Линеен удар в шахмата (наречен още "шпага") е нападение от далекобойна фигура над противникова, зад която на линията на атаката се намира друга равна или по-малко ценна противникова фигура. Всъщност това е „обратна свръзка“. След изместване на нападнатата фигура от линията задната фигура може да бъде взета. Линеен удар може да се нанесе по права линия с дама или топ и по диагонал с дама или офицер.
a | b | c | d | e | f | g | h | ||
8 | 8 | ||||||||
7 | 7 | ||||||||
6 | 6 | ||||||||
5 | 5 | ||||||||
4 | 4 | ||||||||
3 | 3 | ||||||||
2 | 2 | ||||||||
1 | 1 | ||||||||
a | b | c | d | e | f | g | h |
Линейният удар може да бъде два вида:
В позицията на диаграма 1 черните имат топ повече. Те обаче губят заради линейните удари.
Първият е абсолютен линеен удар от топа на f3. Вторият е относителен линеен удар от офицера на d5.
Черният цар е в шах и е принуден да отстъпи от линията f. 1... Цg6 2. Т:f8 Белите спечелиха топ, но загубите на черните не свършат дотук. Остава заплахата да се вземе другия топ на c6 с офицера. Ако топът се придвижи някъде, белите ще вземат коня на b7 и остават с офицер и пешка повече.
a | b | c | d | e | f | g | h | ||
8 | 8 | ||||||||
7 | 7 | ||||||||
6 | 6 | ||||||||
5 | 5 | ||||||||
4 | 4 | ||||||||
3 | 3 | ||||||||
2 | 2 | ||||||||
1 | 1 | ||||||||
a | b | c | d | e | f | g | h |
a | b | c | d | e | f | g | h | ||
8 | 8 | ||||||||
7 | 7 | ||||||||
6 | 6 | ||||||||
5 | 5 | ||||||||
4 | 4 | ||||||||
3 | 3 | ||||||||
2 | 2 | ||||||||
1 | 1 | ||||||||
a | b | c | d | e | f | g | h |
В позицията на диаграма 2 при равни сили и разноцветни офицери абсолютният линеен удар от черния офицер 1Оd5 решава играта. Белият цар е в шах и се налага да бъде преместен 1. Це3, след което черните взимат бялата дама О:f3 2. Ц:f3 и с дама срещу офицер черните печелят.
На диаграма 3 белият офицер заплашва черната царица, която е на един диагонал с топа зад нея. Тя трябва да се премести и при следващия ход белите вземат топа. Това е относителен ред: вероятно е черните да играят своята дама, чиято стойност е по-голяма от топа, но са възможни и други ходове.
Съществуват и изключения, когато едната страна допуска линеен удар върху себе си като съзнателна жертва на фигура с цел по-голяма изгода (понякога е възможна матова атака, завличане, цугцванг или друга ситуация). Важно е да се направи правилна оценка какво ще бъде изгубено и спечелено.
Борис Спаски – Роберт Фишер
a | b | c | d | e | f | g | h | ||
8 | 8 | ||||||||
7 | 7 | ||||||||
6 | 6 | ||||||||
5 | 5 | ||||||||
4 | 4 | ||||||||
3 | 3 | ||||||||
2 | 2 | ||||||||
1 | 1 | ||||||||
a | b | c | d | e | f | g | h |
Тъй като линейният удар е директна атака върху по-ценната от двете фигури в една линия, той обикновено е по-ефективна тактика от свръзката. Линейният удар е по-рядко срещан от свръзката на практика, но когато възникне, често е решаващ.
В позицията на диаграма 4 вместо очевидното Дf3+ със защита на пешките е4 и g2, белите играят 26. Od1? Kf4! Конят отстъпва, но с двойно нападение на d3 и g2. 27. Дс2?? Отново трябваше Дf3 с последващо g3. Сега Фишер нанася едновременно линеен удар с жертва на фигура и завличане. 27 ... О:а4!! (диаграма 5). Не може 28. Д:а4?? Д:е4!! с неспасяема двойна заплаха от мат Д:e1 или Д:g2. На единственото 29. Дb1 следва 29. ... O:d1 30. Д:d1 Д:е4! 31. Дd2 Д:с4 d6 Дd5 и с три пешки повече черните печелят. Белите се предават.