Скандэрбег

Скандэрбег (Георгій Кастарыёці)
сербск.: ħypaẖ Кастриот (иħ) Скендербег сербск.: Skënderbeu
Партрэт Скандэрбега ў Уфіцы, Фларэнцыя
Герб роду Кастрыёці
Князь Кастрыёці 27 лістапада 1443 — 17 студзеня 1468
Папярэднік	Гьён I Кастрыёці
Пераемнік	Гьён II Кастрыёці
Нараджэнне	6 мая 1405(1405-05-06) Sinë^[d], Principality of Kastrioti^[d]
Смерць	17 студзеня 1468(1468-01-17)[1][2]^[…] (62 гады) Лежа, Венецыянская рэспубліка
Месца пахавання	Лежа Мячэць Селіміе
Род	Kastrioti family^[d]
Бацька	Гьён I Кастрыёці^[d]
Маці	Ваісава Трыпальда^[d]
Жонка	Доніка Кастрыёці^[d][3]
Дзеці	Гьён II Кастрыёці^[d]
Веравызнанне	хрысціянства[4], каталіцтва[4], праваслаўе, іслам і Усходнія каталіцкія цэрквы
Член у	Ордэн Драконаў
Адукацыя	Enderun School^[d]
Аўтограф
Званне	камандзір
Узнагароды	Athleta Christi^[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Скандэрбег або Георг Кастрыёці (алб.: Gjergj Kastrioti Skënderbeu; 6 мая 1405 — 17 студзеня 1468) — правадыр антыасманскага албанскага паўстання, нацыянальны герой Албаніі, услаўлены ў народных песнях.

Біяграфія

Юнацтва

Нарадзіўся малодшым сынам у сям'і албанскага князя Гьёна (Іаана) Кастрыёці, які ў венецыянскіх дакументах называецца «магутным венецыянскім сеньёрам, ганаровым грамадзянінам Венецыі і Рагузы^[5]». У раннім дзяцінстве быў аддадзены султану Мураду II заложнікам. Там Георг ён прыняў іслам пад імем Іскандэр-бей, або Скандэрбег, і праславіўся, змагаючыся на баку Асманскай імперыі, удзельнічаў у многіх бітвах і паказваў такую мужнасць, што туркі празвалі яго Іскандэр, гэта значыць Аляксандр (імя Аляксандра Македонскага заўсёды было на Усходзе сінонімам героя).

Пасля вяртання (уцёкаў) на радзіму^[6] Іскандэр-бей (у албанскай транскрыпцыі Скандэрбег) узначаліў супраціўленне асманскім акупантам.

Паўстанне

Прычынай паўстання албанцаў на чале са Скандэрбегам было абвяшчэнне 1 студзеня Уладзіславам III крыжовага паходу супраць асманаў, які скончыўся 10 снежня 1444 года паразай крыжакоў каля Варны і гібеллю самога караля. Калі вясной 1443 года венгерскі палкаводзец Янаш Хуньядзі вызваліў ад асманаў горад Ніш, Скандэрбег адрокся ад іслама, зноў прыняў хрысціянства і падняў паўстанне ў Албаніі. Абвешчаны албанскімі старшынямі правадыром ўсіх албанцаў, ён перамог асманаў на Чорным Дрыне, а потым, заключыў саюз з Венгрыяй і вымусіў Мурада ІІ зняць аблогу албанскага горада Круя. У лістападзе 1443 года ён быў абвешчаны кіраўніком княства Кастрыёці.

Шлем Скандэрбега

Нанёс паражэнні войскам асманаў у 1449 і 1451 гадах. З няменшым поспехам Кастрыёці супраціўляўся султану Мехмеду II і пасля захопу Канстанцінопаля асманамі (1453) заключыў выгодны для Албаніі мір. У 1461 годзе Скандэрбег быў прызнаны султанам (падзішахам) Мехмедам ІІ правіцелем Албаніі.

