Серпухаў

Горад Серпухаў руск.: Серпухов Герб Сцяг^[d] Краіна  Расія Суб’ект федэрацыі Маскоўская вобласць Муніцыпальны раён гарадская акруга Серпухаў^[d] Каардынаты 54°55′ пн. ш. 37°24′ у. д.^HGЯO Заснаваны 1339 Першая згадка 1339 Плошча 37,5[1] км² Вышыня цэнтра 140 м Насельніцтва 126496 чалавек (2010) Шчыльнасць 3373,2 чал./км² Часавы пояс UTC+03:00 Тэлефонны код +7 4967 Паштовы індэкс 142200 Код АКАТП 46470000000 Афіцыйны сайт серпухов.рф Серпухаў на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Се́рпухаў^[2] (руск.: Се́рпухов) — горад у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Серпухаўскага раёна Маскоўскай вобласці. Вылучаны ў самастойную адміністрацыйна-гаспадарчую адзінку з непасрэдным падпарадкаваннем выканкаму абласнога Савета 14 верасня 1939 года. Цяпер — муніцыпальнае ўтварэнне «Гарадская акруга Серпухаў».

Назва

Назва паселішча ад назвы рэчкі Сярпеі, каля ўцякання якой у Нару (прыток Акі) на высокім мысе паўстала паселішча. Назва Сярпея (таксама Сярпейка^[3]) балцкага паходжання.

Найбліжэйшыя адпаведнікі — рачныя назвы Сярпея (прыток Угры на Павоччы)^[4], Сярпейка (< Сярпея, прыток сожскай Проні)^[5]. Адпачатная іх назоўная форма — *Sirpeja.

Корань Sirp- звязаны з літоўскім sirpti «спець; чырванець». Далей да індаеўрапейскага *ser- «чырвоны, чырванаваты»^[6], ад якога і назва дзвінскай ракі Сярцея (< sartas «чырванаваты»). Адценнем вады матываваныя і назвы тыпу Зэльва, Золва (< žalvas «зеленаваты»).

У назве Сярпея балцкі гідранімічны пашыральнік -ej-, як у водных назвах Асвея, Мярэя, Вярэя. Пашыральнік -ej- выкарыстоўваецца ў літоўскім слова- і назваўтварэнні (tekėti «цячы» — tekėja «цячэнне»)^[7]. Блізкія пашыральнікі -ij-, -uj- у водных назвах тыпу Ілія, Бабруя.

Назва ракі Сярпея значыла «Чырванаватая (рака)» і адлюстроўвала адценне рачной вады.

Серпухаў у складзе шэрагу гарадоў з назвамі балцкага гідранімічнага паходжання, што дугой атачаюць Маскву з заходняга боку (Валакаламск, Руза, Мажайск, Нара-Фамінск, Вярэя)^[8].

Агульныя звесткі

Насельніцтва — 123,1 тыс. чалавек (2010). Плошча горада складае 37,5 км². Горад з’яўляецца цэнтрам Серпухаўскай гарадской агламерацыі насельніцтвам звыш 260 тысяч жыхароў.

Горад размешчаны на рацэ Нара пры яе ўпадзенні ў Аку^[9], за 99 км ад Масквы. Прыстань на рацэ Ака^[2].

Прамысловасць

На тэрыторыі Серпухава дзейнічае каля 150 буйных і сярэдніх прадпрыемстваў і арганізацый усіх сфер эканомікі, больш за 1600 арганізацый малога бізнесу (уключаючы мікрапрадпрыемствы). Прамысловыя прадпрыемствы горада вырабляюць электрарухавікі рознага прызначэння, электрычныя машыны малой магутнасці, гіраскапічныя прыборы і вырабы дакладнай механікі для навігацыйных сістэм, сістэм арыентацыі і стабілізацыі лятальных апаратаў, хімічныя валокны і ніткі, цеплаізаляцыйныя матэрыялы, жалезабетонныя вырабы, металаканструкцыі, сістэмы ахоўнай сігналізацыі, кандэнсатары (КВАР), медыцынскую тэхніку, прадукты харчавання.

У СССР быў добра вядомы серпухаўскі машынабудаўнічы завод «Металіст», акрамя прадукцыі абароннага прызначэння, з 1975 года ён выпускаў папулярныя бытавыя пыласосы маркі «Тайфун».

