ပအိုဝ်ႏလိုꩻခွိုꩻ

ပအိုဝ်ႏခွိုꩻ

တောင်သူ (အဟဲ့ꩻကရီးခါ)
ပအိုဝ်ႏမူႏပုင်ႏ၊ နောင်ရွီႏ၊ ဝေင်ꩻနယ်ႏညောင်ႏရွီႏ၊ ဖြဝ်ꩻခမ်းနယ်ႏ ခဝ်နဝ်
လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း
၁.၄ သန်း (၂၀၁၄ အရမ်ꩻ)
အဝ်ႏအုံအာဒါႏခင်ႏလမ်း
မျန်မာခမ်းထီ, ထုဲင်ꩻခမ်းထီ
ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ
ပအိုဝ်ႏ, မန်း, ထုဲင်ꩻ
ကိုꩻကွဲႏ
ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ
ဆွိုက်စပ် ခမ်းရင်ꩻသား အစွိုꩻဖုံႏ
စောက်ꩻခွိုꩻ

ခမ်းလင်သား Sir J. G. Scott, K.C.I.E ကတွယ်ႏထူႏခါꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏဒုံတထွောင်းကို ပအိုဝ်ႏမူႏသီးပုင်ႏမတ်တန်ꩻ၊ ၁၉၂၁ ဗာႏ။

ပအိုဝ်ႏ (မန်း: ပအိုဝ်းလူမျိုး) (အဲင်းကလေတ်: Pa'O People) ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻယို ကရီးခါနဝ်ꩻ ဝင်ꩻအဝ်ႏဟဲ့ꩻဖန်ဖိုအမိဉ်ꩻလင် တောင်သူ၊ ပအူ၊ ပုဲင်အို စတဲင် အမိဉ်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ပအိုဝ်ႏခွိုꩻနဝ်ꩻ မျန်မာခမ်းထီကို တောမ်ႏလိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း အဖြာꩻ ၁,၈၀၀,၀၀၀ ရပ်တဲင် အဝ်ႏစွဉ်ႏ အရန်းအမုဲင်နွုတ်ꩻကိုနဝ်ꩻသွူ။^{[၁] [၂]}

ယေန်ႏငဲးရေꩻ

ခြွိုင်းကွဉ်ကꩻ

ပအိုဝ်ႏလိုꩻခွိုꩻသီး အကွဉ်အကꩻနဝ်ꩻ လိုꩻခိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏသွံရန်း၊ လိုꩻမူႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏငတ်ꩻရန်း ပေါႏလွိုတဲင် လမ်းပꩻ၊ ကတူႏပေါက်တွမ်ႏ ဆဲင်ꩻဗွာအကိုနဝ်ꩻ ကွဉ်ကꩻဒျာႏ ခွမ်ꩻလာꩻအရောင်ႏဖြေင်းခြေင်ခြေင်သွူ။ ကကွဉ်ကꩻဗာႏ ခွမ်ꩻလာꩻဖြေင်းအကျောင်ꩻခရာႏနဝ်ꩻ အရောင်ႏဖြေင်းယိုနဝ်ꩻ စုတ်ꩻထူႏနွောင်ꩻ အလျားတံႏ၊ သက်သာႏထာꩻဗော့ꩻလဲ့ꩻ၊ ကာႏကွယ်ႏနွောင်ꩻ အလျားတံႏ၊ အရောင်ႏစွုမ်ႏဖုံႏကားကအဝ်ႏ မဉ်ႏအဝ်ႏစုရောꩻတဝင်ꩻခိန်ႏနဝ်ꩻ အရောင်ႏဖြေင်းယို လွိုကယ်ꩻထဲင်းဝင်ꩻ စတဲင်ꩻ အကျောင်ꩻရင်ꩻအခရာႏနုဲင်းယိုဖုံႏဒျာႏသွူ။

