Уладзіслаў Бэлза

Уладзіслаў Бэлза
Асабістыя звесткі
Псеўданімы Władysław Piast, Wła­dy­sław Ostrow­ski, Nie Wiem Kto
Дата нараджэння 17 кастрычніка 1847(1847-10-17)[1][2]
Месца нараджэння
Дата смерці 29 студзеня 1913(1913-01-29)[1][2] (65 гадоў)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства
Бацька Юзаф Бэлза[d]
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці паэт, дзіцячы пісьменнік, публіцыст, літаратар
Мова твораў польская
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Уладзісла́ў Бэ́лза (польск.: Władysław Bełza; 17 кастрычніка 1847, Варшава — 29 студзеня 1913, Львоў; псеўданімы: Уладзіслаў Пяст, Уладзіслаў Астроўскі) — польскі культурна-адукацыйны дзеяч, паэт-неарамантык, публіцыст, літаратуразнавец[4]. Аўтар драматычных твораў, літаратуразнаўчых прац, прысвечаных творчасці Адама Міцкевіча, укладальнік некалькіх анталогій паэзіі і шэрагу папулярных патрыятычных вершаў. Член Літаратурнага таварыства імя Адама Міцкевіча ў Львове[5]. Сакратар Нацыянальнай бібліятэкі імя Асалінскіх. Найбольш вядомы як аўтар г.зв. «Катэхізіса польскага дзіцяці».

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]
«Падарунак для выхаваных дзяцей» (польск.: «Podarek dla grzecznych dzieci»)
«Азбука ў вершах для польскіх дзяцей» (польск.: «Abecadlnik w wierszykach dla polskich dzieci»)

Нарадзіўся ў сям’і Юзафа Бэлзы — хіміка, піянера цукровай прамысловасці ў Польшчы, і Аўгусты Багумілы Феафілы Астроўскай. Скончыў Варшаўскую дзяржаўную гімназію ў 1865 годзе. Паступіў у Казанскі кадэцкі корпус, але пакінуў яго і перавёўся ў Варшаўскую галоўную школу, у якой вучыўся з 1866 па 1868 год.

У 1868 годзе Уладзіслаў Бэлза выехаў за мяжу ў Аўстра-Венгрыю ў Львоў. Падарожнічаў па Італіі, Швейцарыі і Францыі, дзе зблізіўся з паэтам Юзафам Залескім і па яго парадзе пасяліўся ў Познані. Уладзіслаў Бэлза стаў адным з арганізатараў выданняў «Прамень, часопіс для дзяцей» (польск.: Promyk. Tygodnik dla Dzieci) і «Уважлівым дзецям таварыш» (польск.: Towarzysz pilnych Dzieci), ініцыятарам стварэння польскага тэатра ў Познані. Прымаў актыўны ўдзел у процідзеянні германізацыі польскага насельніцтва ў Сілезіі і Вялікапольскім рэгіёне, таму ў 1871 годзе нямецкі ўрад абвясціў Бэлзу персонай нон грата і забараніў яму знаходжанне ў межах Прусіі. Бэлза быў вымушаны пераехаць у Прагу, адкуль у лютым 1872 года пераехаў у Львоў.

У Львове Уладзіслаў Бэлза супрацоўнічаў з выданнямі «Dziennik Polski» і «Gazetа Narodowа». Уладзіслаў Бэлза слухаў лекцыі Антонія Малецкага і Рамана Пілата ва Універсітэце Яна Казіміра. Бэлза быў ініцыятарам стварэння ў 1880 годзе ў Львове «Літаратурна-мастацкага гуртка» (польск.: Koło Literacko-Artystyczne).

З 1882 года працаваў у Нацыянальнай бібліятэцы імя Асалінскіх, спачатку як загадчык чытальні для моладзі, а з 1891 і да сваёй смерці — сакратаром-адміністратарам Інстытута. Таксама ён узначальваў выдавецтва пры гэтай установе, у якім друкаваліся польскія кнігі і школьныя падручнікі.

