နိခါတကဗေဒ
နိခါတကဗေဒ (အိန်းကလေတ်: Paleontology) ကရိုꩻနောဝ်ꩻ သမဲင်ꩻတဒင်ႏနွောင်ꩻတောဝ်းဒွိုန်း အွိုးခေတ်စခေါင်ႏစခါအကို သက်ကအောဝ်ႏသား (သက်ရှိ) ဖုံႏ အုံအောဝ်ႏလွေꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻယို ကထောင်ထွားဒါႏပညာႏရပ်တဲင် သက်အောဝ်ႏသားဖုံႏ ပြောင်ꩻလွဉ်ပိဉ်ရန်းရန်းနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ ဝွေသီးအချင်ꩻချင်ꩻတောမ်ႏ သဘာဝအသောင်အရင်ꩻ ပွိုင်းဝွို့သွုပ်ဆွို့နုဲင်းမုဲင်ꩻ စတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏ အောဝ်ႏပါသော့ꩻလို့နောဝ်ꩻသွူ။ ထွာဒျာႏ သမဲင်ꩻဆဲင်ႏရာꩻ သိပ္ပံပညာႏတဲင် မာꩻထွားစမ်ꩻသွူတွော့ꩻ အကျိုꩻကထွာလွဉ် သက်သေႏအွဉ်ႏနယ်နေးမွေးတောဝ်းတဲင် ကထွာဖိုနုဲင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻယို သျင်ꩻနယ်နေးစားဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။
နိခါတကဗေဒ ဆဲင်ႏရာꩻထောင်ထွားမှုယို တယ်ႏစ ဘီသီ (၅) ရျာꩻစုကာႏဒျာႏ အောဝ်ႏမာꩻစလဲဉ်းအကျောင်ꩻ မုဲင်တန်ꩻဖုံႏ ထီႏမော့ꩻဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ သိပ္ပံပညာႏအစားယိုနောဝ်ꩻ (၁၈) ရျာꩻစုအကို ဂျော့ရှ်ကူဗီရာ ကအွဉ်ႏနယ်ခါꩻ တဲက်နုဲင်းလꩻခန်ႏထာႏဗေဒ (နှိုင်းရခန္ဓာဗေဒ, comparative anatomy) ပညာႏဆဲင်ႏရာꩻ ကဆောင်ႏရွက်မာꩻခါꩻဖုံႏတွော့ꩻ ထွာလွဉ်ပညာႏရပ်တိဉ်ႏတိဉ်ႏခွေါင်ခွေါင်တဗာႏတဲင် တွိုႏ (၁၉) ရျာꩻစုအကို တသွောင်းထိုလွဉ်မွိုင်လွဉ်နောဝ်ꩻသွူ။
တယ်ႏစ (၁၉၉၀) ဗာႏနေင်ႏ ခယ်ႏခမ်းကိုကထီႏမော့ꩻဒါႏ ရုက်ကျွမ်ꩻကထွာလုံး (ကျေက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း) ဖုံႏအလꩻ အစောဝ်းခါသတ္တဝါႏသီး ကထွာလွဉ်ကပြောင်ꩻလုဲင်းလွဉ်ပိဉ်ရန်းရန်း ၊ အစောဝ်းခိန်ႏ ထꩻပေႏ(ငါး) ဖုံႏ၊ ဒုဲင်နိုသောဖုံႏ ၊ ဝါး တောမ်ႏ ကအွဉ်ႏနဲဉ်းနေးသားသတ္တဝါႏဖုံႏ ကပြောင်ꩻလွဉ်ꩻပိဉ်ရန်းရန်း ဖုံႏအတာႏ လꩻလွဉ် စွဲကမ်းတာႏ သက်သေႏဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။
