Эліэзер Бэн-Егуда

Эліэзер Бэн-Егуда
іўр.: אֱלִיעֶזֶר בֶּן־יְהוּדָה
Дата нараджэння 7 студзеня 1858(1858-01-07)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 16 снежня 1922(1922-12-16)[2][3] (64 гады)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Жонка Дэвора Бэн-Егуда[d][4] і Хемда Бэн-Егуда[5]
Дзеці Ітамар Бэн-Аві[d] і Dola Ben-Yehuda Wittmann[d]
Род дзейнасці лексікограф, мовазнавец, журналіст, граматык, рэдактар газеты
Навуковая сфера мовазнаўства
Альма-матар
Член у
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Эліэ́зер Бэн-Егуда́ (іўр.: אֱלִיעֶזֶר בֶּן־יְהוּדָה; імя пры нараджэнні Эліэ́зер-І́цхак Пе́рэльман; 7 студзеня 1858, Лужкі, Віленская губерня — 16 снежня 1922, Іерусалім) — габрэйскі мовазнаўца, лексікограф і рэдактар газет. Адзін з адраджальнікаў сучаснага іўрыта і заснавальнікаў гебраізму, піянер сіянізму.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]
Эліэзер Бэн-Егуда з жонкай Хемдай, 1912

Нарадзіўся ў мястэчку Лужкі ў Віленскай губерні (цяпер Шаркаўшчынскі раён Віцебскай вобласці Беларусі). Наведваў яўрэйскую пачатковую школу («хедар»), дзе з трох гадоў вывучаў іўрыт і Біблію. Да дванаццаці гадоў ён прачытаў вялікія часткі Торы, Мішны і Талмуда. Маці і дзядзька спадзяваліся, што ён стане рабінам, таму адправілі вучыцца ў ешыву Полацка. У ешыве ён атрымаў рэлігійную габрэйскую асвету, якая ўключала таксама некаторыя свецкія творы[6]. Пазней ён вывучыў фрацузскую, нямецкую і рускую мову, ды адправіўся ў Дзвінск (цяпер Даўгаўпілс, Латвія) дзеля дадатковай адукацыі, дзе паступіў у рэальнае вучылішча (скончыў экстэрнам у 1877).

У 1878 годзе пачаў навучанне ў Сарбонскім універсітэце Парыжа, дзе вывучаў медыцыну, а таксама гісторыю і палітыку Блізкага Усходу. Ва ўніверсітэце надалей удасканальваў габрэйскую мову і граматыку. Тады ж ён пазнаёміўся з сіянісцкім рухам і пачаў усведамляць неабходнасць адраджэння нацыянальнай мовы габрэяў. У Парыжы ўпершыню меў дыялог з яўрэем на іўрыце, што пераканала яго ў магчымасці цалкам адрадзіць гэтую мову[7].

У 1881 годзе іміграваў ў Палесціну, якой кіравала тады Асманская імперыя, і асеў у Іерусаліме, дзе змяніў імя на Бэн-Егуда. У сям’і адзінай мовай стасункаў быў іўрыт. Яго сын Бэн-Цыён Бэн-Егуда быў першым ізраільцянінам, для каго іўрыт быў роднай мовай, іншай ён не ведаў і размаўляў толькі на ёй. Для навучання сваіх дзяцей сям’я жыла ў моўнай ізаляцыі, дзе ўжываўся толькі іўрыт[7].

У 1882 годзе Нісым Бэхар, дырэктар школы Torah & Avodah пры іерусалімскім каледжы Сусветнага габрэйскага хаўрусу[d] прапанаваў Бэн-Егуду пасаду настаўніка, дзе той пачаў выкладаць на іўрыце. Бэхар азнаёміў Бэн-Егуду з метадам выкладання іўрыта на іўрыце, без перакладу на іншыя мовы. З прычыны хваробы Бэн-Егуда выкладаў нядоўга, але ягоная праца мела плён, ужо праз некалькі месяцаў вучні маглі свабодна размаўляць на іўрыце на побытавыя тэмы[7].

Некалькі гадоў Бэн-Егуда пісаў артыкулы ў мясцовай газеце «Гахавацэлет», а ў 1884 годзе пачаў друкаваць уласную газету «Гацві[d]», якая задумвалася як сродак для навучання дарослых праз змест і мову. Бэн-Егуда выкарыстоўваў сваю газету як інструмент увядзення ў іўрыт новых слоў, якіх раней не існавала. Тады ж ён пачаў працу над слоўнікам, вынікам працы стаў 17-тамовы «Поўны слоўнік старажытнагабрэйскай мовы і сучаснага іўрыту», які канчаткова быў дароблены пасля ягонай смерці другой жонкай Гемдай і сынам . У снежні 1890 года стварыў Камітэт мовы іўрыт, які ў 1920 годзе рэарганізаваны ў Акадэмію мовы іўрыт, што цяпер ёсць галоўным цэнтрам даследавання і рэгулявання іўрыту[7].

29 кастрычніка 1922 года іўрыт, разам з арабскай і англійскай мовамі, абвешчаны адной з афіцыйных моў Брытанскага мандату ў Палесціне. Гэта адбылося ў тым ліку дзякуючы працы Бэн-Егуды[7].

Эліэзер Бэн-Егуда памёр у Іерусаліме 16 снежня 1922 года ад сухотаў.

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]

На доме Эліэзера Бэн-Егуды ў Іерусаліме ўсталяваная памятная дошка. У гонар яго названая адна з цэнтральных вуліц Іерусаліма, а таксама вуліцы ў Тэль-Авіве, Хайфе і іншых гарадах Ізраіля.

На радзіме ў Лужках усталяваны памятны знак на месцы дома, дзе ён нарадзіўся. Бюст Эліэзера Бэн-Егуды ўсталяваны на Алеі славутых землякоў у Глыбокім.

Зноскі

  1. ↑ לנג י. Daber ʻIvrit! : ḥaye Eliʻezer Ben Yehudah — С. 2. — ISBN 978-965-217-274-7
  2. ↑ а б Elieser Ben Jehuda // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ Eliezer Ben Yehouda // AlKindi
  4. ↑ לנג י. Daber ʻIvrit! : ḥaye Eliʻezer Ben Yehudah — С. 40, 197. — ISBN 978-965-217-274-7
  5. ↑ לנג י. Daber ʻIvrit! : ḥaye Eliʻezer Ben Yehudah — С. 208. — ISBN 978-965-217-274-7
  6. ↑ Young Ben-Yehuda(недаступная спасылка). huji.ac.il. Архівавана з першакрыніцы 2 August 2012. Праверана 26 November 2012.
  7. ↑ а б в г д Эліэзэр Бэн-Егуда й адраджэньне іўрыту (1858-1922) (бел. (тар.))(недаступная спасылка). pravapis.org. Архівавана з першакрыніцы 7 студзеня 2021. Праверана 7-1-2021.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]