Хрысціян Генрых Персан

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Персан.
Хрысціян Генрых Персан
нідэрл.: Christiaan Hendrik Persoon
Партрэт Х. Г. Персана. Гравюра Ёгана Генрыха Хрысціяна Швентэрлея (ням.: Johann Heinrich Christian Schwenterley, 1749—1815), 1796?
Партрэт Х. Г. Персана.
Гравюра Ёгана Генрыха Хрысціяна Швентэрлея
(ням.: Johann Heinrich Christian Schwenterley, 1749—1815),
1796?
Дата нараджэння 1 лютага 1761(1761-02-01)[1][2]
Месца нараджэння
Дата смерці 16 лістапада 1836(1836-11-16)[1][2] (75 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Род дзейнасці батанік, міколаг, біёлаг
Навуковая сфера мікалогія, ліхеналогія, таксанамія
Навуковая ступень доктарская ступень[d][5]
Альма-матар
Вядомы як «бацька сістэматычнай мікалогіі»[3]
Член у
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Сістэматык жывой прыроды
Christiaan Hendrik Persoon на Віківідах
Старонка на Віківідах

Хрысцін Генрых (Крысціян Хендрык) Пе́рсан (нідэрл.: Christiaan Hendrik Persoon, 1761—1836) — батанік-міколаг, які істотна дапоўніў сваімі працамі лінееўскую таксанамію грыбоў. Склаў першую навуковую сістэму грыбоў і вызначыў шмат родаў і відаў[6]. Падданы Нідэрландаў[7].

Жыццёвы і навуковы шлях

[правіць | правіць зыходнік]

Персан нарадзіўся ў Паўднёвай Афрыцы, на мысе Добрай Надзеі, быў трэцім дзіцем у сям'і. Бацька быў імігрантам з Памераніі, маці — галандка[8]. Маці памерла ў маі 1763 года[9]. Калі Хрысціяну Генрыху споўнілася трынаццаць гадоў, бацька накіраваў яго ў Еўропу для атрымання адукацыі. Праз год пасля ад'езду сына памёр і бацька. Асірацелы Хрысціян ужо больш ніколі не вяртаўся на радзіму.

Спачатку Персан вывучаў багаслоўе ва ўніверсітэце Гале (Германія), аднак у 1784 годзе, ва ўзросце 22 гадоў, пераключыўся на медыцыну ва ўніверсітэце Лейдэна (да 1786 года[3]) і прыродазнаўчыя навукі (у тым ліку і ў першую чаргу, батаніку) у Гётынгенскім універсітэце. Праз пятнаццаць гадоў, у 1799 годзе, ён паспяхова абараніў сваю доктарскую дысертацыю ў Нямецкай Акадэміі навук Леапальдзіна (ням.: Kaiserlich-Leopoldinisch-Carolinische Deutsche Akademie der Naturforscher)[10] у Эрлангене, стаў дацэнтам Гётынгенскага ўніверсітэта.

З Гётынгена ў 1802 годзе ён перабраўся ў Парыж, дзе і правёў рэшту свайго жыцця, здымаючы мансарду дома ў бедным раёне горада. Ён быў небагатым, халастым, вёў адасобленае жыццё і тым не менш перапісваўся з батанікамі ўсёй Еўропы. На парозе галечы Персан вымушаны быў падарыць у 1825 годзе свой вялікі гербарый галандскаму ўраду з умовай, што ў абмен яму будзе выплачвацца сціплая пенсія[11]. У 1834 годзе Персан прапанаваў прадаць за 800 флорынаў сваю бібліятэку, архіў і зноў сабраныя калекцыі раслін каралю Нідэрландаў. Гэта прапанова была прынята, і калі Персан памёр у Парыжы ў 1836 годзе, яго бібліятэку, рукапісы і новыя гербарныя лісты дадалі да калекцыі, якая ўжо знаходзілася ў Нацыянальным гербарыі Нідэрландаў у Лейдэне[3]. Гербарый Персана ў Лейдэне налічвае 8 374 запісы[12].

