Торунь

Торунь польск.: Toruń Герб Сцяг^[d] Краіна  Польшча Ваяводства Куяўска-Паморскае Каардынаты 53°01′00″ пн. ш. 18°37′00″ у. д.^HGЯO Кіраўнік Michał Zaleski^[d] Заснаваны 28 снежня 1233 Плошча 115,75 км² Вышыня цэнтра 59 м[1] Водныя аб’екты Вісла і Дрвенца^[d] Насельніцтва ▼198 273 чал. (31 сакавіка 2021)[2] Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код 56 Паштовыя індэксы 87-100 Аўтамабільны код CT TERC 0463011 Афіцыйны сайт torun.pl (польск.) Торунь на карце Польшчы ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

То́рунь^[3] (польск.: Toruń) — горад на правах павета на поўначы Польшчы, у Куяўска-Паморскім ваяводстве. Знаходзіцца на рацэ Вісла. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Торунь — Мінск 595 км, да Варшавы — 186 км^[4].

Насельніцтва 197 812 жыхароў (2021 год)^[5].

Гісторыя

Муры Тэўтонскага замка ў Торуні

Горад узнік вакол замка, заснаванага тэўтонскімі рыцарамі ў 1231 годзе. У 1232 годзе атрымаў гарадское права. У 1264 годзе непадалёку ад Торуні заснаваны Новы горад, у 1454 годзе абедзве гарадскія часткі аб’ядналіся. Значны гандлёвы цэнтр, член сярэдневяковай Ганзы.

З 1454 года ў складзе Польшчы. Радзіма М. Каперніка. Тут падпісаны мірныя дагаворы, якія завяршылі Вялікую вайну (1409—1411) з удзелам Вялікага Княства Літоўскага і скончылі Трынаццацігадовую вайну (1454—1466). З канца XVI стагоддзя асяродак лютэранства.

З 1793 года горад у Прусіі (акрамя 1807—1815, калі ён уваходзіў у Варшаўскае герцагства), яе значная памежная крэпасць. З 1920 года ў Польшчы, важны ваенна-рачны порт, галоўная база Віслінскай флатыліі польскіх ВМС. У Другую сусветную вайну далучаны да Германіі. З 1945 года зноў у складзе Польшчы, у 1975—1999 гадах адміністрацыйны цэнтр Тарунскага ваяводства.

Насельніцтва

Год Колькасць 1394 20 000 1454 11 000 1570 12 000 1620 20 000 1703 7 810 Год Колькасць 1729 7 476 1769 7 607 1793 6 200 1815 7 095 1867 13 447 Год Колькасць 1900 29 635 1974 144 000 [6] 1985 191 000 [7] 1998 206 000 [8] 2016 202 591 Год Колькасць 2016 202 521 2019 201 447 2021 198 273 [2]

Прамысловасць

Развіваецца хімічная, машынабудаўнічая, харчовая, шарсцяная, швейная, паліграфічная прамысловасць.

Навука, адукацыя, культура

• Універсітэт імя М. Каперніка.
• Дом-музей М. Каперніка.
• Планетарый імя Уладзіслава Дзявульскага

Транспарт

Вузел чыгунак і аўтамабільных дарог. Порт на рацэ Вісла.

Славутасці

Уваходзіць у Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Захаваліся руіны замкаў XIII—XV стагоддзяў. У раёнах Старога горада і Новага горада рэшткі гарадскіх умацаванняў, ратуша (XIII стагоддзе — 1603), гатычныя касцёлы Св. Яна (каля 1250 — XV стагоддзе), Св. Якуба (1309—1315), Дзевы Марыі (1350—1370), гатычныя і барочныя збожжасховішчы (XIV—XVII стагоддзі), дамы ў стылях готыкі, рэнесансу і барока. Вылучаюцца грамадскія пабудовы ў духу эклектыкі (універсітэт, пачатак ХХ стагоддзя, неаготыка), стылю мадэрн і функцыяналізму. Помнік М. Каперніку (1853).

• Свята-Мікалаеўская царква
• Крывая вежа ў Торуні
• Кляштарная брама
• Замак у Дыбаве

Вядомыя асобы

• Марта Вячынска (нар. 1998) — польская баскетбалістка.
• Багуслаў Лінда — польскі акцёр.
• Ванда Іванаўна Русецкая (1945—2024) — беларуская сацыёлаг.

Спорт

• «Катажынкі» — жаночы баскетбольны клуб
• «Пернік» — баскетбольны клуб
• АЗС УМК — гандбольны клуб

Гарады-пабрацімы

•  Čadca^[d], Славакія (1996)^[9]
•  Анжэ, Францыя (9 мая 2016)^[10][11]
•  Гуйлінь, Кітай (2010)^[12]
•  Гётынген, Германія (1978)^[13]
•  Калінінград, Расія (1995)^{[14][15][…]}
•  Каўнас, Літва (26 лютага 2016)^[16][10]
•  Лейдэн, Нідэрланды (1988)^[17]
•  Луцк, Украіна (2008)^{[18][19][…]}
•  Нова-Места, Славенія (2009)^[20]
•  Памплона, Іспанія
•  Суіндан, Вялікабрытанія (2003)^[21]
•  Філадэльфія, ЗША (1976)^[22]
•  Хяменліна, Фінляндыя (1989)^[23]

Крыніцы

1. https://it-ch.topographic-map.com/map-mw3tnh/Toru%C5%84/?zoom=19&center=53.01044%2C18.6041&popup=53.01051%2C18.60414
2. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/040410663011-0982724?var-id=1639616&format=jsonapi Праверана 4 кастрычніка 2022.
3. БелЭн 2002.
4. Адлегласці паміж гарадамі -
5. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/
6. То́рунь // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 26. — С. 116.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
7. Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 2003. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q120475222"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
8. То́рунь // Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 649. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q887"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
9. https://www.torun.pl/pl/node/1694
10. https://www.torun.pl/pl/miasto/samorzad/kontakty-partnerskie-i-miedzynarodowe/miasta-blizniacze-torunia
11. http://www.angers.fr/l-action-municipale/relations-internationales/europe/index.html#c188847
12. https://www.torun.pl/pl/node/153526
13. https://www.torun.pl/pl/node/1698
14. https://www.torun.pl/pl/node/1695
15. https://www.klgd.ru/city/twins/
16. http://www.kaunas.lt/apie-kauna/miesto-partneriai/ Праверана 30 сакавіка 2019.
17. https://www.torun.pl/pl/node/1697
18. https://www.torun.pl/pl/node/1692
19. https://www.lutskrada.gov.ua/en/pages/pobratymy-lutska
20. https://www.torun.pl/pl/node/1691
21. https://www.torun.pl/pl/node/1693
22. https://www.torun.pl/pl/node/1699
23. https://www.torun.pl/pl/node/1696

Літаратура

• То́рунь // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 491. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• То́рунь // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 649. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• То́рунь // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 116—117. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• То́рунь // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 484. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.

Спасылкі

• Афіцыйны сайт