Цымбалы

Цымбалы
Класіфікацыя	струнны інструмент
Роднасныя інструменты	Сантур Янцынь
Цымбалы на вікісховішчы

Паштовая марка Беларусі

Цымбалы (польск.: cymbały ад лац.: cymbalum, грэч. kýmbalon^[1]) — струнны ўдарны музычны інструмент, які ўяўляе сабой трапецападобную дэку з нацягнутымі струнамі. Гук здабываецца ўдарамі двух драўляных палачак або кухталёў з пашыранымі лопасцямі на канцах^[2].

Распаўсюджанне

Распаўсюджаныя ва ўсходнееўрапейскіх краінах, такіх як Беларусь, Малдова, Украіна, Румынія, Венгрыя, Польшча, Чэхія, Славакія. Падобны інструмент сустракаецца ў Кітаі, Індыі і іншых краінах Азіі.

Гісторыя

На думку навукоўцаў, віды цымбалаў існуюць ужо амаль тры тысячы гадоў. Гэты інструмент быў распаўсюджаны паўсюль — у Кітаі, Паўднёва-Усходняй і Сярэдняй Азіі, на Блізкім Усходзе. Гэта пацвярджаюць і старажытныя малюнкі, якія захаваліся да нашых дзён. У прыватнасці, на Асірыйскім каменным барэльефе ў Куюнджыку высечаны музыка, які грае на гуслепадобным інструменце, падобным цымбалам, начапіўшы іх на працяглым рамяні на шыю і б'ючы палачкамі па струнах. Жывым сведчаннем далёкага мінулага цымбалаў з'яўляецца старажытны арабскі прабацька інструмента — сантыр, які захаваўся ў Егіпце.

Гісторыя на Беларусі

Ансамбль цымбалістаў «Музыкі» пры мінскай музычнай школы № 10 ім. Я. Глебава (кіраўнік Алена Дзегцярова)

Найбольш раннія ўпамінанні пра цымбалы сустракаюцца ў літаратурных помніках Беларусі XVI стагоддзя^[1]. Цымбалы апеты народам у песнях^[1]. А. Куляшоў склаў пра іх паэму «Прыгоды цымбал»^[1].

Разнавіднасці цымбалаў

Адрозніваюцца народныя і канцэртна-акадэмічныя разнавіднасці цымбалаў. Памеры корпуса ў першых могуць вар'іравацца: 750—1150 мм для ніжняга аснавання, 510—940 мм для верхняга, 255—400 мм для бакоў, вышыня — 33-95 мм, шырыня — 235—380 мм. У прафесійных цымбалаў (мадэль «Прыма») у асноўным наступныя параметры: ніжняе аснаванне — 1000 мм, верхняе — 600 мм, бакавыя бок — 535 мм, вышыня — 65 мм, шырыня — 490 мм^[3].

Ферэнц Легар адным з першых увёў у оперны аркестр цымбалы. У аперэце «Цыганскае каханне» (Інтрадукцыя і арыя Зорыкі, акт першы) скрыпічнаму сола акампануюць цымбалы.

Канструкцыя цымбал

Цымбалы маюць рэзанатарны корпус трапецападобнай формы, асновай якога служыць рама, якая складаецца з 2 бакавых калодак і 4 брусоў — 2 знешніх (аснова трапецыі) і 2 унутраных (перакладзін, рэек, бэлечак)^[1]. Да верхняй рэзанансавай дэкі (верху, грудзей), знутры прыклейваюцца 2 душкі (2 душы для гуку, падстаўкі для ўпору, падкладкі для конікаў), а зверху яе ўстанаўліваюцца 2 або 3 падстаўкі для струн (басовы і галасавыя конікі, кабылкі, козлікі, падстаўкі для струн)^[1]. У верхняй дэцы прарэзваюцца 2 рэзанансавыя адтуліны (галаснікі, дзіркі для гуку), часцей за ўсё у форме круга з упісаным у яго ромбам, кветкай, зорачкай. Колькасць радоў струн у цымбалах вагаецца ад 12 да 24, а колькасць струн у пасме (тальцы) ад 3 да 8 (часцей за ўсё 3-4)^[1].

Цымбалы ў краінах свету

На манеце 5 грывен 2006 года

У краінах ўсходняй і паўднёвай Еўропы цымбалы называюць прыкладна аднолькава:

• Арменія: сантур
• Беларусь: цымбалы, цымбалкі, цынбалы, самбалошкі
• Чэхія: cimbál [tsimbaːl]
• Грэцыя: σαντούρι сантурі
• Украіна: цимбали
• Венгрыя: cimbalom
• Польшча: cymbały, cymbałki
• Румынія: ţambal (вялікія цымбалы называюць ţambal mare)
• Сербія: цимбал
• Славенія: čembale
• Славакія: cimbal
• Ідыш: צימבל цимбл
• Латвія: cimbāle

Зноскі

1. Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1989. — 575 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-014-9.
2. Цимбалы в онлайн-энциклопедии «Кругосвет».
3. Р. В. Подойницын. «О взаимообусловленности развития музыкального инструментария и исполнительского стиля».

Спасылкі

• Цимбалы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.