ပအိုဝ်ႏမူႏ

ပအိုဝ်ႏလိုꩻခွိုꩻသီးနဝ်ꩻ နီယို မွိုးနဂါꩻဖါဝိဇ္ဇာႏပိုလီꩻဒျာႏ ယွုမ်းအံႏယွုံႏကေႏလွနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် အကွဉ်အကꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ထွားနုဲင်းကွဉ်ကꩻလွဉ်ꩻဒျာႏ မွိုးနဂါꩻဖါဝိဇ္ဇာႏအပွုံႏအငုဲင်ꩻအတွိုင်ꩻသွူ။ အခိုခွမ်ꩻလာꩻနဝ်ꩻ ထူႏနုဲင်းဖါဝိဇ္ဇာႏအပွုံႏအငုဲင်ꩻတဲင် ကွဉ်ကꩻဒျာႏ ကွဉ်ꩻဆွာꩻ၊ ဆဲင်ꩻတန်၊ ကတူႏပေါက်ဖုံႏသွူ။ အမူႏလဲ့နဝ်ꩻနေနေ ထွားထူႏနုဲင်းယင်း မွိုးနဂါꩻအပွုံႏအငုဲင်ꩻတဲင် ကွဉ်ကꩻလွဒျာႏ ဆဲင်ꩻယွုံးအဖြေင်းတဖွူꩻ၊ ဆဲင်ꩻဆွပ်ꩻတဖွူꩻ၊ ဆဲင်ꩻစူဆွာꩻအဖြေင်းတဖွူꩻ၊ ပꩻနီႏဖြေင်းတဖွူꩻ၊ ခင်ႏလွမ်ဖြေင်းတစွုံႏ စတဲင် ကွဉ်ကꩻနေးအရန်းရန်း နုဲင်းယိုသွူ။ အခြွိုင်းကွဉ်ကꩻ အပွုံႏအငုဲင်ꩻနဝ်ꩻ တယ်ႏခင်ႏလောင်ꩻဗꩻလင်ꩻခင်ႏမဲ့ယို ပတ်လွမ်ခါꩻနေးခင်ႏလွမ်တစွုံႏ၊ ကွဉ်ပꩻနီႏဖြေင်း ဗꩻတွိုႏလင်ꩻ ခင်ႏလေင်းခꩻလ၊ ကꩻဆဲင်ꩻယွုံးတွော့ꩻ အွဉ်ႏဒို့ꩻတခြို့လင်ꩻ ပꩻနီႏ၊ ဆꩻကီသွတ်ꩻနဝ်ꩻ ကꩻသံးယင်း ဆဲင်ꩻဆွပ်ꩻတဖွူꩻ စတဲင် ကွဉ်ကꩻနေး ပဉ်ရန်းရန်းနုဲင်းယိုသွူ။ ကခြွိုင်းကွဉ်ကꩻဗာႏဒါႏ အထပ်ထပ် အရန်းရန်းနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ထိန်ꩻသိမ်ꩻခါꩻ မွိုးနဂါꩻအဗေင်ႏပွုံႏစံႏဒျာႏအကျောင်ꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻခွိုꩻသီး အစဲဉ်ႏစဲဉ်ႏအဆက်ဆက် အဝ်ႏယွုမ်းအံႏယွုံႏကေႏလွ နုဲင်းယိုသွူ။ ပအိုဝ်ႏလိုꩻခွိုꩻသီးနဝ်ꩻ အမူႏလဲ့ယို အခိုလဲ့နဝ်ꩻ ကတူႏလောင်းယို ခူးပတ်လွဒျာႏ ကတူႏပေါက် လမ်းပꩻဖုံႏသွူ။

မာꩻပွယ်ꩻမင်္ဂလာႏပွုံႏ

ပေါႏအီႏတောႏလမ်းတောႏပါႏ မာꩻသွူပွယ်ꩻမင်္ဂလာႏနဝ်ꩻ မွိုးဖါနီဖဲ့ꩻသီးယို လွိုက်ꩻရွေꩻ မွူးနီဟဝ် လာဒါႏတဲင်တွော့ꩻ တွယ်ႏနျꩻထန်ႏတွမ်ႏ လိတ်ဖစ်မင်္ဂလာႏ စေနေင်းယာတဲင် ဖစ်လဝ်းဟွိုန်ပါတွမ်ႏ ဖူးဝေးဆွေႏမျိုꩻ မိတ်ဆွေႏသွꩻခွသီးဖုံႏသွူ။ ပွယ်ꩻမင်္ဂလာႏစေနေင်းယာယို ကဲဉ်းအာအာနဝ်ꩻ ကုဲင်းမာꩻလွဒျာႏ အမူႏဖဲ့ꩻလမ်းကဲဉ်းအာအာသွူ။