Уладзіслаў Бэлза быў адным з заснавальнікаў «Літаратурнага таварыства імя Адама Міцкевіча» (польск.: Towarzystwo Literackie im. Mickiewicza) у 1886 годзе і адным з ініцыятараў устаноўкі помніка Адаму Міцкевічу ў Львове[6].

21 студзеня 1876 года Бэлза адкрыў выдавецка-гандлёвы цэнтр «Кнігарня Уладзіслава Бэлзы», які знаходзіўся ў гасцініцы «Жорж»[7]. Кнігарня прафінансавала ў 1876—1878 гадах 26 выданняў. У 1878 годзе «Кнігарня Уладзіслава Бэлзы» спыніла існаванне[8].

У 1883 годзе Уладзіслаў Бэлза разам з Юзафам Ігнацыям Крашэўскім і Антоніем Малецкім заснаваў выдавецтва «Маці Польшча» (польск.: Macierz Polska)[9], якое да пачатку Першай сусветнай вайны выпусціла кнігі агульным накладам больш за 1 500 000 асобнікаў, у тым ліку 180 000 асобнікаў адной паэмы Адама Міцкевіча «Пан Тадэвуш». Выдавецтва спецыялізавалася на выданні танных польскіх кніг.

Надмагілле Уладзіслава Бэлзы на Лычакаўскіх могілках. Скульптар — Казіміра Малачынська-Пайздзерська
Манумент у Івоніч-Здруй

Апошнія гады жыцця Уладзіслаў Бэлза жыў недалёка ад Асалінеума, у доме на вул. Харуншчына ніжэй (сучасная вул. Дудаева, 16)[10], дзе і памёр 29 студзеня 1913 года. Пахаваны на Лычакаўскіх могілках ў Львове[11].

Творчасць

[правіць | правіць зыходнік]

Яшчэ падчас вучобы Уладзіслаў Бэлза пісаў артыкулы для варшаўскіх часопісаў «Сябар дзяцей» і «Штотыднёвы агляд грамадскага жыцця, літаратуры і мастацтва». Як паэт дэбютаваў у 1863 годзе з вершам «Вясновы дожджык», які быў апублікаваны ў часопісе «Сябар дзяцей».

Свой першы зборнік вершаў «Падарунак для выхаваных дзяцей» (польск.: «Podarek dla grzecznych dzieci») Уладзіслаў Бэлза апублікаваў у 1867 годзе. У 1869 годзе выйшла яго другая дзіцячая кніга «Азбука ў вершах для польскіх дзяцей» (польск.: «Abecadlnik w wierszykach dla polskich dzieci»).

Катэхізіс польскага дзіцяці

[правіць | правіць зыходнік]

У 1900 годзе Уладзіслаў Бэлза напісаў у Львове патрыятычны верш «Катэхізіс польскага дзіцяці», з прысвячэннем свайму пяцігадоваму хросніку Людвіку Вольскаму, сыну вядомай паэтэсы Марылі Вольскай і яе мужа, Вацлава Вольскага[12], які пазней стаў сімвалам польскага патрыятызму. У часы Першай Польскай Рэспублікі «Катэхізіс польскага дзіцяці» быў абавязковым для вывучэння ў польскіх школах. На сённяшні дзень «Катэхізіс …» на памяць ведаюць мільёны палякаў.

Польская мова Польская кірыліца[ru] Беларускі пераклад

— Kto ty jesteś?
— Polak mały.

— Jaki znak twój?
— Orzeł biały.

— Gdzie ty mieszkasz?
— Między swemi.

— W jakim kraju?
— W polskiej ziemi.

— Czem ta ziemia?
— Mą Ojczyzną.

— Czem zdobyta?
— Krwią i blizną.

— Czy ją kochasz?
— Kocham szczerze.

— A w co wierzysz?
— W Polskę wierzę!

— Coś ty dla niej?
— Wdzięczne dziecię.

— Coś jej winien?
— Oddać życie.

— Кто ты естэсь?
— Поляк малы.

— Які знак тво́й?
— Оṗэл бялы.