Унёсак у навуку

[правіць | правіць зыходнік]

Самай ранняй з батанічных прац Персана была Abbildungen der Schwämme (ням.), апублікаваная трыма часткамі ў 1790, 1791 і 1793 гадах. Паміж 1805 і 1807 гадамі ён апублікаваў два тамы Synopsis plantarum (лац.), дзе апісаў 20 000 відаў раслін.

Вядомасць і павагу ў навуковым свеце Персану прынеслі яго наватарскія даследаванні грыбоў. Ён выдаў шэраг прац па мікалогіі, пачаўшы з Synopsis methodica fungorum[13](1801). Гэтая праца стала адпраўным пунктам для таксанаміі парадкаў Uredinales, Ustilaginales і гастэраміцэтаў.

Працы Персана па таксанаміі грыбоў аказалі моцны ўплыў на развіццё мікалогіі ў цэлым. Амаль адначасова з Персанам таксанаміяй грыбоў захапіўся, і дасягнуў у гэтым вялікіх поспехаў, Эліяс Магнус Фрыс (1794—1878). Французскі гісторык навукі Юго, пішучы, што першапачаткова маладзейшы і энергічны Фрыс браў верх над старэйшым калегам, адзначае:

«…у філасофскай аснове двух міколагаў, аднак, было тонкае адрозненне, якое адчулі некалькі французскіх міколагаў, якія сталі называць сябе носьбітамі „традыцый Персана“. Першым з іх быў Жан Батыст Мужо (Mougeot, 1776—1858); важна, што ў той частцы Францыі, дзе жыў Мужо, развілася і квітнела фенаменальная група вядомых міколагаў. Мужо перадаў эстафету Люсьену Келе (Quélet, 1832—1899), Жану Луі Эмілю Будзье (Boudier, 1828—1920) і Нарсісу Тэафілю Патуяру (Patouillard, 1854—1926); і менавіта гэтая школа прадставіла зусім новую таксанамію грыбоў і паступова апярэдзіла паслядоўнікаў традыцыі Фрыса, урэшце адсунуўшы яе ў бок.»[14]

.

У 1815 годзе Персан быў выбраны членам-карэспандэнтам Каралеўскай шведскай акадэміі навук. Персан быў таксама членам-карэспандэнтам Каралеўскага таварыства Гётынгена, членам Акадэміі навук Турына, Грамадстваў прыродазнаўцаў Берліна і Ветэрау і членам Лінееўскага грамадства Філадэльфіі.

Род аўстралійскіх невялікіх дрэў і кустоў Persoonia Sm., nom. cons., 1798, сямейства Пратэйныя (Proteaceae) названы ў яго гонар. Роды Persoonia Willd. сямейства Meliaceae і Persoonia Michx. сямейства Астравыя (Asteraceae), таксама названыя ў гонар Персана, уключаны ў сінаніміку адпаведна Carapa Aubl. і Marshallia Schreb.

Мікалагічны часопіс Persoonia, які выдаецца Нацыянальным гербарыем Нідэрландаў у Лейдэне з 1959 года, названы ў знак прызнання заслуг Персана ў мікалогіі[3].

