Хаджы-Гірэй

Хаджы-Гірэй
крым. I Hacı Geray, ١ خاجى كراى‎
1-ы Хан Крыма 1441 — 1466
Папярэднік	-
Пераемнік	Нур-Даўлет
Нараджэнне	30 лістапада 1397 Трокі, Троцкае княства, Вялікае Княства Літоўскае
Смерць	жнівень 1466 (68 гадоў) Бахчысарай, Крымскае ханства
Месца пахавання	Hacı Geray dürbesi^[d]
Род	Гірэі
Дзеці	Айдар[1][2], Нур-Даўлет[1] і Менглі-Гірэй I[1][3]
Веравызнанне	суніты
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Хаджы-Гірэй (крым. I Hacı Geray, ۱خاجى كراى; Melek Hacı Geray, ملک خاجى كراى; каля 1397, Ліда — 1466) — першы хан крымскі, заснавальнік незалежнай Крымскай дзяржавы і дынастыі Гірэяў.

Біяграфія

Паводле адных даследчыкаў, нарадзіўся ў Лідзе, дзе яго сям'я часова жыла ў эміграцыі з-за міжусобіц у Крыме.

Каля 1428 г. выступіў як удзельнік барацьбы за ўладу ў Крыме. Сярод продкаў Хаджы-Гірэя (ардынскіх намеснікаў Крымскага ўлуса) ужо даўно выяўляліся тэндэнцыі да адасаблення Крыму ад Залатой Арды. Хаджы-Гірэй канчаткова рэалізаваў гэтыя імкненні, утварыўшы ў Крыме суверэнную крымска-татарскую дзяржаву — Крымскае ханства. У барацьбе за незалежнасць Крыму ад Арды Хаджы-Гірэй абапіраўся на падтрымку знатных крымскіх родаў і Вялікага Княства Літоўскага.

Спачатку перамогі чаргаваліся з паразамі: Хаджы-Гірэй дастаў уладу ў 1428, 1433, 1443 г., але з-за супраціву канкурэнтаў губляў яе. У 1449 г. нарэшце трывала зацвердзіўся на стальцы і кіраваў да канца свайго жыцця (1466) з кароткім перапынкам у 1456 г. У знешняй палітыцы нязменна трымаўся саюза з Польска-Літоўскай дзяржавай, разам з якою супрацьстаяў Залатой Ардзе.

Адной з найважных ініцыятыў Хаджы-Гірэя быў перанос дзяржаўнага цэнтра Крыму з Кырыма ў Кырк-Ер (цяпер Чуфут-Кале). Увёў новую дзяржаўную сімволіку: трохзубую тамгу («taraq tamğa»).

Памёр у 1466 г. Пахаваны ў паселішчы Салачык каля Кырк-Ера.

Дзеці

• сыны: Дэўлет'яр, Нур-Даўлет, Айдар, Уз-Тэмур, Менглі-Гірэй, Кутлук-Заман (Мелік-Эмін), Кільдыш і Ямгурчы.

Зноскі

1. Яз. Ази-Гирей // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1835. — Т. 1. — С. 240.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4532135"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21282452"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4536514"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q106590227"></a>
2. Яз. Айдаръ // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1835. — Т. 1. — С. 304.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21282452"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4532135"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4536514"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22101715"></a>
3. Н. В—ко Менгли-Гирей I // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1896. — Т. XIX. — С. 79.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24470019"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q602358"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19908137"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q709220"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23892932"></a>

Літаратура

• Гайворонский О (А. Е.). Созвездие Гераев Архівавана 18 сакавіка 2007.. Краткие биографии крымских ханов. — Симферополь: «Доля», 2003. — 108 с.