Спірэя

Спірэя
Спірэя Тунберга. Агульны выгляд квітнеючай расліны
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[1] Клас:  Двухдольныя[2] Парадак:  Ружакветныя Сямейства:  Ружавыя Падсямейства:  Amygdaloideae Трыба:  Spiraeeae Род:  Спірэя
Міжнародная навуковая назва
Spiraea
Сінонімы
Eleiosina Raf. Pentactina Nakai
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   25328 NCBI   23224 EOL   29951 GRIN   g:11409 IPNI   34048

Спірэя^[3] (Spiraea) — род лістападных дэкаратыўных кустоў сямейства ружавых (Rosaceae). Навуковая назва роду паходзіць ад грэч. σπειρα — «спіраль».

Батанічнае апісанне

Спірэя вербалістая (Spiraea salicifolia). Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Спірэя — расліна вышынёй ад 15 см да 2,5 м. Каранёвая сістэма махрыстая, неглыбокая. Галіны стромкія, раскінутыя, ляжачыя, узнімальныя або сцелюцца, ад светла- да цёмна-бурых, з падоўжна адслойваецца карой. Маладыя парасткі светла-зялёныя, жоўтыя, чырвоныя або карычневыя, голыя або апушчаныя. Пупышкі дробныя, у асобных кустоў даўжынёй да 0,5-1 см, адзіночныя або па дзве, круглыя, ад яйкападобных да востраканцовых, голыя або апушчаныя, з 2—8 лускай. Лісце чарговае, чарашковае, без прылісткаў, ад вузка ланцэтна-лінейнага да круглага, 3—5 — лопасцевае, простае ці зубчастае.

Суквецці відаў, квітнеючых вясной, — з месцамі або амаль сядзячыя парасончыкі або шчыткападобныя пэндзлікі з разеткай лісця ў пачатку; у відаў, квітнеючых летам, — простыя ці складаныя шчыткі на канцах кароткіх пакрытыя лісцем галінак або парасткаў бягучага года; у познакрасуючых відаў — вузка цыліндрычныя, шырока пірамідальныя або эліптычныя мяцёлкі на канцах доўгіх, пакрытыя лісцем парасткаў бягучага года.

Кветкі абодваполыя, радзей раздельнаполыя; віды квітнеючыя вясной пафарбаваны ў белы колер; летнеквітнеючыя віды маюць афарбоўку ад белай да ружова-чырвонай; позна квітнеючыя — за рэдкімі выключэннямі, афарбаваны ў розныя адценні пурпурнага. Гіпанцій чашападобны або званочкавы, з пяццю чашалісцікамі; на ўнутранай частцы кубачкі размешчаны дробна — ці буйнагародчаты, або лопасны кветкавы дыск, у некаторых відаў мала прыкметны. Пялёсткаў пяць, яны круглявыя, даўгаватыя, звычайна даўжэй чашалісцікаў. Тычынак 15—60; завязяў звычайна пяць, яны верхнія, свабодныя або трохі зрослыя пачаткамі.

Плод — шматнасенныя лісцянкі, якія расчыняюцца па ўнутраных, а пазней і па вонкавых швах. Насенне плоскае, ланцэтападобнае, карычневае, даўжынёй 1,5—2 мм, шырынёй 0,5 мм, крылатае.

Цвіценне вясновых відаў непрацяглае, але дружнае; ў гэты час вялікая частка кроны пакрываецца квітнеючым суквеццем. У летнеквітнеючых відаў яно такое ж масавае, але больш працяглае. Позна квітнеючыя віды адрозніваюцца паступовым цвіценнем — на працягу ўсяго перыяду адбываецца змена адцвітаючых суквеццяў распускаючыма, пры гэтым суквецці пакрываюць адносна невялікую частку кроны. Квітнець большасць відаў пачынаюць на 3—4 год жыцця, пры гэтым першае цвіценне часам абмяжоўваецца з’яўленнем асобных суквеццяў і нераскрытых бутонаў. Насенне спее і пачынае высыпацца праз паўтара — два з паловай месяцы пасля цвіцення.

Злева направа: Ліст спірэі белай (Spiraea alba); Дыяграма кветкі спірэі святаяннікалістай (Spiraea hypericifolia); Кветка буйным планам

Распаўсюджанне

Прадстаўнікі роду сустракаюцца ў лесастэпавай, лясной і паўпустынных зонах і ў субальпійскім поясе гор Паўночнага паўшар’я. У Азіі паўднёвая мяжа праходзіць па Гімалаях, у Паўночнай Амерыцы — па тэрыторыі Мексікі. Многія віды засухаўстойлівыя, зімаўстойлівыя, аднак патрабавальныя да багацця глебы. Размножваецца спірэя насеннем, тронкамі і дзяленнем кустоў.

Класіфікацыя

Таксанамія

Род Спірэя ўваходзіць у падсямейства Spiraeoideae сямейства ружавых (Rosaceae) парадку ружакветных (Rosales).

