ﻛﺴﻠﺘﺎﻧﻦ ﺑﻨﺠﺎﺭ Kasultanan Banjar
| |
---|---|
1526–1905 | |
![]() Kasultanan Banjar hatan masa bakti Sulaiman matan Banjar, tahun 1810-an. | |
Satatus | Citakan:Infobox country/status text |
Indung banua | Banjarmasin, Pemakuan, Tambangan, Martapura, Kayu Tangi |
Bahasa yang umum digunakan | Banjar |
Agama | Islam Sunni aliran Syafi'i |
Pemerintahan | Kasultanan |
Sultan | |
• 1526-1550 | Sultan Suriansyah |
• 1862-1905 | Sultan Muhammad Seman |
Sejarah | |
• Didirikan | 1526 |
• Dibubarkan | 1905 |
Citakan:Infobox country/formernext | |
Sekarang bagian dari | ![]() |
Kasultanan Banjar (Jawi: كسلطانن بنجر), ngaran kasultanan nang wayah ini masuk Parupinsi Kalimantan Salatan, Indonésia. Kasultanan ni bamula di Banjarmasin, imbah tu pindah ka Martapura. Wayah di Martapura, ngarannya Karajaan Kayu Tangi.
Kasultanan Banjar marupakan sabuting banua-urang Banjar tagasnya kasultanan Islam di Kalimantan nang diulah matan tahun 1526 wan bardiri sampai paampihannya wayah 1860 duwa pamarintah kolonial Hindia Walanda wan karuntuhannya wayah tahun 1905. Kasultanan Banjar diangkat pulang baasa rahatan restorasi tahun 2010, tagal kada baisi kakuatan pulitik lagi.[1]
Imbahnya partampuran sapadingsanakan nang panjang nang ayungannya maruntuhakan Negara Daha, Suriansyah matan Banjar (m. 1526–1540) kaluar jadi paris wan manggalari dirinya saurang Sultan Banjar panambayan, wan mandiriakan kasultanan Banjar nang indung banuanya di Kuin. Imbah stabilisasi nagara nang puga, inya manyuruh eskpansi sing ganalan sampai ka Sambas wan Kapulauan Sulu. Padukuhan nang luas dipartahanakan lawan anak lakiannya, Rahmatullah matan Banjar (m. 1540–1570).
Tagal kahilangan banyak wilayah, pamarintahan Mustain Billah matan Banjar (m. 1595–1642) marupakan puncak kajayaan Banjar lawan magin raminya urang bajual sahang wan kuasa Banjar atas laut-laut di paparaknya, nang manjadi titik strategis pardagangan matan Selat Malaka wan Barunai ka Gowa wan Maluku. Wayah pamarintahannya handak ampih, Mustain Billah tahadapi cakut lawan Parusahaan Hindia Timur Walanda nang hujungnya sarangan ka Banjarmasin nang gagal wayah tahun 1633. Sarangan VOC nang gagal ngini manguat andakan Mustain Billah wan konflik barlangsung rahatan pamarintahan anaknya, Inayatullah matan Banjar (m. 1642–1645). Hayungannya, Walanda akur gasan mamparap parjanjian damai wayah pamarintahan Rakyatullah matan Banjar (m. 1660–1663).
Matan tahun 1663 sampai 1679, ada parang sapadingsanakan antara Sultan Agung matan Banjar nang berbasis di Banjarmasin wan Tahlilullah matan Banjar (Citakan:Reign; 1679–1708) nang berbasis di Batang Alai. Dukungan Walanda lawan Tahlilullah wan manangnya Tahlilullah rahatan manyarbu ka Banjar wayah tahun 1679 maulah VOC jadi tabanyak wewenang ekonomi wan lawas-lawas manduduki Banjar. Imbah maluasi wan bapandiran panjang, Tamjidillah I matan Banjar (Citakan:Reign) wan anaknya, Muhammad matan Banjar (Citakan:Reign) berhasil memulihkan sapalih wilayah Banjar. Tagal imbahnya, Tahmidullah II matan Banjar (Citakan:Reign) babulik manjulung banyak wilayah lawan VOC, padukuhan ngini dikuasai pulang lawan Banjar wayah Sulaiman matan Banjar (Citakan:Reign). Kasultanan Banjar imbahnya jadi protektorat Walanda rahatan pamarintahan Adam matan Banjar (Citakan:Reign), wan pangaruh sultan ditukung.
