Хіуаз Каіраўна Даспанава

Хіуаз Каіраўна Даспанава
каз.: Хиуаз Қайырқызы Доспанова
Дата нараджэння 15 мая 1922(1922-05-15)
Месца нараджэння
Дата смерці 20 мая 2008(2008-05-20)[1][2] (86 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Прыналежнасць СССР
Род войскаў Ваенна-паветраныя сілы СССР
Званне старшы лейтэнант
Бітвы/войны
Узнагароды і званні
ордэн Айчыннай вайны Ордэн Айчыннай вайны I ступені Ордэн Айчыннай вайны II ступені Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга Ордэн Чырвонай Зоркі юбілейны медаль «50 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» юбілейны медаль «60 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна» Medal "10 years of Astana" медаль «За абарону Каўказа» медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» юбілейны медаль «Дваццаць гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» юбілейны медаль «Трыццаць гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» юбілейны медаль «Сорак гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» медаль «За вызваленне Варшавы» медаль «Ветэран працы» юбілейны медаль «50 гадоў Узброеных Сіл СССР» юбілейны медаль «60 гадоў Узброеных Сіл СССР» юбілейны медаль «70 гадоў Узброеных Сіл СССР» Order of Fatherland
Народны Герой
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Хіуаз Каіраўна Даспанава (каз.: Хиуаз Қайырқызы Доспанова; 15 мая 1922(1922-05-15), Ганюшкіна, Гур’еўская вобласць — 20 мая 2008(2008-05-20)[1][2], Алматы) — савецкая лётчыца Вялікай Айчыннай вайны, штурман-стралок. Народны Герой Казахстана (2004).

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]
Біплан ПО-2, на якім змагаліся жанчыны-лётчыцы ў гады вайны.

Нарадзілася 15 мая 1922 года ў вёсцы Ганюшкіна Гур’еўскага павета Уральскай губерні РСФСР. Паходзіць з роду маскар племя байулы[3][4].

У 1940 годзе скончыла з залатым медалём сярэднюю школу № 1 горада Уральск і разам з атэстатам атрымала пасведчанне пілота запасу мясцовага аэраклуба.

Круглая выдатніца, адна з лепшых актывістак — піянерважатая, сакратар камсамольскай арганізацыі школы — улетку 1940 года яна паспяхова сканчыла і дзесяты клас, і аэраклуб, пасля чаго паехала ў Маскву і падала дакументы на паступленне ў Ваенна-паветраную акадэмію імя Жукоўскага. Пасля адмовы падала заяву ў Першы Маскоўскі медыцынскі інстытут, яе прынялі без экзаменаў.

13 кастрычніка 1941 года разам з аднакурсніцай Таццянай Сумарокавай запісалася на прыём да М. М. Расковай, якая займалася фарміраваннем жаночых авіяпалкоў. Дзяўчат прынялі і залічылі ў групу штурманаў. 26 кастрычніка 1941 года яны прыбылі да месца фармавання палкоў у горад Энгельс. Там дзяўчыны прайшлі паскораны курс навучання ў Энгельскай ваеннай авіяцыйнай школе пілотаў.

Хіуаз Даспанава была залічана штурманам-стралком у 588-ы начны бамбавальны авіяполк. Баявыя заданні выконвала на паўднёвым фронце, Паўночным Каўказе, у Закаўказзі, Украіне і Беларусі[5]. Двойчы адважная лётчыца была цяжка параненая, але зноў вярталася ў строй і сустрэла перамогу пад Берлінам.

З вайны вярнулася інвалідам II групы, са зрослымі пераломамі абедзвюх ног, але, нягледзячы на гэта, актыўна ўдзельнічала ў грамадскім жыцці. У апошнія месяцы вайны дзяўчына абдумвала планы вяртання ў медыцынскі інстытут, але ў выніку пайшла па іншым шляху — па шляху грамадскай дзейнасці. Першы сакратар Заходне-Казахстанскага абкама партыі Мінайдар Салін у гутарцы з камуністкай Хіуаз Даспанавай, якая толькі вярнулася з фронту, прапанаваў ёй папрацаваць на партыйна-палітычнай працы, і яна была зацверджаная інструктарам абкама партыі. Праз год Хіуаз адправілася ў вышэйшую партыйную школу ў Алматы.

Прайшла шлях ад інструктара райкама партыі ў родным Заходнім Казахстане да сакратара ЦК ЛКСМ Казахстана. У 1951 годзе была абрана дэпутатам Вярхоўнага Савета Казахскай ССР і на першай жа сесіі — сакратаром Прэзідыўма. Да выхаду на пенсію была сакратаром Алматынскага гаркама партыі, праяўляючы дзейны ўдзел у жыцці сталіцы.

У канцы 1950-х гадоў далі ведаць аб сабе наступствы франтавых раненняў і кантузій. Здароўе Хіуаз прыкметна пагоршылася. Не дасягнуўшы сарака гадоў, яна ў 1959 годзе была вымушана сысці на пенсію.