яшчэ 8 сямействаў (па Сістэме APG II)

яшчэ больш 60 родаў

парадак Ружакветныя

падсямейства Spiraeoideae

80—100 відаў

аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя

сямейства Ружавыя

род Спірэя

яшчэ 44 парадка кветкавых раслін (па Сістэме APG II)

яшчэ 2 падсямейства

Прадстаўнікі

Род налічвае 80—100 відаў, некаторыя з іх:^[4][5]

• Spiraea affinis R.Parker
• Spiraea alaskaense Howell
• Spiraea alba Du Roi — Спірэя белая
• Spiraea albiflora (Miq.) Zabel — Спірэя белакветкавая
• Spiraea alpina Pall.
• Spiraea arcuata Hook.f.
• Spiraea bella Sims
• Spiraea betulifolia Pall.
• Spiraea blumei G.Don
• Spiraea canescens D.Don
• Spiraea cantoniensis Lour.
• Spiraea chamaedryfolia L. — Спірэя дубраўкалістая
• Spiraea chinensis Maxim.
• Spiraea corymbosa Raf.
• Spiraea crenata L.
• Spiraea dasyantha Bunge
• Spiraea decumbens W.D.J.Koch
• Spiraea densiflora Nutt. ex Torr. & A.Gray
• Spiraea douglasii Hook. — Спірэя Дугласа
• Spiraea flexuosa Fisch. ex Cambess.
• Spiraea formosana Hayata
• Spiraea fritschiana C.K.Schneid.
• Spiraea gemmata Zabel
• Spiraea henryi Hemsl.
• Spiraea hirsuta (Hemsl.) C.K.Schneid.
• Spiraea hypericifolia L. — Спірэя святаяннікалістая
• Spiraea japonica L.f. — Спірэя японская
• Spiraea lasiocarpa Kar. & Kir.
• Spiraea longigemmis Maxim.
• Spiraea lucida Douglas ex Greene
• Spiraea media F.Schmidt — Спірэя сярэдняя
• Spiraea micrantha Hook.f.
• Spiraea miyabei Koidz.
• Spiraea mollifolia Rehder
• Spiraea mongolica Maxim.
• Spiraea myrtilloides Rehder
• Spiraea nipponica Maxim.
• Spiraea palmata Pall.
• Spiraea prunifolia Siebold & Zucc.
• Spiraea pubescens Turcz.
• Spiraea rosthornii E.Pritz.
• Spiraea salicifolia L. typus^[6] — Спірэя вербалістая, ці Медуніца, ці Спырнік, ці Шпырнік балотны, ці Спірэя
• Spiraea splendens Baumann & K. Koch
• Spiraea stevenii Rydb.
• Spiraea thunbergii Siebold ex Blume
• Spiraea tomentosa L.
• Spiraea trichocarpa Nakai
• Spiraea trilobata L.
• Spiraea vacciniifolia D.Don
• Spiraea veitchii Hemsl.
• Spiraea virginiana Britton
• Spiraea wilsonii Duthie

Спірэі валодаюць выключнай здольнасцю даваць стойкія гібрыды, якія па сваіх дэкаратыўных уласцівасцях часта пераўзыходзяць бацькоўскія віды:

• Spiraea ×arguta Zabel — Спірэя вострая
• Spiraea ×cinerea Zabel — Спірэя попельная
• Spiraea ×foxii hort. ex Zabel
• Spiraea ×pikoviensis Besser
• Spiraea ×sanssouciana K.Koch
• Spiraea ×vanhouttei (Briot) Zabel — Спірэя Вангута

Значэнне і выкарыстанне

Спірэя вельмі цэніцца ў дэкаратыўным садоўніцтве і лесапаркавай гаспадарцы. Валодаючы вялікім разнастайнасцю форм і памераў кустоў, часа і працягласці цвіцення, афарбоўкі кветак і формы суквеццяў, расліны вельмі шырока ўжываюцца ў азеляненні і арганізацыі жывых агароджаў. Акрамя таго, многія віды роду спірэі — меданосы і крыніцы лекавай сыравіны. У розных частках гэтых раслін выяўленыя аскарбінавая кіслата, каратын, алкалоіды, флаваноіды, сапаніны, дубільныя рэчывы. Спірэя можа прымяняцца і як глебаўзмацняючая расліна.

Зноскі

1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
2. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
3. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 125. — 160 с. — 2 350 экз.
4. Паводле сайта GRIN (гл. картку расліны).
5. Паводле сайта NCBI (гл. картку расліны).
6. NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Sapindus L. (англ.). Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2012. Праверана 12 студзеня 2010.

Літаратура

• Скуратовіч А. М. Спірэ́я // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 116. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Арлёнак Я. І. Спірэ́я // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 4. Недалька — Стаўраліт / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1985. — С. 582. — 599 с., іл. — 10 000 экз.
• Род́ Спирея — Spirea L. // Декоративные растения СССР (руск.) / Б. Н. Головкин, Л. А. Китаева, Э. П. Немченко. — М.: Мысль, 1986. — С. 180—182. — 320 с. — (Справочники-определители географа и путешественника). — 100 000 экз.
• Спире́я / Гладкова В. Н. // Т. 24А. Собаки — Струна. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 325. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)

Спасылкі

• Спирея — род Spiraea: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)