Трупнае адубенне

Трупнае адубенне (лац.: rigor mortis) — адна з прыкмет смерці, якая абумоўленая пасмертнымі хімічнымі працэсамі ў мышачнай тканцы і выяўляецца ў зацвярдзенні і тугарухомасці цягліц канечнасцяў трупа^[1].

Заканамернасці трупнага адубянення апісвае «Закон (Правіла)  (англ.) Ністэна».

Біяхімія

Пры надыходзе смерці дыханне арганізма спыняецца, у сувязі з чым у арганізм перастае паступаць кісларод, які ўдзельнічае ва ўтварэнні АТФ. АТФ перастае гідралізавацца кальцыевай помпай (Ca-АТФазай), і кальцый перастае вяртацца ў тэрмінальныя цыстэрны  (руск.). У сувязі з гэтым іёны кальцыя дыфузіююць з абласцей высокай канцэнтрацыі (тэрмінальныя цыстэрны і міжклеткавая вадкасць) у вобласці нізкай канцэнтрацыі (саркамеры  (руск.)), звязваючыся з трапанінам  (руск.), што абумоўлівае злучэнне актыну  (руск.) і міязіну  (руск.)^[2].

У адрозненне ад звычайнага цягліцавага скарачэння  (руск.), цела не здольна завяршыць цыкл (з-за адсутнасці АТФ), разарваўшы узаемадзеянне актыну і міязіну, з-за чаго фармуецца ўстойлівая цягліцавая кантрактура, якая супыняецца толькі на фоне ферментатыўнага раскладання цягліцавай тканкі^[3].

Знешнія праяўленні

Знешнія праявы гэтага працэсу можна падзяліць па групах, у залежнасці ад тыпу мускулатуры, у якой адбываецца адубенне.

• У папярочнапаласатай мускулатуры  (руск.) знешнія прыкметы адубення выяўляюцца ў выглядзе яе рыгіднасці, акрэсленасці і рэльефнасці. Мышцы-згінальнікі з’яўляюцца больш магутнымі, чым разгінальнікі, у сувязі з чым адбываецца згінанне верхніх канечнасцяў ў локцевых суставах і суставах кісці, ніжнія канечнасці згінаюцца ў тазасцегнавых і каленных суставах. Пры цалкам развітым трупным адубенні трупы прымаюць становішча, якое нагадвае позу змагара або баксёра (верхнія канечнасці напаўсагнутыя ў локцевых суставах, некалькі прыпаднятыя і прыведзеныя, кісці паўсціснутыя, ніжнія канечнасці напаўсагнутыя ў тазасцегнавых і каленных суставах). Найбольш выяўленая гэтая пастава пры дзеянні высокай тэмпературы, калі цягліцавае адубенне трупа спалучаецца з тэмпературнай дэструкцыяй цягліцавай тканкі.
• Адубенне гладкай мускулатуры выяўляецца так званай «гусінай скурай», скарачэннем саскоў, сфінктараў, што прыводзіць да выдзялення экскрыментаў. Пры надыходзе смерці сэрца знаходзіцца ў стане дыясталы.
• Пасля развіваецца адубенне міякарда  (руск.), што прыводзіць да пасмяротнай сісталы і выдушвання крыві са жалудачкаў сэрца. У сувязі з тым, што левая палова сэрца больш магутная, чым правая, у правым жалудачку застаецца больш крыві, чым у левым. Пасля вырашэння трупнага адубення сэрца вяртаецца ў дыясталу.
• Адубенне гладкай мускулатуры страўнікава-кішачнага тракту фармуе рэзка выяўленыя, падкрэсленыя зморшчыны слізістай абалонкі, можа прыводзіць да перамяшчэння змесціва.
• Адубенне цяжарнай маткі можа прыводзіць да выштурхвання плоду і так званых «родаў у труне».

Ацэнка трупнага адубення дазваляе атрымаць шмат судова-медыцынскай інфармацыі. Эксперт, ацэньваючы выяўленасць і характар трупнага адубення, можа атрымаць наступную інфармацыю:

1. Трупнае адубенне паказвае на несумнеўны наступ смерці.
2. Па ступені выяўленасці трупнага адубення ў розных групах цягліц можна арыентыровачна судзіць аб даўнасці наступлення біялагічнай смерці.
3. Выяўленасць трупнага адубення ў параўнанні з іншымі раннімі трупнымі зменамі дазваляе судова-медыцынскаму эксперту арыентыровачна вызначыць верагодную прычыну смерці.
4. Параўнальны аналіз выяўленасці трупнага адубення ў сіметрычных групах цягліц дае магчымасць эксперту ацаніць магчымасць штучнай змены паставы і верагодны час гэтай змены.
5. Трупнае адубенне фіксуе пасмяротную позу памерлага і прадметы, наўмысна ўкладзеныя ў яго рукі.

Ужыванне ў прамысловасці

Трупнае адубенне гуляе важную ролю ў мясной тэхналогіі, забяспечваючы далікатнасць мяса. Пры хуткім астуджэнні тушы пасля забою да −3 °C…-10 °C развіваецца халадавое скарачэнне цягліцавых валокнаў, у выніку якога кансістэнцыя мяса становіцца жорсткай, адбываецца страта вады, вітамінаў і біялагічна значных элементаў. У сувязі з гэтым, прынята замарожваць мяса праз 10 гадзін пасля забою, з фарміраваннем трупнага адубення^[4].

Зноскі

1. About.com Архівавана 28 красавіка 2020. (англ.)
2. Discovery Health «How Muscles Work» (англ.) 
3. Rigor Mortis Архівавана 26 лютага 2015. (англ.) 
4. Использование электростимуляции при холодильной обработке мяса(недаступная спасылка)