ပွဲꩻမင်္ဂလာႏစေနေင်းယာကိုနဝ်ꩻ ဖျင်ဆင်ခါꩻဖေႏဗာႏ ထာꩻလူႏတလင်ႏ သွံပွဲꩻသွူ။ ကဖျင်ဆင်ခါꩻဗာႏဒါႏ ထာꩻလူႏတလင်ႏ သွံပွဲꩻနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ကန်းတော့ꩻရိုႏသေႏအီႏ မွိုးဖါနီဖဲ့ꩻအတာႏ ရဲဉ်ꩻခါꩻဗာႏ ထာꩻလူႏတလင်ႏတပွဲꩻ၊ ကန်းတော့ꩻရိုႏသေႏအီ လိုꩻယွဲခေါင်းဆောင်(ခိုဗင်ႏတန်)အတာႏ ရဲဉ်ꩻခါꩻဗာႏ ထာꩻလူႏတလင်ႏတပွဲꩻ၊ ကန်းတော့ꩻအီ ပွဲꩻမင်္ဂလာႏစေနေင်းယာကို ကကျွꩻလွဉ်လွဒါႏ ဖူးဝေးပရိတ်သတ်သီးဖုံႏအတာႏ ရဲဉ်ꩻခါꩻဗာႏ ထာꩻလူႏတလင်ႏတပွဲꩻ နုဲင်းယိုဖုံႏဒျာႏသွူ။ ပွဲꩻတလင်ႏကိုနဝ်ꩻ သော့ꩻပါဗာႏ ထဆျာႏနီလွမ်(တစွုံႏ)၊ ထထီႏနီသီႏ(တစွုံႏ)၊ နေင်းလွမ် နီလွမ်၊ တသီႏနီလွမ် တွမ်ႏ မောက်ꩻမူး(ပြူးရာႏ)၊ ပြူးလာႏဖုံႏ စတဲင် သော့ꩻဖေႏစွုံႏစွုံႏလင်ႏလင်ႏဗာႏ နုဲင်းယိုသွူ။ ပွဲꩻမင်္ဂလာႏအခိန်ႏနဝ်ꩻ ကုဲင်းမာꩻလွဒျာႏ တယ်ႏမွူးရဝ်ꩻခိုႏမွူးထန်ႏ ဗꩻလွေꩻ မွူးယာခိုႏ မွူးနွောင်းခိန်ႏလဲ့တရိုꩻတဝ်း တယ်ႏမွူးဟာခိုႏ (၇)နားရီႏ ဗꩻလွေꩻ (၁၀)နားရီႏလဲ့တရိုꩻတဝ်း ကုဲင်းအွဉ်ႏထွော့ခါꩻနေးအခိန်ႏ နုဲင်းယိုသွူ။ ပွဲꩻမင်္ဂလာႏအကိုနဝ်ꩻ အမူႏဖဲ့ꩻလဲ့ အွဉ်ႏပါဗာႏအသွꩻ(အပိုတဲ့အဝ်ႏဟဲ့ꩻဒျာႏ)တဖြာꩻ၊ အခိုဖဲ့ꩻလဲ့ အွဉ်ႏပါဗာႏအသွꩻ(အပိုတဲ့အဝ်ႏဟဲ့ꩻဒျာႏ)တဖြာꩻသွူ။ အမူႏဖဲ့ꩻအသွꩻတဲ့ယို အခိုဖဲ့ꩻအသွꩻတဲ့နဝ်ꩻ ထွာဗာႏမူႏနံꩻခိုဗင်ႏ၊ မွိုးဖါနီပါꩻလဲ့ အဝ်ႏပြဲ့ꩻပြဲ့ꩻစွုံႏစွုံႏဗာႏမꩻသွူ။ ပွဲမင်္ဂလာႏအကို လမ်းသားကအဝ်ႏပြဲ့ꩻစွုံႏဒါႏ လိုꩻသက်တန်ရွယ်ႏကီꩻသား တဖြာꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ စေဖေႏဗာႏနေင်းယာသွူ။^[၃]

