметах інтэр’еру. Многія знатныя дамы праводзілі свой вольны час за вышыўкай. Было адкрыта шмат майстэрняў і спецыяльных жаночых школ, у якіх дзяўчаты высакароднага паходжання навучаліся гэтаму віду мастацтва.

Гэты від рукадзелля міграваў па краінах усяго свету^[5], уключаючы Вялікабрытанію, Індыю і ЗША.

Рышэлье па-ранейшаму пераважае ў модзе сёння, і хоць яны розныя, рышэлье звычайна памылкова прымаюць за карункі. Узор з вушкамі — адзін з найбольш вядомых відаў рышэлье ў сучаснай модзе.

У вышыўцы дадзенага тыпу малюнак зыходзіць з адтулін, а не з тканіны.

Легенды назвы вышыўкі

Лічыцца, што вышыўка рышэлье сваёй назвай абавязаная ўсемагутнаму кардыналу Рышэлье, міністру Людовіка XIII. Існуе некалькі версій. Адна з легенд абвяшчае, што менавіта ён загадаў абмежаваць увоз дарагіх раскошных карункаў, якія Францыя купляла тады ў Італіі, і замяніць іх карункавай вышыўкай па палатне мясцовай вытворчасці. Па іншай версіі вышытыя карункі былі любімымі ўпрыгожваннямі адзення кардынала. Ён насіў каўняры, абшэўкі, пальчаткі і батфорты, аздобленыя ажурнай вышыўкай. А яшчэ адна легенда кажа, што сам кардынал любіў у вольны час вышываць у тэхніцы рышэлье і дасягнуў у гэтай галіне поспеху^[6].

Традыцыйнае рышэлье па краінах

Чэхія

Шчыльна апрацаваны рышэлье быў традыцыйным у многіх частках Чэхіі. Матывы могуць быць круглымі, дугападобнымі або лістападобнымі. Паколькі матывы часта размяшчаліся вельмі блізка адзін да аднаго, вышыўка выглядала як карункі, калі ўсе цэнтры матываў былі зрэзаныя.

Фрагмент карункаў рышэлье, Італія, канец 17 стагоддзя (Мастацкі музей Кліўленда  (руск.)).

Італія

Бардзюр з разьбой (Італія), XVI—XVII стагоддзя. Раскрой тканіны з ігольчастымі напаўняльнікамі, вышыўкай, апрацоўкай знятых элементаў. Матыў — выгнутая вінаградная лаза з лісцем; на адной пальмеце намаляваная фігура, якая стаіць, а на другой — леў.

У кнігах па вышыванні пасля 1560 года асноўная ўвага надавалася вышыўцы рышэлье, паколькі яна стала вельмі папулярнай у Італіі.

Мадэйра

У 1850-х гадах англічанка Міс Фелпс прыехала на Мадэйру, каб палепшыць сваё здароўе, і давала ўрокі англійскай вышыўкі.

У 1920-я гады была створана Гільдыя вышывальшчыц Мадэйры. Сярод яе мэтаў было ўсталяваць аплату і стандарты для вышывальшчыц на востраве. Статыстыка гільдыі, кажа, што многія жанчыны на Мадэйры займаліся вышыўкай, каб зарабіць грошы для сваіх сем’яў^[7].

Нідэрланды

Рышэлье было папулярна ва ўсіх Нідэрландах. Асабліва вытанчаная форма вышыўкі рышэлье называецца сніверк і выкарыстоўваецца для ўпрыгожвання адзення, у тым ліку фартухоў і блузак, а таксама прадметаў хатняга ўжытку, такіх як навалачкі^[8]:185.

Польшча

Вышыўка рышэлье была папулярная ў польскай вёсцы з 1700-х гадоў, калі не раней. Яе выкарыстоўвалі для ўпрыгажэння касцюмаў і тэкстылю для дома. Выкананне гэтай ручной вышыўкі дасягнула свайго апагею ў канцы XIX стагоддзя, калі насельніцтва больш траціла сродкаў на адзенне.

Вышыўка сустракалася як на мужчынскай вопратцы, так і на жаночай. Для тых, хто не мог дазволіць сабе вопратку цалкам дэкараваную рышэлье, былі папулярныя каўняры з вушамі, якія можна было выкарыстоўваць для ўпрыгожвання розных блузак. Вышыўка звычайна выконвалася на белай тканіне, але вакол Серадза часам выкарыстоўвалася тканіна ў ружова-белую палоску. Узоры былі геаметрычнымі да канца XIX стагоддзя. З з’яўленнем машыннай вышыўкі дызайн стаў больш разнастайным.

