Цьмянец дурманячы

Цьмянец дурманячы
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Chaerophyllum temulum L. 1753


Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  29618
NCBI  105274
EOL  581686
GRIN  t:315550
IPNI  840275-1
TPL  kew-2714333

Цьмянец дурманячы, Цьмянец дурманлівы (Chaerophyllum temulum) — травяністая расліна, від роду Цьмянец (Chaerophyllum) сямейства Парасонавыя (Umbelliferae). Лектатып роду.

Звычайна двухгадовая расліна, якая расце па лясных узлесках, па абочынах дарог, чыгуначных насыпах, пустках і іншых парушаных месцапражываннях. Атрутная.

Батанічнае апісанне

[правіць | правіць зыходнік]
Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796

Двухгадовая, радзей аднагадовая або монакарпічная шматгадовая травяністая расліна 40-80 (100—120) см вышынёй, з тонкім верацёнападобным коранем. Ад віда цьмянец клубняносны (Chaerophyllum bulbosum) адрозніваецца адсутнасцю клубнепадобнага патаўшчэння ў аснове сцябла.

Сцябло прамое, круглявае ў перасеку, полае, падоўжна баразёнкавае, у ніжняй частцы з фіялетавымі або цёмна-чырвонымі плямамі, пакрыта жорсткім апушэннем, слаба уздутае пад лісцем.

Лісце двойчы-тройчы пёрыстанадрэзанае, з кароткім жорсткім апушэннем, ніжняе — на хвосціках, верхнія — менш рассечанае, з тупымі шырокаяйцападобнымі дзелькамі.

Кветкі ў складаных парасоніках, якія складаюцца з 6-12 парасонаў, абгортка звычайна адсутнічае альбо з аднаго лісточка, абгортачкі маюцца, з пяццю—васьмю завостранымі ланцэтнымі лісточкамі, нярэдка зрастаюцца, з плёнкавым раснічастым краем. Маюцца аднаполыя і абодваполыя кветкі. Пялёсткі звычайна белыя, радзей чырванаватыя або жаўтлявыя, вонкавыя — буйнейшыя.

Віслаплоднікі падоўжанаяйцападобныя, 5-7 мм даўжынёй і 1-1, 5 мм шырынёй, бліскучыя, голыя. Вонкавы бок сямянак з пяццю рубцамі і чатырма баразёнкамі, рубцы да спеласці жоўта-карычневыя, баразёнкі цёмна-карычневыя; унутраны бок увагнуты.

Распаўсюджанне

[правіць | правіць зыходнік]

Расліна, распаўсюджаная ў Еўропе і на Каўказе. У Расіі — часцей у чарназёмнай паласе, паўсюль даволі рэдкая. Сустракаецца ў лісцевых і мяшаных лясах, а таксама як пустазелле, у парушаных месцапражываннях.

Гаспадарчае значэнне і прымяненне

[правіць | правіць зыходнік]

Атрутная расліна, ва ўсіх частках змяшчае херафілін[1] — бескіслародны лятучы алкалоід, раздражняльны абалонку кішэчніка і пры ўсмоктванні аказвальны наркатычнае дзеянне. Атручванни назіраліся ў коней, свіней, буйной рагатай жывёлы, ягнят. Для лячэння атручвання выкарыстоўваецца танін, танинутрымальныя і адсарбавальныя рэчывы.

Таксанамія

[правіць | правіць зыходнік]

Сінонімы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Bellia temulenta (L.) Bubani, 1899
  • Chaerophyllum aureum sensu L., 1767, non 1753
  • Chaerophyllum geniculatum Gilib., 1782, nom. inval.
  • Chaerophyllum temulentum L., 1755
  • Myrrhis temula (L.) All., 1785
  • Myrrhis temulenta (L.) Sm., 1805
  • Polgidon temulum (L.) Raf., 1840
  • Scandix nutans Moench, 1794
  • Scandix temula (L.) Roth, 1788
  • Selinum temulum (L.) E.H.L.Krause, 1904

Зноскі

  1. ↑ Дударь 1971.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 961. Chaerophyllum temulum L. — Бутень опьяняющий, или одуряющий // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 624. — ISBN 9-87317-128-9.
  • Гусынин И. А. Бутень одуряющий — Chaerophyllum temulum L. // Токсикология ядовитых растений. — М., 1947. — С. 92. — 263 с.
  • Дударь А. К. Ядовитые и вредные растения лугов, сенокосов, пастбищ. — Москва: Россельхозиздат, 1971. — С. 19—20. — 96 с. — 44 000 экз.