သꩻမဲင်ꩻ

လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻယို အတိက်ကာႏလ ကထွာဖိုဒါႏအကျောင်ꩻခရာႏ သမဲင်ꩻရေꩻနဝ်ꩻ အရေꩻတန်ငါႏနဝ်ꩻသွူ။ အတိတ်ကရိုꩻနဝ်ꩻ ပစ္စုပ္ပန်ႏအတာႏလဲ့ သေနာႏနွောင်ꩻအီသွူမကာႏ အနာႏဂတ်ကာလသူꩻ အီႏထွာလွဉ်ဒါႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ ဖေႏကထွာနုဲင်းမုဲင်ꩻစစွဉ်ႏအချက်ဖုံႏလဲ့ ခန်းမန်းနွောင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ရာႏဇဝင်ႏသမဲင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏအတိတ်ကာလ ကထွာဖိုဗာႏဒါႏ အကျောင်ꩻခရာႏ ငဝ်းသတင်ဖုံႏ အွဉ်ႏလောင်ꩻသိမ်ꩻသော့ꩻခရာႏ ခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻစခါဖုံႏ စွဉ်ꩻသွီႏစွဉ်ꩻယာႏ (စွန့်စားမှု)ခမ်းထီရေꩻ ခွန်ဟော်ခမ်ꩻ အောင်ႏမျင်ႏမုꩻ သွုမ်ꩻတေင်မုꩻ ချမ်ꩻသာႏမုꩻ ဒုက္ခဆင်ꩻရယ်ꩻမုꩻ၊ လွေꩻသဲင်ꩻရေꩻ လိုꩻမုꩻအုံအဝ်ႏရေꩻအကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏနဝ်ꩻ တဲမ်းသော့ꩻသေꩻခါꩻရောင် ရာႏဇဝင်ႏသမဲင်ꩻကိုဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ရာႏဇဝင်ႏကိုနဝ်ꩻ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ ထူꩻချာဟဝ်မျတ်ငါႏ ဘဝထွာစဲဉ်ႏအကို သစ္စာႏအဝ်ႏမုꩻ အာႏကွိုꩻယွုမ်းအံႏခရာႏ ဘာႏသာႏကိုꩻကွယ်ႏမုꩻဖုံႏယို ရာႏဇဝင်ႏသမဲင်ꩻသီး ဖေါႏထန်ႏနယ်ဖေႏ ရုပ်ပုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကမ္ဘာႏဟံႏအစဲဉ်ႏထွာလွဉ်အလꩻ တလဲင်ႏတစိꩻစိꩻ သက်သားပေါႏထွာလွဉ်တဲင် ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻအရန်းနဝ်ꩻ လိုꩻခွိုꩻနွယ်ႏ ထွာပေါႏလွဉ်နဝ်ꩻသွူ။ အံႏအွꩻသုံꩻဆောင်ႏလွ ဟံႏဗဲ့ꩻ သယံဇာတဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏလိုꩻရွိုင်ꩻဘဝတဲင် လိုꩻသီးနဝ်ꩻ သုံꩻဆောင်ႏဒါႏလွဉ်ꩻ ထူႏသုံꩻဒါႏလွဉ်ꩻ အသောင်အရင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ပထမရီးသွတ်ꩻ လိုꩻယေန်ႏငဲမုꩻ ကထွာစနဝ်ꩻ ဟံႏဩဇာႏ၊ ဟံႏဗဲ့ꩻကအဝ်ႏဒါႏ ထီခြောင်တန်ထျꩻ ထာꩻခြောင်ႏဖုံႏ အရွီးထွာလွဉ်နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻယေႏန်ငဲမုꩻသွံရပ်နဝ်ꩻ ထွာပေါႏလွဉ်သွိုဝင်ꩻ အာသျခမ်းကို တခိန်ႏချင်ႏ တလဲင်ႏချင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ "နုဲင်း"ခြောင်တန်ခြောင်ႏ "ယူဖရေတီ"ခြောင်တန်ခြောင်ႏတွမ်ႏ "အိန္ဒု"ခြောင်တန်ခြောင်ႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏခင်ႏလမ်းယိုသွံထွောင်း ဖဖြယ်လွဉ်ထွူတဲင် ထွာလွဉ် လိုꩻခွိုꩻနွယ်ႏသွံမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။