— Гдзе ты мешкаш?
— Мęдзы свэмі.

— В якім краю?
— В польскей земі.

— Чэм та земя?
— Мą Ойчызнą.

— Чэм здобыта?
— Крвя̨ і блізнą.

— Чы я̨ кохаш?
— Кохам шчэṗэ.

— А в цо веṗыш?
— В Польскэ̨ веṗэ̨!

— Цось ты для ней?
— Вдзęчнэ дзецę.

— Цось ей вінен?
— Оддаць жыце.

— Хто ты ёсць?
— Паляк малы.

— Які знак твой?
— Арол белы.

— Дзе ты жывеш?
— Між сваіх.

— У якім краі?
— У польскай зямлі.

— Што тая зямля?
— Мая Айчына.

— Чым здабытая?
— Крывёю і шрамамі.

— Ці яе любіш?
— Люблю шчыра.

— А ў што верыш?
— У Польшчу веру!

— Хто ты для яе?
— Удзячнае дзіця.

— Што ёй вінен?
— Аддаць жыццё.

Творы

[правіць | правіць зыходнік]
  • «Podarek dla grzecznych dzieci» / «Падарунак для выхаваных дзяцей» (Варшава, 1867)
  • «Abecadlnik w wierszykach dla polskich dzieci» (Кракаў 1870)[13]
  • «Piesni liryczne» (Варшава, 1868)
  • «Z doli-niedoli» (Кракаў, 1869)[14]
  • «Zamek Grojecki» (Кракаў, 1869)
  • «Emancypantka» (Познань 1870)[15]
  • «Poezje Wladyslawa Belzy» (Лейпцыг, 1874)[16]
  • «Zaklete dzwony» (Львоў, 1875)
  • «Zaklete dzwony. Legenda z dziejow polskich» (Львоў, 1876)[17]
  • «Antologja polska» (Варшава, 1880)
  • «Zydzi w poezji polskiej» (Львоў, 1883)
  • «Sobieski w poezyi polskiej. Glosy poetow polskich o bohaterskim obroncy Wiednia» (Львоў, 1883)[18]
  • «Kobieta w poezji polskiej» (Кракаў, 1885)
  • «Maryla» (Львоў, 1885)[19]
  • «Kronika potoczna i anegdotyczna z zycia Adama Mickiewicza» (Львоў, 1884)[20]
  • «Iwonicz i jego okolice» (Львоў, 1885)
  • «Maryla i jej stosunek do Mickiewicza» (Варшава, 1887)[21]
  • «Ksiega aforyzmow» / «Кніга афарызмаў» (Кракаў, 1888)
  • «Dawni krolowie tej ziemi» (Залочаў, 1888)
  • «Album pamiatkowe Adama Mickiewicza» / «Памятны альбом Адама Міцкевіча» (Львоў, 1889)
  • «Ostatni chwile i pogrzeb Adama Mickiewicza» / «Апошнія хвіліны і пахаванне Адама Міцкевіча» (Львоў-Кракаў, 1890)[22]
  • «Katechizm polskiego dziecka» / «Катэхізіс польскаго дзіцяці» (Львоў, 1901)
  • «Olowiany zolnierz i inne powiastki dla mlodego wieku» (Варшава, 1909)[23]
  • «Z Wenecji do Neapolu» (Варшава-Кракаў, 1910)[24]
  • «Wincenty Pol. Wspomnienie w 40-sta rocznice zgonu poety »(Кракаў, 1912)[25]
  • «Dla polskich dzieci wybór pism wierszem Władysława Bełzy» (Львоў, 1912)

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]
  • У польскім курортным горадзе Івоніч-Здруй, дзе Уладзіслаў Бэлза займаўся арганізацыяй культурнага жыцця ў 1874—1890 гадах, яму усталявалі помнік.
  • У гонар Уладзіслава Бэлзы названая вуліца ў Быдгашчы.

