Чандэла

Чандэла
Краіна Індыя
Заснавальнік Нанука
Апошні кіраўнік Від'ядхара
Год заснавання IX стагоддзе н. э.
Спыненне роду XIII стагоддзе н. э.
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Правіцелі Чандэла — клан, роднасны раджпутам і гуджарам, які правіў у цэнтральнай Індыі ў IX—XIII стагоддзях. Дынастыя вядома ў індыйскай гісторыі тым, што спыніла ўварванне мусульманскай арміі Махмуда Газневі і стварыла надзвычайныя храмы з вытанчанай скульптурай у сваёй сталіцы Кхаджураха.

Гісторыя дынастыі

[правіць | правіць зыходнік]

Генеалогію дынастыі магчыма апісаць дзякуючы захаваўшымся надпісам: на 65 камянях і шматлікіх гліняных таблічках. Яны былі знойдзены на тэрыторыі праўлення дынастыі, у гарадах Кхаджураха, Махоба  (руск.) (бел., Каліняр, Адж'ягарх і іншых

Дынастыя Чандэла правіла ў сярэдняй Індыі з IX па XIII стагоддзі нашай эры. Згодна з легендай, Чандэла належалі да раджпуцкага клана Месяца, які з'явіўся з ахвярнага агню на гары Абу  (руск.) (бел., запаленага вялікім рышы  (руск.) (бел. Васіштхай  (руск.) (бел.. Згодна з легендай, яны захапілі форт Маньягарх (знаходзіцца на ўзгорку ў 19 ка на поўдзень ад Кхаджураха), які назвалі ў гонар сямейнага боства Манья-дэві. Раннія правіцелі Чандэла былі васаламі імперыі Праціхара  (руск.) (бел., але паступова яны ўмацавалі свае пазіцыі, захапіўшы аднаасобную ўладу і адмовіліся ад апякунства Гуджара-Праціхара.

Чандэла былі вялікімі апекунамі мастацтваў і архітэктуры. На захопленых тэрыторыях, у гарадах Махоба, Каліняр, Адж'ягарх, яны будавалі храмы, палацы, вадаёмы. Пабудовы эпохі Чандэла былі таксама знойдзены ў Дадхаае, Чандпуры, Мандапуры, Дэагархе  (руск.) (бел., у наваколлях Джхансі  (руск.) (бел..

Але ніводны з гэтых гарадоў нельга параўнаць з хараством Кхаджураха — сталіцы дзяржавы Чандэла. Тут было шмат вадаёмаў і высокіх храмаў, якія да гэтага часу вылучаюцца скульптурнай вытанчанасцю і архітэктурнай веліччу.

Вядомыя правіцелі

[правіць | правіць зыходнік]

Першага вядомага прынца Чандэла звалі Харша. Ён спыніў уварванне Раштракутаў  (руск.) (бел. на Дэканскае пласкагор’е. За гэта Гуджара-Праціхары далі ім вялікі надзел зямлі ў раёне Кхаджураха ў 917 годзе.

Яго сын і паслядоўнік Ясаварман працягваў абараняць свае землі ад Раштракутаў і Палаў  (руск.) (бел. на ўсходзе Індыі. Згодна с захаваўшыміся апісаннямі ён пабудаваў у перыяд 930—50 гадоў храм Вішну і храм Лакшмана ў Кхаджураха. Дадзеныя храмы, акрамя рэлігійнага значэння павялічвалі моц і прэстыж дынастыі Чандэла. Ясаварман памер у 954 годзе.

Паслядоўнік Ясаврмана, яго сын Дханга (954—1002) падчас свайго доўгага і плённага праўлення адмовіўся ад апякунства Праціхара. Ён стварыў самую моцную на той момант дзяржаву ў цэнтральнай Індыі. Яго тэрыторыі распасціраліся ад Вадзішы да Гваліёра  (руск.) (бел. і ад Варанасі да Нармана.

Дханга быў магутным каралём і таленавітым заваёўнікам, а таксама любіў мастацтвы і архітэктуру. За час яго праўлення былі пабудаваны два храмы — Вішнаватх і Паршванатх.

Сын Дхангі — пераемнік Ганда абраў міралюбівы курс праўлення (1002—17). У гэты перыяд былі ўзведзены храм Джагадамбхі і храм у гонар бога Сур'і Чхітрагупта, абодва адносяцца да заходняй групы храмаў.

Пры Від'ядхары, сыне і пераемніку Гангі, дынастыя знаходзілася ў зеніце славы і багацця. Від'ядхара перамог не толькі арміі імперый Калачуры і Парамары, дзвюх самых моцных дзяржаў у цэнтральнай Індыі ў той перыяд, але таксама даў адпор знешняму заваёўніку Махмуду Газневі ў 1019 і 1922 гадах. Ён працягваў традыцыі пышнай храмавай архітэктуры. У час яго праўлення быў пабудаваны храм Кандар'я-Махадэві — самы вялікі, грандыёзны і велічны ў Кхаджураха.

Заняпад дынастыі

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля смерці Від'яхара дынастыя Чандэла перажывала заняпад. Гэтаму спрыялі напады воінаў імперыі Калачураў і мусульманскіх захопнікаў. Рэлігійная сталіца — Кхаджураха шмат у чым страціла сваё значэнне. Апошнія правіцелі больш засяроджваліся на будаўніцтве фортаў, хаця храмы працягвалі ўзводзіць да XII стагоддзя.

Наступныя правіцелі імкнуліся адпавядаць пышнасці храма Кандар'я-Махадэваі і ўзводзілі меншыя па памеру але не менш вытанчаныя будынкі, такія храмы як Вамана, Адзінатха, Джавары, Чхатурбхуя і Дуладэа. Апошні датуецца першай паловай XII стагоддзя.

У 1335 годзе Кхаджураха апісаў вядомы арабскі падарожнік Ібн Батута, што пацвярджае яго значнасць і славу. Горад працягваў заставацца рэлігійнай сталіцай да апошніх дзён дынастыі Чандэла.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Word Heritage Series:KHAJURAHO. Based on the rext Ktishna Deva. Published by ASI. New Delhi. 2002. — 98 c.
  • H. Goetz: Geschichte Indiens, Stuttgart 1962
  • Radhey Shyam Chaurasia, History of Ancient India^ Earliest Times to 1000 A. D.