သွီႏယာႏဗွာ "ကော့ကေးဆိဉ်း"လိုꩻခွိုꩻနွယ်ႏ၊ သွီႏယာႏတသီး "မွန်ဂိုလုဲက်"(လွက်)ခွိုꩻနွယ်ႏတွမ်ႏ သွီႏယာႏဖြေင်း "နီဂရိုး(နီကရုဲက်)ခွိုꩻနွယ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ပေါႏပေါက် တိုꩻတက်ထွာလွဉ် နေင်ႏပေါင်ႏကထွိုင်ႏအာနဝ်ꩻ အဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ နားဟွိုန်ꩻပေႏ ထွာလွဉ်စွိုးခွိုꩻ နားဟွိုန်တန်ခွိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ နားဟွိုန်တစွိုꩻတွမ်ႏတစွိုꩻ တခြို့ဒို့ꩻဗဉ်ႏလူႏလုဲင်ႏဝင်ꩻ ထွာလွဉ်နုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် အစွိုꩻတန် အာႏတလာသားနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်တော အုပ်ချုပ်သားတွော့ꩻ အစွိုꩻပေႏအာႏဆေ့ꩻသားဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်သွဉ်းသယ်ႏ၊ လိုꩻစွိုꩻတန် ထာꩻအံႏထွဉ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻအဖြာꩻပေါင်ꩻ ကထွိုင်ႏတိုꩻအာလွဉ်နဝ်ꩻ ခင်ႏလမ်းအုံဖုံႏလဲ့ ခြဲ့ꩻလုဲင်းလွဉ်ဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻနားဟွိုန်ꩻ အခွိုꩻတန်သားဖုံႏ တွမ်ႏလိုꩻခွိုꩻတန်သားဖုံႏနဝ်ꩻ တထွောင်းထွူတထွောင်း လွေꩻသဲင်ꩻလွသွူတြင် အဝ်ႏခင်ႏလမ်းဒေႏသတန် တထွောင်းကို ပြောင်ꩻလွေꩻအုံတောဖျင် ဒေႏသအတန် တထွောင်းကိုတဲင် သင်ꩻရော့ꩻရာꩻ ထီလွိုင်ႏဟံႏဟဝ် တယ်ႏချꩻအုံလွ အရပ်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ အခဝ်ထဝ (မဉ်ႏတမွေးတဝ်း-အဝ်ႏအာသျရဆျား)လိုꩻဖြားလိုꩻတန်ဖုံႏရိုꩻ မွန်ဂိုလီးယားဆနဝ် "အူဂရိုအော်တီးယား"နယ်ႏကို ကအဝ်ႏအုံဒါႏ "တူကူနိယဉ်း"နားဟွိုန်ꩻကိုနဝ်ꩻ တဖူးဝေး (၇)ဖြာꩻ အစွိုꩻအဝ်ႏတစွိုꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးတဖူးအမဉ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ "ပူ၊ ကော့၊ ဂျန်၊ မီယာအို၊ ငင်းကာ၊ ကီစီတွမ်ႏကင်း"ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ယိုနဝ်ꩻ စောက်ꩻလိုꩻဖြားလိုꩻတန် စခါဖုံႏရိုꩻ တွမ်ႏစောက်ꩻခွိုꩻနွယ်ႏ တဖူးဝေးဝင်ꩻနွတ်ꩻ ကရိုꩻဒါႏ "နော်ဘော်ကလေ၊ နော်ပအိုး၊ နော်ပဒယ်၊ စောပထူး၊ စောမော်နေဘွား၊ စောဝေဝေါတွမ်ႏ စောချီသီး"ငဝ်းခြုဲင်းဖုံႏ ဗွိုန်ပီမဲဉ်ႏတနꩻငါႏဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻသီးလိုꩻမျိုꩻ လိုꩻတအုံတဝ်း အရပ်ဒေႏသဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ အာသျအခဝ်ထဝ "အူဂရိုအော်တီးယားနယ်ႏ"နဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻသီးလွိုးငုဲင်ꩻ နမ်းကြိုဖုံႏနဝ်ꩻ ဗွိုန်ပီတွမ်ႏ "တူရေးနီယန်း"နားဟွိုန်ꩻခွိုꩻတွမ်ႏ "မွန်ဂိုလီးယား"ခွိုꩻနွယ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်"ဂျန်ဟတ်"အနေႏ တွမ်ႏပါမောက္ခ "ဒီလာဂူအိုပဲရီး"သီး ကထောက်ခံႏဗာႏနဝ်ꩻတဲ့ "တူရေးနီးယန်း"နားဟွိုန်ꩻခွိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ပွိုင်းလဲင်ႏခါ အုံဗာႏဖို "အာသျ"အခဝ်နဝ် နဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻခွိုꩻနွယ်ႏသီးနဝ်ꩻ ပွိုင်းလဲင်ႏခါ အဝ်ႏ"တိဘက်"နွို့သော့ꩻလင်ꩻ ယိုခါထွာ"ယူနန်"နယ်ႏအခဝ် "စီချွန်တွမ်ႏကွေချောင်"နယ်ႏကိုကရိုꩻနဝ်ꩻ "မစ္စတာပေါ်စမစ်တွမ်ႏ ဗွေႏဗွန်ဂျွန်စမစ်"သီး ဒေါ့ꩻတောက်သတ်နေးစွဉ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ပညာႏသျင်ႏ ကျောင်ꩻသားတန်သီးယိုဝင်ꩻနီ ကမော့ꩻထီႏသေထွꩻနဝ်ꩻ စောက်ꩻလိုꩻမျိုꩻသီးယို အဝ်ႏ"အာသျ"အခဝ်ထဝကို နွို့သော့ꩻတွိုႏလွေꩻ ခယ်ႏခမ်းအခဝ်တွို့ꩻနဝ်ကရိုꩻနဝ်ꩻ ယီးအွဉ်ႏနယ်လွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း လိုꩻမျိုꩻလောင်ႏလင်ဖုံႏလဲ့ ဖျတ်ကာႏသွူတိဘက်တဲင် နွို့သော့ꩻလွဉ်ခယ်ႏခမ်းလွဉ်းလွဉ်းနဝ်ꩻသွူ။ ခယ်ႏ၊ ဂျပန်၊ ဗိယက်နမ်၊ ထုဲင်ႏတွမ်ႏ မွန်ခမာဖုံႏတဲ့ နုဲင်းနဝ်ꩻနေနေသွူ။

