С-125

С-125 «Нева»
«Пячора» абазначэнне МА ЗША і НАТА SA-3 Goa
ПУ 5П73 ЗРК С-125
Тып	ЗРК малой далёкасці
Статус	на ўзбраенні шэрагу краін
Галоўны канструктар	А. А. Расплецін Ю. М. Фігуроўскі П. Д. Грушын
Гады разпрацоўкі	1956 — 1961
Пачатак выпрабаванняў	з мая 1958
Прыняцце на ўзбраенне	21 чэрвеня 1961
Вытворца	Ракета: Завод №32 (Кіраў)
Гады эксплуатацыі	- н. ч.
Асноўныя эксплуатанты	СССР  Расія
Асноўныя тэхнічныя характарыстыкі: Далёкасць стральбы — ад 3-6 да 12-32 км Дыяпазон вышынь цэлі — ад 0,02-0,2 да 10-20 км

С-125 «Нева» (індэкс ракеты — 5В24, экспартная назва комплекса — «Пячора», паводле класіфікацыі МА ЗША і НАТА — SA-3 Goa) — савецкі зенітны ракетны комплекс малога радыусу дзеяння. Быў прыняты на ўзбраенне ў СССР у 1961 годзе. ЗРК С-125 прызначаны для абароны найважнейшых адміністрацыйных, прамысловых і ваенных аб’ектаў ад удараў усіх тыпаў сродкаў паветранага нападу, якія ляцяць на гранічна малых і сярэдніх вышынях. Забяспечвае паражэнне бамбардзіроўшчыкаў, знішчальнікаў-бамбардзіроўшчыкаў, самалётаў шматмэтавага прызначэння і крылатых ракет з эфектыўнай паверхняй рассейвання 0,2м² і большай^[1]. Комплекс прадаваўся у розныя краіны і прымяняўся ў шэрагу ўзброеных канфліктаў^[2]. Упершыню ў баявых умовах быў прыменены ў 1970 годзе ў Егіпце, у зоне Суэцкага канала^[2].

ЗРК С-125 складаецца з пункту баявога кіравання, антэннага посту, уласна пускавой устаноўкі, комплекснай апаратнай сувязі, камплекту кабелю кіравання і камплекту сілавога кабелю^[3].

Апісанне і гісторыя стварэння

Афіцыйна распрацоўка аднаканальнага зенітнага ракетнага комплексу С-125 для барацьбы з малавышыннага мэтамі была зададзена Пастановай Савета Міністраў ад 19 сакавіка 1956 года № 366—255, якія прадугледжваюць правядзенне яго выпрабаванняў у 1960 годзе. Наступнай Пастановай СМ ад 8 мая 1957 г. № 501—250 былі ўдакладнены тэрміны выканання асобных этапаў работ. Аванпраект патрабавалася скончыць у маі 1957 года, эскізны праект — у III квартале 1957 года, а яшчэ праз два гады меркавалася правесці завадскія і сумесныя лётныя выпрабаванні (СЛВ). Галоўным канструктарам С-125 быў прызначаны Ю. М. Фігуроўскі^[4].

Уласна работы пачаліся ў 1956 годзе у КБ-1 (НВА «Алмаз»). У тэхнічным заданні на распрацоўку гэтага комплексу прадугледжвалася магчымасць знішчэння цэлей, якія ляцяць на вышынях ад 200 м да 5 км і далёкасцях ад 6 км да 10 км з хуткасцю да 420 м/с (1500 км/г). Пасля першых выпрабаванняў комплексу з ракетай 5В24, з’явіўся дадатак да тэхнічнага задання на ЗРК. Ім ўводзілася новая ракета 5В27, ўніфікаваная з марскім ЗРК «Хваля». Пры гэтым значна паляпшаліся тактыка-тэхнічныя характарыстыкі (ТТХ) сістэмы^[1].

Пры фарміраванні тэхнічнага аблічча новай сістэмы шырока выкарыстоўваўся вопыт распрацоўкі раней створаных сістэм. Для вызначэння палажэння самалёта-цэлі і ракеты выкарыстоўвалі рознасны метад з лінейным сканіраваннем паветранай прасторы, аналагічна рэалізаванаму ў комплексах С-25  (руск.) і С-75^[4].