Расія

З 30-х — 50-х гадоў XX стагоддзя на фабрыках у Расіі з’яўляюцца вышывальныя машыны, на якіх выкарыстоўваюць узоры тыпу рышэлье^[9].

Да сярэдзіны XX стагоддзя ў Сібіры ўсё большую папулярнасць атрымліваюць карункавыя тэхнікі рышэлье і мярэжка, асаблівай вытанчанасцю адрознівалася багата дэкараваная пасцельная бялізна: навалачкі, падзоры, вугалкі і падкоўдранікі. Нехарактэрныя для сялянскіх майстрых Сібіры арыстакратычныя тэхнікі карункапляцення былі прыўнесены і адаптаваныя майстрыхамі, выхадцамі з краін Балтыі, нямецкіх паселішчаў Паволжа, Заходняй Украіны ў канцы XIX — першай палове XX стагоддзя^[10]. У гэты ж перыяд пры вырабе карункавага тэкстылю хатнія майстрыхі нароўні з традыцыйнымі тэхнікамі актыўна звяртаюцца да больш складаных — мярэжкі, рышэлье, пры гэтым геаметрычны арнамент выціскаюць раслінныя ўзоры, часам сюжэтныя выявы.

Адзенне з карункамі дадзенага тыпу захоўваецца і экспануецца ў многіх музеях: Кіжах  (руск.), Ялецкімузеі народных рамёстваў і промыслаў (Ялец)^[6], Ржэўскім гістарычным музеі^[11].

Існуюць музейныя інсталяцыі інтэр’ераў савецкіх кватэр 1940-я гадоў, дзе на серванце і на палічках можна ўбачыць карункавыя сурвэткі  (руск.), вышытыя ў тэхніцы рышэлье (Дзяржынскі краязнаўчы музей (Ніжагародская вобласць))^[12]

Віды рышэлье

Мексіканскія вышывальшчыцы

Розныя формы рышэлье традыцыйна папулярныя ў шэрагу краін. Стылі рукадзелля  (укр.) з выкарыстаннем вышыўкі рышэлье ўключаюць англійскае бродэры  (руск.), карункі Карункі Карыкмакрос  (англ.), раннюю рэтычэлу  (руск.), іспанскае рышэлье, дацкае хедэба  (англ.)^[13] і джаалі  (англ.)^[14], якая распаўсюджана ў Індыі.

Існуюць віды рышэлье: ад найменшай колькасці зрэзанай тканіны (рышэлье эпохі Адраджэння) да найбольшай (рышэлье Reticella)^{[8] :378}.

Тэхніка рышэлье бывае некалькіх відаў^[3]:

• безбрыдная;
• з простымі брыдамі;
• з простымі брыдамі і «павучкамі»;
• «павучок» з палатна;
• мазаіка «соты»;
• мазаіка няправільнай формы.

Падобныя тэхнікі

Венецыянская вышыўка шмат у чым падобная з Рышэлье, яна незвычайна выразная і эфектная. Адзіным адрозненнем з’яўляецца адсутнасць прарэзаў паміж асобнымі брыдамі.

Рэтычэла  (руск.) — італьянская тэхніка пляцення ігольчастых карункаў, якая адрозніваецца неверагоднай складанасцю і лёгкасцю.

Рэнесанс — вышыўка, у якой контур абранага малюнка пазначаецца фастрыгавальнымі шыўкамі ў адно складанне ніткі, з наступным перакрыццем фестонамі.

Англійскае бродэры  (руск.) ці англійская вышыўка — тэхніка рукадзелля, якая ўключае ў сябе рысы вышыўкі, рышэлье і ігольных карункаў.

Нягледзячы на такую вялікую разнастайнасць тэхнік, найбольш папулярнай і запатрабаванай усё ж была вышыўка рышэлье.

Тканіны з люверсамі

Дадзены выгляд тэхнікі апрацоўкі тканіны таксама выкарыстоўваецца для стварэння тканін з люверсаў шляхам выразання ў іх невялікіх круглых адтулін. Пасля гэтага краі адтулін абшываюцца расшыўнымі шыўкамі. Колькасць і шчыльнасць шыўкоў, а таксама якасць фонавай тканіны могуць адрознівацца ў розных відаў. Тканіны з люверсамі — вельмі папулярны від тканіны.