Krisis panjuriat Adam matan Banjar, wan paangkatan Tamjidillah II matan Banjar (Citakan:Reign) nang sapihak lawan Walanda maulah tarjadinya Parang Banjar, di mana pasukan oposisi nang mendukung Sultan Hidayatullah II matan Banjar (Citakan:Reign) berhasil memenangkan parihal bacakut marabutakan jujuriatan. Walanda nang kada tarima mambubarakan Kasultanan wayah tahun 1960 wan mengasingkan Hidayatullah II ka Cianjur. Pangeran Antasari (Citakan:Reign1862) dilantik jadi Sultan Banjar mamimpin parlawanan sabalum sidin wapat marga cacar. Muhammad Seman (Citakan:Reign) mamimpin pamarintahan terasing di Puruk Cahu sabalum tabunuh wayah tahun 1905, manikasi karuntuhan Kasultanan Banjar.[2] Wayah tahun 2010, Kasultanan Banjar didirakan pulang baasa nang diimbaiakan lawan penobatan Khairul Saleh sawagai Sultan Banjar.[3]
Ujar mitologi suku Maanyan , karajaan panambayan di Kalimantan bagian salatan adalah Karajaan Nan Sarunai nang dikikiraakan wilayah kakuasaannya matan Tabalong ka Pamukan sampai ka banua Paser. Keberadaan mitologi Maanyan nang mangisahakan parihal masa-masa keemasan karajaan Nan Sarunai sabuting karajaan purba nang dulunya manyatuakan etnis Maanyan di daerah ngini wan hudah ada hubungan lawan pulau Madagaskar. Jadinya sapalih urangnya madam ka udik (kampung urang suku Lawangan). Sabuting paninggalan barsajarah nang tiba matan jaman ngini adalah Candi Agung nang baandakan di kuta Amuntai. Wayah tahun 1996, hudah ada tim nang mauji C-14 lawan harang di Candi Agung nang hasilnya angka tahun kikira 242-226 SM
Maitihi matan angka tahun nang dimaksud maka Nan Sarunai usianya tuha 600 tahun pada Karajaan Kutai Martapura di Kalimantan Timur. Ujarnya Hikayat Sang Bima, wangsa nang manurunakan juriat raja-raja Banjar adalah Sang Dewa badingsanak lawan wangsa nang manurunkan raja-raja Bima (Sang Bima), raja-raja Bali (Sang Kuala), raja-raja Dompu(Darmawangsa), raja-raja Gowa (Sang Rajuna) nang marupakan lima badingsanak anak matan Maharaja Pandu Dewata.[4][5]
Sasuai Tutur Candi (Hikayat Banjar versi II), di Kalimantan hudah bardiri sabuting pamarintahan matan dinasti karajaan (keraton) nang tarus-tarusan lanjut sampai dairah ngini bagabung ka dalam Hindia Walanda wayah 11 Juni 1860, yaitu:
Kasultanan secara absolut dipimpin lawan Sultan Banjar sawagai pamimpin paningginya politik, militir, wan adat; nang bagalar juwa Panambahan, Ratu, wan Susuhunan. Sultan dipilih secara kolektif matan Wangsa Banjarmasin, wan baisi putra mahkota nang bagalar Ratu Anum, Pangeran Ratu, atawa Sultan Muda.[6]
Tiap-tiap Sultan mamilih matan bangsawan tarpandang gasan manjadi Mangkubumi, nang kawa haja marupakan Mangkubumi matan wayah sultan sabalumnya. Mangkubumi mambawahi: Mantri Panganan, Mantri Pangiwa, Mantri Bumi wan 40 ikung Mantri Sikap, satiap Mantri Sikap baisi 40 ikung pangawal.[6]
Jabatan-jabatan nang ditambahkan wayah Mustain Billah lawan Banjar, yaitu:
Pada masa Mustain Billah, ,asalah-masalah agama Islam dibicarakan dalam rapat/musyawarah lawan Penghulu nang memimpin pembicaraan, lawan anggota terdiri matan: Mangkubumi, Dipati, Jaksa, Khalifah wan Penghulu. Adapun Masalah-masalah hukum sekuler dibicarakan lawan Jaksa nang memimpin pembicaraan lawan anggota terdiri matan Raja, Mangkubumi, Dipati wan Jaksa. Masalah tata urusan kerajaan merupakan pembicaraan antara raja, Mangkubumi wan Dipati.
