Фізіка (Арыстоцель)
Фізіка (грэч. Φυσικά) - фундаментальны трактат Арыстоцеля, які заклаў асновы фізікі як навукі (у дакласічнам, даньютаныяскам сэнсе). Трактат складаецца з 8 кніг. Фізіка ўпершыню разглядаецца не як вучэнне аб прыродзе (грэч. Φύση), а як навука аб руху (грэч. κίνησις), катэгорыя якога мае на ўвазе час, пустэчу і месца.
Змест
[правіць | правіць зыходнік]У першай кнізе Арыстоцель палемізуе з элеатамі (Парменід і Меліс), якія сцвярджалі немагчымасць руху, бо, на іх думку, з нічога нішто не ўзнікае. Арыстоцель у канцы кнігі як раз дапускае ўзнікненне сутнасці з не-сутнасці, для абгрунтавання гэтай тэзы ён уводзіць адрозненне паміж магчымасцю і рэчаіснасцю, а таксама паміж формай і матэрыяй.
У другой кнізе Арыстоцель звяртаецца да прыроды і даказвае, што ў прыродзе ўтрымліваюцца пачаткі руху і спакою. Ён проціпастаўляе яе мастацтву і бачыць у ёй пачатку матэрыі і формы. Далей ён выкладае вучэнне аб чатырох прычынах і аддзяляе выпадковае ад самаадвольнага.
У трэцяй кнізе Арыстоцель пераходзіць да асноўнага зместу, атаясамляючы прыроду з рухам, пасля чаго менавіта рух (грэч. κίνησις) становіцца асноўнай тэмай яго развагі. Рух з'яўляецца пераходам магчымасці ў рэчаіснасць і цесна звязана з паняццямі часу, месца і пустаты. Арыстоцель заканчвае кнігу разглядам бясконцасці.
У чацвёртай кнізе Арыстоцель разглядае перасоўванне як асноўны від руху, важным фактарам якога з'яўляецца месца. Пустку (грэч. κενόν) і хаос ён таксама разглядае як разнавіднасці месцы (грэч. τόπος). Аднак пустку Арыстоцель не лічыў сапраўды існуючай. Любое месца характарызуецца трыма вымярэннямі: даўжынёй, шырынёй і глыбінёй. Пры гэтым Арыстоцель адрознівае целы (грэч. σῶμα) і месца, паколькі цела можа знішчыць, а месца не. Гранічным месцам усіх рэчаў з'яўляецца неба, якое атаясамліваецца з Сусветам. Таксама Арыстоцель заўважае, што простыя элементы валодаюць імкненнем: так агонь імкнецца ўверх, а зямля - уніз. Заканчвае 4 кнігу Арыстоцель разважаннем пра час. Ён абвяргае тых, хто атаясамлівае час з рухам, паколькі рух можа павялічвацца або запавольвацца, тады як час заўсёды пастаянна, тым не менш, калі няма перамены, то няма і руху. «Час ёсць лік руху» (грэч. ὁ χρόνος ἀριθμός ἐστιν κινήσεως), заяўляе Арыстоцель (IV, 11).
У пятай кнізе Арыстоцель разглядае такія віды руху як ўзнікненне і знішчэнне. Разбіраючы філасофскія катэгорыі, ён заўважае, што не да ўсіх з іх можна прымяніць рух, але толькі для якасці, колькасці і месцы.
У шосты кнізе Арыстоцель сцвярджае бесперапыннасць часу і завочна палемізуе з гэтай нагоды з Зянонам. Ён сцвярджае, што рух існуе, акрамя таго існуе бясконцая рух, калі яно ідзе па крузе.
У сёмай кнізе Арыстоцель сцвярджае існаванне першарухавіку, паколькі ўсякае рух павінен чымсьці ініцыявацца. Першы рух Арыстоцель называе перамяшчэннем (грэч. φορᾶς) і налічвае 4 яго выгляды: прыцягненне, штурханне, нясенне, кручэнне.
У восьмы чале Арыстоцель ставіць пытанне пра вечнасць руху і прыходзіць да парадоксаў. Тым не менш, ён мяркуе, што ў прычынай вечнага кругавога руху неабходна павінен быць нерухомы першарухавік (грэч. πρώτως κινοῦν). Пры гэтым першарухавіку варта быць адзіным і вечным. Кругавы рух (грэч. κυκλοφορία) Арыстоцель называе першасным і больш дасканалым, чым прамалінейны.
Цытаты
[правіць | правіць зыходнік]- Няведанне руху неабходна цягне за сабой няведанне прыроды - III, I, 200b15
- Час - мера руху - III, II, 221а
- Існуе першасны нерухомы рухавік - VIII, V, 258b5
- Рух павінен існаваць заўсёды - VIII, V, 258b10
- Кругавы рух больш першасны за прамалінейны - VIII, VIII, 265а15