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1562 па 2024 Год Колькасць 1562 3 000 [10] 1620 300 [11] 1646 2 500 [12] 1678 2 500 [11] 1733 2 700 [11] 1770 5 540 [11] 1825 5 400 [13] 1840 13 585 1856 15 380 [14] 1859 11 100 [14] 1866 15 500 [15] 1897 31 000 [16] 1900 30 000 [11] 1913 31 300 [14] 1923 36 600 [14] 1926 56 000 [16] 1931 73 400 [14] Год Колькасць 1939 90 727 [17] 1956 102 000 [14] 1959 106 387 [18] 1962 113 000 [14] 1967 121 000 [14] 1970 124 293 [19] 1973 129 000 [14] 1975 135 000 [20] 1976 135 000 [21] 1979 139 717 [22] 1982 141 000 [14] 1985 142 000 [23] 1986 142 000 [21] 1987 142 000 [24] 1989 143 618 [25] 1990 142 000 [26] 1991 141 000 [21] Год Колькасць 1992 141 000 [23] 1993 140 000 [21] 1994 139 000 [21] 1995 139 000 [23] 1996 139 000 [23] 1997 138 000 [27] 1998 137 000 [23] 1999 134 600 [28] 2000 132 000 [29] 2001 129 700 [23] 2002 131 097 [30] 2003 131 100 [14] 2004 128 400 [31] 2005 126 700 [32] 2006 125 000 [33] 2007 124 200 [34] 2008 123 800 [35] Год Колькасць 2009 123 429 [36] 2010 127 041 [37] 2011 126 500 [38] 2012 126 598 [39] 2013 126 845 [40] 2014 127 125 [41] 2015 126 728 [42] 2016 126 586 [43] 2017 125 929 [44] 2018 125 817 [45] 2019 124 897 [46] 2020 126 273 [47] 2021 133 793 [48] 2023 133 646 [49] 2024 133 756 [50]

Вядомыя асобы

• Алег Яўгенавіч Меньшыкаў (нар. 1960) — расійскі акцёр тэатра і кіно, рэжысёр, Народны артыст Расійскай Федэрацыі (2003), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Расійскай Федэрацыі (1995, 1997, 1999).

Гарады-пабрацімы

Памылка Lua: not enough memory.

Крыніцы

1. Росстат. Регионы России. Основные социально-экономические показатели городов. 2010 г. Архівавана 6 ліпеня 2011.
2. БелЭн 2002.
3. Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 97.
4. Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 45.
5. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 207.
6. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 910—911.
7. P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 84.
8. В. Н. Топоров. Древняя Москва в балтийской перспективе // Балто-славянские исследования. 1981. Москва, 1982. С. 35—36.
9. Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1983. — С. 296. — 538 с. — 100 000 экз.
10. Оценка населения по «сотной» князя В. Фуникова от 1552 года
11. Оценка
12. Оценка по данным переписи У. С. Ляпунова
13. По данным министерства внутренних дел (учитывались представители только городских сословий)
14. http://www.MojGorod.ru/moskovsk_obl/serpuhov/index.html
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q127257976"></a>
15. с учётом населения Высоцкой и Владычной слобод, примыкавшей к городу деревни Заборье, а также фабричных спален
16. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2011/year/year2011.rar
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126688609"></a>
17. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_3.php
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126688840"></a>
18. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php — Демоскоп Weekly.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4157690"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683186"></a>
19. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php — Демоскоп Weekly.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683348"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4157690"></a>
20. Российский статистический ежегодник, 1998 год
21. http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689235"></a>
22. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php — Демоскоп Weekly.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683464"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4157690"></a>
23. http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689248"></a>
24. http://alcdata.narod.ru/USSR_70_1987 — М.: ЦСУ РСФСР. — 766 с.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3656004"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689077"></a>
25. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683566"></a>
26. Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
27. https://istmat.org/files/uploads/45329/4naselenie.pdf
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689236"></a>
28. https://istmat.org/files/uploads/45390/07naselenie.pdf
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689238"></a>
29. http://istmat.info/files/uploads/45859/07_naselenie.pdf
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689246"></a>
30. http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126687602"></a>
31. http://istmat.info/files/uploads/46358/r_05.doc
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689253"></a>
32. http://www.gks.ru/doc_2005/year05.zip
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689255"></a>
33. http://www.gks.ru/doc_2006/year06.zip
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689276"></a>
34. http://www.gks.ru/doc_2007/year07.zip
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689278"></a>
35. http://www.gks.ru/doc_2008/year08.zip
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689280"></a>
36. http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_109/IssWWW.exe/Stg/d01/tabl-21-09.xls
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683667"></a>
37. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-11.xlsx — Росстат.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126959207"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
38. http://www.gks.ru/bgd/regl/b11_04/IssWWW.exe/Stg/d04/3-p03.htm
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126723565"></a>
39. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683726"></a>
40. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 с.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683996"></a>
41. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126707963"></a>
42. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684268"></a>
43. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar — 2018.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684493"></a>
44. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — М.: Росстат, 2017.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q41348632"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
45. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — М.: Росстат, 2018.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q56023898"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
46. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684775"></a>
47. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126688520"></a>
48. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684906"></a>
49. https://rosstat.gov.ru/compendium/document/13282 — Росстат, 2023.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126719912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
50. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx — Росстат, 2024.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126974795"></a>
51. http://serpuhov.ru/o-serpukhove/goroda-pobratimi/
52. https://serpukhov.tpprf.ru/ru/region/
53. http://old.vratza.bg/?category=33&sub=90
54. http://svsever.lg.ua/2015/12/severodoneck_vse_o_nashem_gorode_dopolnyaetsya_

Літаратура

• Се́рпухаў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 352. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
• Се́рпухов // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 581. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Се́рпухов // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 433. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Серпухаў
• Сайт Серпухава serpuhof.ru