Неапалітанскі кароль Фердынанд I даў Георгу Кастрыёці тытул герцага Сан-П'етра ва ўзнагароду за дапамогу супраць Рэнэ Анжуйскага. У 1463 годзе Скандэрбег разарваў з блаславення Папы Пія II мір з асманамі і зноў нанёс ім некалькі вельмі адчувальных паражэнняў. Мехмед ІІ гатовы быў накіраваць супраць яго ўсе свае сілы, але ў 1468 годзе Кастрыёці памер ад малярыі. Пасля яго смерці прыйшла смерць і албанскага суверэнітэту.

Спрадвеку кожны фіс (клан) праводзіў уласную палітыку, заключаў ці разрываў саюзы з іншымі фісамі, з іншаземнымі дзяржавамі, з акупацыйнай уладай… Толькі аднойчы ў гісторыі, а менавіта ў 1444 годзе вялікі палкаводзец Георг Кастрыёт Скндэрбег (албанец-каталік) здолеў зрабіць Албанію моцнай і трывалай дзяржавай. Але ў 1478 годзе (праз 11 гадоў пасля смерці Скандэрбега) Албанія — услед за Сербіяй, Балгарыяй, Візантыяй і Босніяй — заваявана туркамі і на доўгі час страціла незалежнасць. К. Э. Казубскі[7]

Ушанаванне

• Першую свецкую біяграфію Скандэрбега напісаў албанскі гісторык Марын Барлеці (1450—1512), які апублікаваў у 1510 годзе ў Рыме «Гісторыю жыцця і подзвігаў Скандэрбега, прынца эпіротаў».
• Першую царкоўную біяграфію Скандарбега пад назвай «Georgius Castriotus Epirensis, vulgo Scanderbegh» у 1610 годзе напісаў албанскі каталіцкі епіскап Франг Бардзі.
• у горадзе Круя дзейнічае музей Скандэрбега.
• У гонар Скандэрбега імем Іскандэр-бей сучаснікі называлі авантурыста Ільінскага.
• Падчас Другой сусветнай вайны імя Скандэрбега насіла 21-я горная дывізія СС «Скандэрбег» (1-я албанская), якая камплектавалася з албанцаў. Таксама імя Скандарбега носіць дывізія ў складзе Албанскай нацыянальнай арміі.
• У Савецкім Саюзе рэжысёрам С. Юткевічам быў зняты мастацкі фільм «Вялікі воін Албаніі Скандарбег» (Масфільм, 1953).
• У албанскай суперлізе выступае футбольны клуб, названы ў гонар Скандэрбега.
• У албанскім пасёлку Чыфці (Чывіта) на поўдні Італіі стаіць помнік Скандэрбегу.
• Таксама помнік Скандэрбегу устаноўлены ў сталіцы Албаніі — Тыране.

Бібліяграфія

• «Повесть о Скандербеге» / Под ред. Н. Н. Розова. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1957. — (Серия «Литературные памятники»)

Зноскі

1. Skanderbeg // Skanderbeg
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
2. Skanderbeg // Brockhaus Enzyklopädie
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
3. http://www.radiandradi.com/kostantin-arianiti-kominata-komneni-eskluzive-nga-prof-lutfi-alia/
4. https://www.roman-catholic-saints.com/skanderbeg.html
5. Рэспубліка Рагуза больш вядома як Дуброўнік
6. Паводле з адной з версій, уцёкаў не было, а ў 1438 годзе султан Мурад ІІ прызначыў Георга камендантам албанскай крэпасці Круя.
7. Козубский К. Э. Искры Косовского пожара // «Наша страна» (Буэнос-Айрес) № 2547-2548, 12 июня 1999.

Літаратура

• Скандэрбе́рг // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 436. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
• Краткая история Албании. С древнейших времен до наших дней / Под ред. Г. Л. Арша. — М.: Наука, 1992 .

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Скандэрбег