У дачыненні да выяўлення і суправаджэння малавышынных цэлей асаблівую праблему стваралі адлюстраванні радыёлакацыйнага сігналу ад мясцовых прадметаў. Пры гэтым у комплексе С-75 найбольшаму ўздзеянню падвяргаўся канал антэны, якая сканіруе ў ва вугламестнай плоскасці, у той момант, калі зандзіруючы прамень набліжаўся да падсцілаючай паверхні^[4].

Таму ў станцыі навядзення ракет малавышыннага комплексу зрабілі нахіленае размяшчэнне антэн, пры якім адлюстраваны сігнал ад падсцілаючай паверхні ў працэсе сканіравання нарастаў паступова. Гэта дазволіла паменшыць засвятленне экранаў аператараў адлюстраваннямі ад мясцовых прадметаў, а выкарыстанне аднаго ўнутранага сканара, за кожны абарот якога выраблялася пачарговае сканіраванне прасторы антэнамі ў дзвюх плоскасцях, дало магчымасць забяспечыць працу радыёлакатара адной перадаючай прыладай^[4].

З іншага боку, для рэалізацыі вузкай дыяграмы накіраванасці выпраменьвання станцыі навядзення ракет пры сканіраванні прасторы з выкарыстаннем механічнага сканара і дапушчальных габарытах яе антэн быў ажыццёўлены пераход на больш высокачастотны дыяпазон з даўжынёй хвалі 3 см, што запатрабавала прымянення новых электравакуумных прыбораў^[5].

З прычыны невялікай далёкасці дзеяння комплексу і, як следства, малога падлётнага часу самалётаў праціўніка, у станцыю навядзення ракет СНР-125 была першапачаткова закладзена сістэма аўтаматызаванага пуску ракет (аўтаматызаваны прыбор пуску АПП-125), прызначаная для вызначэння межаў зоны паразы ЗРК, рашэння задачы пуску і вызначэння каардынат пункту сустрэчы цэлі і ракеты. Пры ўваходжанні разліковага пункту сустрэчы ў зону паразы АПП-125 павінен быў аўтаматычна запускаць ракету^[5].

Як ўспаміналі распрацоўшчыкі С-125, гэтае перспектыўнае рашэнне нечакана падвергнулася крытыцы А. А. Расплеціна, які пасля дакладу канструктараў спытаў: «Значыць, калі цэль не ўвайшла ў зону, то пуск ракеты немагчымы?». Атрымаўшы сцвярджальны адказ, ён запярэчыў: «Так справа не пойдзе! Трэба заўсёды мець магчымасць пусціць ракету. Калі не траплю, так папалохаю!». У выніку, АПП-125 быў перароблены такім чынам, каб толькі сігналізаваць аб дазволе на пуск, а афіцэр навядзення мог пусціць ракету ў любы момант^[4].

Вонкавыя выявы
	http://topwar.ru/uploads/posts/2013-06/thumbs/1370674255_068.jpg

Для паскарэння работ і зніжэння іх кошту шырока выкарыстоўваўся вопыт распрацоўкі ЗРС С-75. Вялікую ролю ў завяршэнні работ і прыняцця ЗРС С-125 на ўзбраенне Войскаў СПА краіны згуляла зенітная кіраваная ракета (ЗКР) ракета У-600, якая першапачаткова стваралася для карабельнага ЗРК М-1 «Хваля», які паралельна з С-125 ствараўся ў НДІ-10^[5].

Выпрабаванні спецыяльна стваранай для С-125 ЗКР У-625 апынуліся няўдалымі і было прынята рашэнне аб дапрацоўцы ракеты В-600 (4К90) для наземнай ЗРС С-125. На яе базе была створана ЗУР, якая адрознівалася ад прататыпа блокам радыёкіравання і візавання (УР-20) для сумяшчальнасці з наземнымі сродкамі навядзення ракеты. Пасля паспяховых выпрабаванняў Пастановай № 735—338 гэтая ракета пад індэксам У-600П (5В24) была ўведзена ў склад ЗРС С-125^[5].

