Тандыр

Тандыр
Выява
Краіна
Месцазнаходжанне
Краіна паходжання
Статус нематэрыяльнай культурнай спадчыны list of Intangible Cultural Heritage of Armenia[d] і Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity[d][2][3][…]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Схема тандыра.

Тандыр — печка-жароўня, мангал асаблівага шарападобнага ці збанападобнага віда для гатавання рознай ежы ў народаў Азіі. Выкарыстоўваўся таксама для абагравання памяшканняў, у культавых і лекавых мэтах. Пашыраны ў краінах Пярэдняй Азіі, Магрыбе, Іспаніі, краінах Лацінскай Амерыкі, Арменіі, Кыргызстане, паўночна-заходнім Кітаі (Усходні Туркестан), на поўдні Расіі, Крыме, Таджыкістане, Туркменіі, Індыі, Узбекістане, Японіі, у Афрыцы, у народаў Балкан[4]. Тандыр традыцыйна з'яўляецца неадменным атрыбутам унутранага двара многіх паўднёвых народаў[5][6]. Адрозніваецца вялікай цеплаёмістасцю і эканамічнасцю пры расходзе паліва (дроў), паколькі тандыр родам з месцаў, дзе драўніны заўсёды было небагата[7]. Можа быць як стацыянарным, так і пераносным[7].

Паходжанне і этымалогія

[правіць | правіць зыходнік]

Эвалюцыя тандыра адбывалася на працягу апошніх пяці тысячагоддзяў. На пачатковым этапе свайго існавання ён рабіўся ўручную з гліны і іграў важную ролю ў кульце вогнепаклонства[4]. Тандыр паходзіць з Месапатаміі і на акадскай мове назва гучала як «цінуру»[8]. У сярэднія вякі ён стаў культавым прадметам двара ў сярэднеазіяцкіх вогнепаклоннікаў сартаў. У Закаўказзі ўпамінанні пра шырокія тандыры датуюцца Х—ХІ стагоддзямі. У розных варыянтах напісання гэта слова сустракаецца і ў іншых мовах: у Азербайджане — «тäндыр», у Арменіі — «танір» і «тундыр», у Грузіі — «танэ», у Індыі — «тандур», у Таджыкістане — «танур», Усходнім Туркестане — «танур», у Узбекістане — «тандыр». У Іспаніі і краінах Лацінскай Амерыкі, роўна як і на паўднёвым захадзе ЗША, існуе разнавіднасць тандыра «чыменея», якая ўзыходзіць да арабскіх і берберскіх традыцый. Сучасныя тандыры часта таксама закладваюцца ўручную, але пры іх будаванні ўсё часцей выкарыстоўваюцца цэмент (для падмурка) і цэгла (для сценак)[7].

Зноскі

  1. ↑ Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Liste représentative du patrimoine culturel immatériel de l’humanité, Lista Representativa del Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad
  2. ↑ Tandir craftsmanship and bread baking in Azerbaijan Праверана 6 снежня 2024.
  3. ↑ L’artisanat du tandir et la cuisson du pain en Azerbaïdjan Праверана 6 снежня 2024.
  4. ↑ а б Происхождение печи тандыр и география её распространения — Ochagi.su Архівавана 7 мая 2016.
  5. ↑ Къырымтатар емеклери акъкъында | Ана юрт
  6. ↑ Кухня | Россия для всех Архівавана 7 мая 2016.
  7. ↑ а б в Как сделать тандыр из кирпича своими руками: схемы, фото, видео, инструкции
  8. ↑ The New Cambridge History of Islam, Cambridge University Press, David Waines, 2011. Volume IV,p.758

    Of Mesopotamian origin (Akaddian tinuru), the tannur probably made its way westwards under Muslim rule, examples having been uncovered by archaeologists in the Iberian Peninsula

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]