Філосаф, які тлумачыць мадэль Сонечнай сістэмы

Джозеф Райт
Філосаф, які тлумачыць мадэль Сонечнай сістэмы. 1766
Матэрыял алейныя фарбы[1] і палатно[1]
Музей і мастацкая галерэя Дэрбі
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Філосаф, які тлумачыць мадэль Сонечнай сістэмы (англ.: A Philosopher Lecturing on the Orrery) - карціна англійскага мастака Джозефа Райта, напісаная каля 1766 года. Поўная назва «Філосаф, які тлумачыць мадэль Сонечнай сістэмы, у якой лямпа замяшчае Сонца» (англ.: A Philosopher giving a Lecture on the Orrery in which a lamp is put in place of the Sun. «Філосаф» — другая (пасля «Гладыятара») карціна мастака, на якой персанажы і аб'екты сцэны намаляваны асветленымі святлом свечкі, нябачнай гледачу. Твары персанажаў карціны дэманструюць адну з асноўных фаз Месяца — маладзік, паўмесяц, ветах (75 %) і поўня[2].

Гісторыя карціны

[правіць | правіць зыходнік]

Карціна выклікала дыскусіі, паколькі замест класічнага сюжэту ў цэнтры сцэны скарыстаны сюжэт навуковы. Райт намаляваў захаплення, выкліканае навуковымі «цудамі», што разыходзілася з традыцыяй, у якой падобныя пачуцці маглі быць выкліканы толькі сюжэтамі на рэлігійную тэму [3], паколькі Райт лічыў навуку і тэхніку не меней натхняльнай, чым сюжэты вялікіх карцін на рэлігійныя тэмы[4]. Паводле Гётэ, разгледжванне скульптур пры свечках, якія добра вылучалі контуры прадметаў, вагальнае полымя якіх магло выклікаць уражанне руху, было моднай забаўкай[5]. У механічнай мадэлі Сонечнай сістэмы цені, якія адкідаюцца лямпай, што замяшчае сонца, былі істотнай часткай паказу.

Трое разглядаюць скульптуру гладыятара пры свечках — першая карціна Райта, у якой сцэна асветлена штучным святлом нябачнай для гледача свечкі

Райт лічыў тэму навукі і тэхнікі не меней натхняльнай, чым традыцыйныя рэлігійныя тэмы, па якіх былі створаны шматлікія вялікія карціны мінулага [4].

«Філосаф» быў адной з брытанскіх карцін, якія руйнавалі цвёрдую іерархію жанраў, якой у XVIII павеку прытрымліваліся французскія дзеячы мастацтва. У некаторым стаўленні сюжэт карціны нагадваў нефармальныя партрэты, большай часткай, сярэдняга класа, якім быў нададзены новы статут, калі Іяган Цафані стаў маляваць у падобным стылі каралеўскую сям'ю каля 1776 года. Аднак улічваючы іх сур'ёзнае становішча, ніводнае з дзейсных твараў карціны не павінна ўспрымацца як партрэт (нават калі можна вызначыць яго прататып) [6] Мастацтвазнавец XX стагоддзя Эліс Уотэрхаўс параўноўвае гэтыя дзве працы з «genre serieux» французскай драмы часу напісання карціны, у вызначэнню Дэні Дзідро і П'ера Бамаршэ, што падтрымлівае і Эгертон[7] .

Адзін з партрэтаў Ньютана пэндзля Келнера

Ананімны агляд XIX стагоддзя зваў Райта «вялікім і незвычайным, своеасаблівым геніем» [8]. Філосаф быў напісаны не пад замову, верагодна, у надзеі, што карціна будзе набыта Вашынгтонам Шырлі, 5-м графам Ферэрс, астраномам-аматарам, у якога была ўласная мадэль Сонечнай сістэмы і ў якога таксама бывалі ў гасцях сябар Райта Пітэр Перэз Бурдэт (Peter Perez Burdett). Два чалавека на карціне лічацца партрэтамі Бурдэта і Ферэра: Бурдэт запісвае, а Ферэрс са сваім сынам сядзіць побач з мадэллю [9] . Ферэрс купіў карціну за £210, але 6-й граф прадаў яе з аўкцыёну, і ў наш час яна знаходзіцца ў сталай экспазіцыі Музея і мастацкай галерэі Дэрбі,[10] дзе яна размешчана каля працуючай копіі механічнай мадэлі Сонечнай сістэмы.

Біёграф Райта, Бенедыкт Нікалсан сцвярджаў у 1968 годзе, што мадэллю для выкладчыка быў Джон Уайтхерст [11], у той час як іншы каментатар паказвае на падабенства постаці з «партрэтам Язэпа Ньютана пэндзля Годфры Кнелера»[12].

Зноскі

  1. ↑ а б http://www.derbymuseums.org/joseph-wright-gallery/ Праверана 17 красавіка 2016.
  2. ↑ The Orrery — A Users' Guide, N J Moyes, Derby Museum and Art Gallery, 1995
  3. ↑ Brooke 1991, p. 178
  4. ↑ а б Nicolson 1968, p. 40
  5. ↑ Guilding, p. 83
  6. ↑ Waterhouse (1978), pp. 215—216, 270, 285—286
  7. ↑ Waterhouse (1978), pp. 285—286, and Egerton (1998), p. 334
  8. ↑ Solkin 1994, p. 234
  9. ↑ Baird, 2003
  10. ↑ Uglow 2002, p. 123
  11. ↑ Nicolson, Benedict, Joseph Wright of Derby: painter of light, Taylor & Francis, 1968, ISBN 0-7100-6284-2
  12. ↑ «Art treasure — The Orrery» Архівавана 8 кастрычніка 2007., Derby City Council, accessed 2009-07-12