နိခါတဗေဒယို အောဝ်ႏ ဇီဝဗေဒ တောမ်ႏ ဘူမိဗေဒ အခါႏခင်ႏလမ်းတဲင် တောမ်ႏ ခေတ်ကရီးခါကထောင်ထွား သုတေသနပညာႏယို အီႏခွဲꩻဖြယ်တာႏ ယပ်ꩻတန်နောဝ်ꩻသွူ။ ယိုခါကသုံꩻအီအနယ်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏသိပ္ပံပညာႏနယ်ႏပယ်ႏမျိုꩻစွုမ်ႏထျꩻ ပါသော့ꩻတဲင် ဇီဝဓါတုဗေဒ၊ သင်္ချာပညာႏ၊ မနုဿဗေဒ၊ သတ္တဗေဒ၊ ခန္ဓာႏဗေဒ၊ ဂေဟဗေဒ၊ သတ္တုဗေဒ၊ အဏ္ဏဝါဗေဒ၊ ရုက္ခဗေဒ တောမ်ႏ အေဉ်စေဉ်နီယာပညာႏရပ်ဖုံႏ အောဝ်ႏပါသော့ꩻလို့နောဝ်ꩻသွူ။
ကထွူလဲဉ်းနေင်ႏပေါင်ꩻ (၃.၈) ဘီလီယံရပ်ယို ကထွာခါꩻစဒါႏ သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏတောမ်ႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ ပြောင်ꩻလုဲင်ႏလွဉ်တရန်းထွူတရန်း သဖော်ꩻတရာꩻယို သုံꩻတောမ်ႏအနယ်ꩻကားကအောဝ်ႏတဲင် ထုမ်ႏထောင်ထွားလို့လို့စွဉ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ ထွꩻဒါႏပညာႏ ၊ ထာꩻသေပညာႏ ဖုံႏထွꩻခေတ် ထင်ႏထိုလွဉ်တဲင် ရုပ်ကျွမ်ꩻကထွာလုံး (ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း) ဖုံႏ တဗွိုန်တောဝ်းလို့ဝါင်ꩻ၊ ဂေဟစနစ် ၊ သဘာဝကသောင်အရင်ꩻ တောမ်ႏ ခေတ်ပွိုင်ႏလဲင်းခါ ရာႏသီႏဥတု အခေႏအနေႏဖုံႏယို ထောင်ထွာႏနွောင်ꩻလဲဉ်း အခေါဝ်အကွို့ꩻကားကအောဝ်ႏ(အသေးစိတ်)နောဝ်ꩻသွူ။
ကခွဲꩻဖြယ်ထောင်ထွား သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏဖုံႏ ကအောဝ်ႏခေတ်လီꩻပွိုင်းလဲင်ႏယို သတ္တဝါႏသီး ကပြောင်ꩻလွဉ်ပိဉ်ရန်းရန်း၊ မျိုꩻခွိုꩻစဲဉ်ႏဆက် ကလင်ꩻလွဉ်ပိဉ်ရန်းရန်းဖုံႏ အီႏဖော်ႏထန်ႏအီတာႏနောဝ်ꩻ အွိုးကရီးခါတဲ အယပ်ꩻအခုဲင်ႏအောဝ်ႏစွဉ်ႏလဲ့ (၂၀) ရျာꩻစုအဆုဲင်ꩻခိန်ႏကာႏလဖုံႏယို ခွဲꩻဖြယ်နွောင်ꩻလဲဉ်းတောမ်ႏ (DNA) တဲင် အီႏထေင်ဗာႏ ကတရေင်ဒါႏကိစ္စဖုံႏအတာႏ အဗော့ꩻသွတ်ꩻ ဖေႏနွောင်ꩻလဲဉ်းအဖြေႏနောဝ်ꩻသွူ။
ပညာႏသျင်ႏတဖြာꩻ (William Whewell (1794–1866) classified paleontology as one of the historical sciences.) အွဉ်ႏထွော့ꩻခါꩻ နိခါတကဗေဒပညာႏယို သမဲင်ꩻသိပ္ပံပညာႏ (Historical science) ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ပညာႏသျင်ႏ ကဒေါ့ꩻအလꩻ "ကထွာကုဲင်ခါꩻလဲဉ်း အွိုးပွိုင်းလဲင်ႏအတိတ်ကာႏလ အကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏယို အွဉ်ႏထွာအတီႏအမယ်ꩻ အွဉ်ႏထွော့နွောင်ꩻလွေꩻအတာႏ ယံဖော်ႏထန်ႏနွောင်ꩻရေꩻယို သမဲင်ꩻပညာႏ တောမ်ႏ ခေတ်တသာသိပ္ပံပညာႏဖုံႏ ပေါင်ꩻစပ်ရော်ꩻခါꩻဒျာႏ" ရိုꩻနဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။