Друкаваныя працы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Neuer versuch einer systematische Eintheilung der Schwämme. In: Römers Neues Magazin für der Botanik 1794, 1 p. 109 (ням.)
  • Observationes mycologicae (лац.) (Лейпцыг, 1796—1799, два тамы)
  • Tentamen dispositionis methodicae fungorum in classes, ordines, generae et familias (лац.) (Лейпцыг, 1797)
  • Commentatio de fungis clavaeformibus (лац.) (Лейпцыг, 1797)
  • Icones et discriptiones Fungorum minus cognitorum (лац.) (Лейпцыг, 1798—1800, два выпускі)
  • Commentarius, Schaefferi fungorum Bavariae indigenorum icones pictas, differentiis specificis etc. illustrans (лац.) (Эрланген, 1800)
  • Sinopsis methodica fungorum Архіўная копія ад 7 снежня 2021 на Wayback Machine (лац.) (Гётынген, 1801, дзве часткі)[15]
  • Icones pictae rariorum Fungorum (лац.) (Парыж, 1803—1808, чатыры выпускі)
  • Traité sur les Champignons comestibles Архіўная копія ад 1 жніўня 2016 на Wayback Machine (фр.) (Парыж, 1819)
  • Mycologia Europaea seu completa omnium fungorum in variis Europaeae regionibus detectorum enumeratio, methodo naturali disposita, descriptione succincta, synonymia selecta et observationibus criticis additis (лац.) (Эрланген, 1822—1828, тры тамы)
  • Sinopsis plantarum seu Enchiridium botanicum (лац.) (Парыж, 1805—1807, два тамы),
  • Species Plantarum seu Enchiridium botanicum (лац.) (Санкт-Пецярбург, 1817—1821, пяць тамоў).

Персан падрыхтаваў да друку пятнаццатае выданне лінееўскай Systema vegetabilium (лац.) (Гётынген, 1797).

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б Deutsche Nationalbibliothek Record #116091509 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 27 красавіка 2014.
  2. ↑ а б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
  3. ↑ а б в г Кароткая біяграфія Персана ў часопісе Persoonia Архівавана 3 снежня 2009 года. (англ.) (Праверана 5 кастрычніка 2009)
  4. ↑ а б в www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.
  5. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #116091509 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 сакавіка 2015.
  6. ↑ Персон, Христиан-Генрих // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907. (Праверана 5 кастрычніка 2009)
  7. ↑ Taxonomic literature : a selective guide to botanical publications and collections, ed. 2, v. 4 Архіўная копія ад 3 красавіка 2016 на Wayback Machine, p. 178—185.
  8. ↑ Chater A.O., Brummitt, R.K. (1966). Subspecies in the works of Christiaan Hendrik Persoon. Taxon 15 (4):143-8.
  9. ↑ Stafleu, F.A., Cowan, R.S. Taxonomic Literature. — Utrecht: Bohn, Scheltema & Holkema, 1983. — Vol. 4. — P. 181.
  10. ↑ de Zeeuw, R. (1939). Notes on the life of Persoon. Mycologia 31 (3): 369-70.
  11. ↑ Petersen R.H. (1977). Some brief reflections on C.H. Persoon. Kew Bulletin 31 (3):695-98.
  12. ↑ Nationaal Herbarium Nederland Statistics Архіўная копія ад 14 красавіка 2009 на Wayback Machine (англ.) (Праверана 6 кастрычніка 2009)
  13. ↑ Архіўная копія ад 7 снежня 2021 на Wayback Machine (лац.)
  14. ↑ Hugo, C. E. 1966. Christiaan Hendrik Persoon: His grave now restored. J. Bot. Soc. South Africa 52: 12-16 (англ.)
  15. ↑ І цяпер для шматлікіх відаў грыбоў, вядомых з даўнейшых часоў, але ўпершыню падрабязна апісаных у гэтых кнігах, — захоўваюцца дадзеныя Персанам … назвы. — Чикин Ю. А. Общая фитопатология (часть первая): учебное пособие. — Томск: Томский госуниверситет, 2001. — 170 с.(недаступная спасылка)

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Ramsbottom, J. 1933—1934. C. H. Persoon and James E. Smith. Proc. Linn. Soc. London 146: 10-21.
  • Hugo, C. E. 1965. The restoration of the grave of Christiaan Hendrick Persoon — «Prince of Mycologists.» J. Bot. Soc. South Africa 51: 37-40.
  • Hugo, C. E. 1966. Christiaan Hendrik Persoon: His grave now restored. J. Bot. Soc. South Africa 52: 12-16.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Хрысціян Генрых Персан на Вікісховішчы