Зноскі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б Władysław Bełza // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
  2. ↑ а б Władysław Bełza // e-teatr.pl — 2004.
  3. ↑ Криса Л. Личаківський некрополь — 2006. — С. 101. — ISBN 978-966-8955-00-6
  4. ↑ Tyszkiewicz T. Wladyslaw Belza 1847—1913 // Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 4. Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu.&Nbsp; — Warszawa, 1965.  — T. 1.  — S. 243—253. (польск.)
  5. ↑ Пл. Міцкевіча  — помнік Адаму Міцкевічу «Львоў Інтэрактыўны»
  6. ↑ Богдан Білан. «Пасунься, Маці Божая, бо Міцкевіч ідзе!»«Ї»
  7. ↑ Belza W. Katalog Ksiegarni Wladyslawa Belzy.  — Lwow, 1876.  — S. 55
  8. ↑ Конопко М. Касавая кніга крамы як крыніца для кнігазнаўчых даследаванняў / Веснік Львоўскага ўніверсітэта, 2011.  — Выпуск 6.  — з 78-88.  — серыя «Кнігазнаўства, бібліятэказнаўства і інфармацыйныя тэхналогіі» Архівавана 30 студзеня 2019.
  9. ↑ Szyndler B. Ze wspomnien ksiegarskich Wladyslawa Belzy // Ksiegarz.  — 1981  — №  1  — S. 41-43.
  10. ↑ Нага  В. жылы дом. (вул. Дудаева, 16) // Збор помнікаў гісторыі і культуры Украіны.  м. Львоў.  — т.  1 ...  — с 656.
  11. ↑ Бэлза Уладзіслаў Архівавана 12 лістапада 2019. «Лычакаўскіх некропаль»
  12. ↑ Katechizm Polskiego Dziecka. (польск.)
  13. ↑ «Abecadlnik w wierszykach dla polskich dzieci »« Polona »
  14. ↑ «Z doli-niedoli» «Polona»
  15. ↑ «Emancypantka» «Polona»
  16. ↑ «Poezje Wladyslawa Belzy» «Polona»
  17. ↑ «Zaklete dzwony. Legenda z dziejow polskich»«Polona»
  18. ↑ «Sobieski w poezyi polskiej. Glosy poetow polskich o bohaterskim obroncy Wiednia» «Polona»
  19. ↑ «Maryla» «Polona»
  20. ↑ «Kronika potoczna i anegdotyczna z zycia Adama Mickiewicza »« Polona »
  21. ↑ «Maryla i jej stosunek do Mickiewicza» «Polona»
  22. ↑ «Ostatni chwile i pogrzeb Adama Mickiewicza» «Polona»
  23. ↑ «Olowiany zolnierz i inne powiastki dla mlodego wieku» «Polona»
  24. ↑ «Z Wenecji do Neapolu» «Polona»
  25. ↑ «Wincenty Pol. Wspomnienie w 40-sta rocznice zgonu poety» «Polona»

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
  • Piasecka, D. «Władysław Bełza». — Warszawa, 1989: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. ISBN 8305119726.
  • «Касавая кніга кнігарні Уладзіслава Бэлзы ў Львове» // Львоўская нацыянальная навуковая бібліятэка Украіны імя Васыля Стэфаныка, аддзел рукапісаў, ф. 5, воп. 1, ад. зб. III 2897.
  • Tukanowicz W. «Belza Wladyslaw» // Slownik pracownikow ksiazki polskiej / pod red. I. Reichel — Warszawa, 1972 — S. 54–55. (польск.)
  • Piekarski W.«Belza Wladyslaw» // Polski slownik biograficzny. — Krakow, 1935. — T. 1. — S. 413. (польск.)
  • Konopka M. «Lwowska ksiegarnia Wladyslawa Belzy (1876-1878)» / Roczniki Biblioteczne. — Lwow, 2005. — S. 197-208 (польск.)
  • Niewiński A. Katecheta Polskich dzieci Архівавана 31 студзеня 2019. // Kurier Galicyjski — Lwów: 29 stycznia–11 lutego 2013. — nr. 2 (174) — S. 26. (польск.)