Dalam hierarki struktur negara, di bawah Mangkubumi adalah Panghulu, kemudian Jaksa. Urutan dalam suatu sidang negara adalah Raja, Mangkubumi, Panghulu, kemudian Jaksa. Urutan kalau Raja berjalan, diikuti Mangkubumi, kemudian Panghulu wan selanjutnya Jaksa. Kewenangan Panghulu lebih tinggi matan Jaksa, karena Panghulu mengurusi masalah keagamaan, sedangkan Jaksa mengurusi masalah keduniaan. Para Dipati, terdiri matan para saudara raja, menemani wan membantu raja, tetapi mereka adalah kedua setelah Mangkubumi.
Sistim pamarintahan ada parubahan pulang wayah pamarintahan Adam matan Banjar. Parubahan nitu nangkaya jabatan:
Kasultanan Banjar mulanya baandakan di higa sungai Kuin nang bamuhara ka sungai ganal, yaitu Sungai Barito duwa Sungai Martapura. Tanahnya bapaya wan banyak sungai nang mangulilingi wilayah kasultanan. Adapun pahalatan Kasultanan Banjar, mulai matan Tanah Laut, Gunung Pamaton, ka atas sampai ka Sungai Paminggir sampai ka kampung-kampung di sapanjangan Sungai Barito.[6]
Wayah abad ka-17, wilayahnya baluas sampai ka Sungai Nagara. Wayah Abad ka-18, batambah luas pulang sampai ka sunyaan wilayah salatan duwa timur Kalimantan, nangkaya wilayah Pasir, Pulau Laut, Tabanio, Mendawai, Sampit, Pembuang wan Kotawaringin. [6]
Wayah abad ka-18, panduduk Kasultanan Banjar tarikin kikira 120.000 ikung nusia nang 4/5-nya baagama Islam. Sapalih nusia ngini bagana di sapanjang Sungai Martapura, Sungai Barito, Sungai Batu Api wan di Karang Intan. Sapalihnya lagi badiam di kampung-kampung halus di udik barumah di lampau. Buhannya ini takambuh matan urang Dayak, Melayu, Arap, Cina wan Jawa nang mamakai bahasa Melayu wayahnya bapandiran.[6]
Wayah abad ka-19, panduduk Kasultanan Banjar tarikin batambah banyak, yaitu 161.000 ikung nusia. Panduduknya ada yang bagana di pantai duwa di udik sungai. Di Pantai, tarikin juwa urang Bajau nang wayah bahari jadi bajak laut nang imbahnya Walanda datang, diubahnya jadi nelayan. Urang Melayu nang datang ka udik takambuh duwa urang asli Kalimantan.[6]
Urang Dayak nang takawin duwa urang Melayu, kada pacangan disambat urang Dayak lagi, tagal hudah jadi Urang Melayu. Marga urangnya ngini bagana di wilayah Kasultanan Banjar, maka inya disambat Urang Banjar. Tagal, urang Dayak nang masih baagama Karistin duwa Kaharingan tatap manyambat dirinya saurang Urang Dayak.[6]
Urang Banjar, andakannya paningginya amun di kasta susial ikunumi. Urang Banjar maambil peran di pamarintahan, nangkaya jadi Sultan duwa Mangkubumi atawa pambakal kampung. Lamun Urang Dayak handak jadi pambakal, musti masuk Islam badahulu.[6]
Urang Bugis duwa Urang Cina juwa baisi peran panting dalam hal pardagangan matan abad ka-17. Urang Bugis jadi kakuatan militir marga baisi armada parahu wan bagana di pasisir Tanah Bumbu duwa Pulau Laut.[6]
Urang Cina dikikira hudah bagana di Kasultanan Banjar wayah karajaan Nagara Dipa, marga ditampahi duwa raja gasan maulah patung perunggu. Buhan Cina nang bausaha bajaja barang, bagana di subarang benteng Walanda di higa sungai Martapura. Salaya nitu, ada juwa Urang Cina nang bagana di Pelaihari nang gawiannya manambang amas. [6]
Karajaan di Kalimantan | |
---|---|
Kalimantan Barat | Tanjungpura · Kadriah · Pontianak · Kubu · Sintang · Mempawah · Meliau · Sambas · Sanggau · Selimbau · Sekadau · Landak · Tayan |
Kalimantan Tangah | Kotawaringin |
Kalimantan Salatan | Nagara Daha · Nagara Dipa · Kuripan · Banjar · Pagatan · Kusan · Sabamban · Tjingal · Sampanahan |
Kalimantan Timur | Kutai Kartanegara · Kutai Martadipura · Paser · Berau · Bulungan · Sambaliung · Gunung Tabur · Tidung |
Kalimantan Utara | Brunai · Sarawak · Sulu |