Памерла 20 мая 2008 года[6], неўзабаве пасля атрыманага пералому шыйкі сцягна. Пахавана ў Алматы на Кенсайскіх могілках.

Узнагароды

[правіць | правіць зыходнік]

Сям’я

[правіць | правіць зыходнік]

Муж — Шаку Аміраў. У пары нарадзілася двое сыноў: малодшы памёр ва ўзросце двух гадоў, старэйшы — Ербалат Аміраў, выкладчык КазНТУ імя Сатпаева. Унукі Баян Шаку, Канат Шаку.

Сачыненні

[правіць | правіць зыходнік]
  • Под командованием Расковой: Воспоминания военного летчика. — Алма-Ата: Казгослитиздат, 1960.

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]
  • У гонар Даспанавай названы самалёт Embraer 190 авіякампанія Эйр Астана[13].
  • У Атырау у скверы ля Цэнтральнага моста усталяваны бюст у гонар лётчыцы-казашкі «Халық Каһарманы» Хіуаз Даспанавай[14].
  • Міжнароднаму аэрапорту «Атыраў» прысвоена імя Хіуаз Даспанавай[15], а перад будынкам аэрапорта знаходзіцца помнік франтавой лётчыцы Хіуаз Даспанавай[16].
  • Палацу спорту ў Атырау было прысвоена імя легендарнай лётчыцы Вялікай Айчыннай вайны Хіуаз Даспанавай.
  • У 2017 годзе ў Актабэ вуліцу Садовую перайменавалі ў гонар Хіуаз Даспанавай.
  • У Алматы назвалі вуліцу імя Хіуаз Даспанавай. На адным з дамоў маецца памятная дошка у яе гонар[17].
  • 24 чэрвеня 2017 года ва Уральску адбылося адкрыццё помніка прысвечанага тром героям Вялікай Айчыннай вайны — Маншук Маметавай, Аліе Малдагулавай і Хіуаз Даспанавай пад назвай «слаўныя дачкі казахскага народа»[18].
  • У горадзе Шымкенце мясцовымі графіцістамі ў 2017 годзе, у 16-м мікрараёне горада, на будынку паміж дамамі 18 і 19, выканана графіці, прысвечанае памяці Хіуаз Даспанавай.

Дакументальныя фільмы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Хіуаз Даспанавай. Паспець Сказаць дзякуй. (Казахстан, 2005; Мурат Жакібаеў, Леў Вахітаў)[19]

Зноскі

  1. ↑ а б https://archive.is/LZrw
  2. ↑ а б https://web.archive.org/web/20140222133929/http://airastana.com/kaz/ru/news/Embraer-after-Hiuaz.aspx
  3. ↑ Казпочта — Справочник казпочты в Казахстане Архівавана 30 студзеня 2020.
  4. ↑ http://anatili.kazgazeta.kz/?p=3032
  5. ↑ Как воевала легендарная казахская летчица Хиуаз Доспанова
  6. ↑ Па іншых дадзеных, памерла 21 траўня 2008 года.
  7. ↑ Указ Президента Республики Казахстан № 1487 от 7 декабря 2004 года «О награждении государственными наградами Республики Казахстан».
  8. ↑ Память народа :: Документ о награде :: Доспанова Хайуаз, Орден Отечественной войны I степени. pamyat-naroda.ru. Праверана 5 кастрычніка 2017.
  9. ↑ Память народа :: Документ о награде :: Доспанова Хыйуаз, Орден Отечественной войны II степени. pamyat-naroda.ru. Праверана 5 кастрычніка 2017.
  10. ↑ ОТКЗ
  11. ↑ Память народа :: Документ о награде :: Доспанова Хыйуаз, Орден Красной Звезды. pamyat-naroda.ru. Праверана 5 кастрычніка 2017.
  12. ↑ Память народа :: Документ о награде :: Доспанова Хыйуаз, Медаль «За оборону Кавказа». pamyat-naroda.ru. Праверана 5 кастрычніка 2017.
  13. ↑ «Эйр Астана» присвоит самолету Embraer 190 имя первой казахстанской летчицы Хиуаз Доспановой(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2014. Праверана 17 мая 2012.
  14. ↑ Открылся памятник отважной лётчице
  15. ↑ Аэропорту Атырау присвоено имя Хиуаз Доспановой
  16. ↑ В аэропорту Атырау установлен памятник фронтовой лётчице Хиуаз Доспановой
  17. ↑ Ночная ведьма Хиуаз Доспанова
  18. ↑ В Уральске открыли памятник трем героям ВОВ(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 сакавіка 2019. Праверана 14 мая 2022.
  19. ↑ «Успеть сказать спасибо». Архівавана з першакрыніцы 11 лютага 2013. Праверана 2 лютага 2013.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Ракобольская И. В., Кравцова Н. Ф. Нас называли ночными ведьмами. М. Изд-во МГУ, 2005—336 с.
  • Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. — 880 бет. ISBN 9965-893-73-X. — С.276.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]