У комплексе С-125 «Нява» выкарыстоўваліся пускавыя ўстаноўкі 5П71 або 5П73. Адна пускавая ўстаноўка 5П71 дазваляла размяшчаць 2 ЗКР, а ПУ 5П73 — 4 ЗКР. Для транспарціроўкі і зараджання ракет выкарыстоўвалася спецыялізаваная транспартна-зараджаючая машына, створаная на базе грузавых аўтамабіляў ЗІЛ-157 (у ранніх версіях) і ЗІЛ-131. Характарыстыкі ракет і іх баявой часткі дазволілі абстрэльваць радыёлакацыйна назіраныя наземныя і надводныя цэлі.

Для забеспячэння ранняга выяўлення цэлей у склад дывізіёна была ўключана дзвюхкаардынатная радыёлакацыйная станцыя П-15С. РЛС мела дзве парабалічныя антэны, якія размяшчаліся адна з адной. Многія дывізіёны былі ўкамплектаваны РЛС П-15М, якая адрознівалася магчымасцю ўстаноўкі антэны на вышцы вышынёй ад 20 да 30 метраў. Гэта дазволіла павялічыць далёкасць выяўлення малавышынных цэлей. Радыёлакацыйны вышынямер ПРВ-11 прымяняўся для вызначэння вышыні суправаджаных цэлей. Максімальная вышыня выяўлення мэты склала 32 км, а максімальная далёкасць склала 180 км^[2].

Мадыфікацыі

Для СПА СССР

• С-125 «Нева» (1961) — базавы комплекс, абсталёўваўся ракетамі В-600П (5В24) з далёкасцю да 16 км.
• С-125М «Нева-М» (1970) — развіццё комплексу з ракетамі В-601П (5В27) далёкасцю да 22 км.
• С-125М1 «Нева-М1» (1978) — мадэрнізаваны варыянт С-125М з палепшанай абаронай ад перашкод і абсталяваннем ракетамі В-601ПД (5В27Д) з магчымасцю стральбы наўздагон.

Для ВМФ СССР

• М-1 «Хваля» (1962) — аналаг комплексу С-125 «Нева» карабельнага базіравання.
• М-1М «Хваля-М» (1964) — аналаг комплексу С-125М «Нева-М» з абсталяваннем ракетамі В-601П (5В27).
• М-1П «Хваля-П» (1974—1976) — мадэрнізаваны варыянт з палепшанай абаронай ад перашкод, сістэмамі кіравання і даданнем тэлесістэмы 9Ш33.
• М-1Н «Хваля-Н» (пасля 1976) — далейшая мадэрнізацыя комплексу для барацьбы з нізкалятучымі ПКР, абсталёўваўся ракетамі В-601М.

Экспартныя

• С-125 «Пячора» — экспартны варыянт комплексу С-125 «Нева».
• С-125М «Пячора-М» — экспартны варыянт комплексу С-125М «Нева-М».
• С-125 Печора-2М (пастаўлены ў шэраг краін)

Сучасныя

Неабходнасць і мэтазгоднасць мадэрнізацыі комплексу С-125 была прызнана не толькі расійскімі, але і замежнымі ваеннымі і спецыялістамі прамысловасці. Пры гэтым палякам атрымалася апярэдзіць сваіх расійскіх калегаў, прыняўшы ў 1999 г. на ўзбраенне 1-й м 26-й брыгад СПА комплекс «Heвa-SC» — мадэрнізаваны сіламі мясцовай прамысловасці комплекс С-125^[4].

У 1999 годзе расійска-беларускаму фінансаваму-індустрыяльнаму кансорцыуму «Абарончыя сістэмы» надалі кантракт на мадэрнізацыю егіпецкіх С-125. Гэтае адноўленае ўзбраенне было паўторна ўведзена ў эксплуатацыю як С-125 «Пячора-2M»^[6].

Зноскі

1. Зенитно-ракетный комплекс С-125М, Нева-М (руск.).
2. Зенитно-ракетный комплекс С-125, Одесса (руск.)(недаступная спасылка) (24 мая 2012). Архівавана з першакрыніцы 16 верасня 2014. Праверана 19 кастрычніка 2014.
3. Зенитный ракетный комплекс С-125-2Д «ПЕЧОРА-2Д» (руск.).
4. ЗРК С-125 (руск.).
5. Маловысотный ЗРК С-125 » Военное обозрение (руск.).
6. Египет показал новую «Печору» (нявызн.)(недаступная спасылка). Lenta.ru (23 октября 2006). Архівавана з першакрыніцы 10 мая 2013. Праверана 14 жніўня 2010.

Спасылкі