Машынная вышыўка

Першыя ажурныя працы, вышытыя на спецыяльных швейна-вышывальных машынах у тэхніцы рышэлье, з’явіліся толькі ў XX стагоддзі. Варта адзначыць, што машынная тэхніка некалькі адрозніваецца ад ручной працы. Для вышывальных машын былі распрацаваны спецыяльныя швы, якія маюць назвы, аналагічныя швам ручной працы, і візуальна падобныя з імі.

Лазерная рэзка

Лазерная рэзка дазваляе ствараць больш дакладныя і складаныя ўзоры. Лазер таксама мае магчымасць плавіць і запячатваць краі тканіны з дапамогай цяпла лазера. Гэта дапамагае пазбегнуць абсыпання тканіны ў працэсе стварэння^[15]. Акрамя таго, выкарыстанне лазера для вышыўкі дазваляе вышывальшчыцы або стваральніку ствараць унікальныя дызайны, такія як «траўлены выгляд», шляхам змены глыбіні лазернага рэзу на тканіне.

Зноскі

1. Рышэлье
2. Еремеева З.А. Руководство по машинной вышивке.. — Москва: Всесоюзное Кооперативное Издательство, 1954. — 35 с.
3. Комиссарова И.А. МЕТОДИКА ВЫПОЛНЕНИЯ МАШИННОЙ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ВЫШИВКИ В ТЕХНИКЕ «РИШЕЛЬЕ» // Традиционное прикладное искусство и образование. — 2020. — В. 3 (34). — С. 154–160. Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2022.
4. Cutwork | Britannica (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 красавіка 2015.
5. Trend alert: Cutwork (нявызн.). articles.timesofindia.indiatimes.com. Архівавана з першакрыніцы 2 February 2014.
6. Об экспонате крупным планом. «Ришелье» | Музей народных ремёсел и промыслов (руск.)  (нявызн.) ?. Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2022.
7. Walker, Carolyn (1987). The embroidery of Madeira. Union Square Press. ISBN 0-941817-00-8.
8. Gostelow, Mary (1975). A world of embroidery. Scribner.
9. Михеева Людмила Николаевна, Джичоная Магда Алексеевна РУССКАЯ НАРОДНАЯ ВЫШИВКА: СИМВОЛИКА И ЯЗЫК ЦВЕТА // Культурное наследие России. — 2020. — В. 4. — С. 69–75. — ISSN 2308-2062. Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2022.
10. Усанова Алла Леонидовна, Кирюшина Юлия Владимировна ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ТРАДИЦИИ ДОМАШНЕГО РУКОДЕЛИЯ В ОБЫВАТЕЛЬСКОМ ИНТЕРЬЕРЕ Х1Х-ХХ ВЕКОВ // Вестник Кемеровского государственного университета культуры и искусств. — 2020. — В. 50. — С. 137–142. — ISSN 2078-1768. Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2022.
11. Морозные узоры «ришелье» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2022.
12. Вышивка в Дзержинском краеведческом музее • Julie-pr (руск.)  (нявызн.) ?. julie-pr.ru (13 красавіка 2022).
13. Hedebo Definition & Meaning - Merriam-Webster (нявызн.).
14. https://www.adachikan.com/blog/jaali-stitch-of-chikan-embroidery/
15. Richard Sorger; Jenny Udale (1 October 2006). The Fundamentals of Fashion Design. AVA Publishing. pp. 83–. ISBN 978-2-940373-39-0. Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2022. Праверана 27 мая 2023.

Літаратура

• Вышивка полукрестом, крестом, ришелье, гладью. — Москва : АО «Торговый дом ГУМ», 1993. — 24 с.
• Еремеева З. А. Руководство по машинной вышивке. — Москва: Всесоюзное Кооперативное Издательство, 1954. — 35 с.

Спасылкі

• Комиссарова И.А. МЕТОДИКА ВЫПОЛНЕНИЯ МАШИННОЙ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ВЫШИВКИ В ТЕХНИКЕ «РИШЕЛЬЕ» // Традиционное прикладное искусство и образование. — 2020. — № 3 (34). — DOI:10.24411/2619-1504-2020-00061

• Виртуальный музей текстильного искусства