စောက်ꩻလိုꩻမျိုꩻ ရီးသွတ်ꩻကနွို့သော့ꩻတွိုႏလွဉ်နွောင်ꩻ ခါးလားခရစ်ကပေါႏ နေင်ႏ ၁၁၂၃-၁၁၃၄ အတွင်ꩻကိုနဝ်ꩻသွူ။ အခိန်ႏတွင်ꩻနဝ်ꩻ ကအုပ်ချုပ်အံႏနွောင်ꩻခယ်ႏခမ်း "ဂွါဆဉ်"ခွန်ဟော်ခမ်ꩻ အဝ်ႏအုပ်ချုပ်အခိန်ႏတွင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ခွန်ယိုနဝ်ꩻ ကအဝ်ႏဗော့ꩻ ဝွေꩻခမ်းထျꩻခမ်းသောင် လိုꩻမျိုꩻပေႏဖုံႏ နေးတွမ်ႏအနယ်ꩻမျိုꩻစွုမ်ႏ ထုတ်ထေသွူရဲကမ်းချက် "တာႏမြစ်ချက်"ဖုံႏတဲင် ဝွေꩻအုပ်ချုပ်မုꩻဆလ ဖေႏကထွာငါ ခယ်ႏတမျိုꩻငါနဝ်ꩻ အဝ်ႏခွုမ်မာꩻလွေꩻနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻ စောက်ꩻလိုꩻမျိုꩻတွမ်ႏလိုꩻမျိုꩻပေႏလောင်ႏလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏဝွေꩻသီး ကအဝ်ႏအုံတယ်ႏဆို့ꩻဒါႏ ခင်ႏလမ်းရပ်ကို ထိုꩻထန်ႏထိုꩻလွသွူတဲင် နွို့သော့ꩻလွဗာႏ ဝင်ꩻနယ်ႏပယ်ႏ ခမ်းလမ်းတသာကိုဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဖဖြယ်ထန်ႏလွေꩻလွဝင်ꩻ "တုံကင်း၊ ထုဲင်ႏ၊ မန်းခမ်း"ဖဲ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻခွိုꩻနွယ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ လွောင်ႏဗူႏဖသွူ အစွိုꩻတန်သွံစွိုꩻတဲင် ညစွဉ်ႏသွံနေင်ႏ ခါးလားခရစ်ကပေါႏ တယ်ႏ ၁၁၂၅-ဗꩻ ၁၁၂၇ အွဉ်ႏကုဲင်စွဉ်ꩻထိုꩻသွူ ဝွေꩻသီးခူꩻဝေင်ꩻ ဒုံဆောင်ႏလမ်းပါႏ ခင်ႏလမ်းနေႏရာႏတဲင် ကထန်ႏထိုꩻတငါဗာႏနဝ်ꩻ ကွပ်စွဉ်ႏခယ်ႏ ငမ်းဝွေꩻသီး လိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻအာလွဉ်နဝ်ꩻသွူ။ ပထမစောက်ꩻလိုꩻမျိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ နွို့သော့ꩻလွဉ် "မုဲင်းခေါင်"ခြောင်တန်ခြောင်ႏ ကောင်ခါႏနဝ်ꩻတဲင် ဖျော်တွိုႏလွဉ် ဝွေꩻသီးကအင်းတယ်ႏဆို့ꩻချꩻအုံဒါႏ ခင်ႏလမ်းတသာခြောင်တန်ဗောင်ႏ ကျွန်ꩻလောင်း (မြစ်ဝကျွန်းပေါ်)နဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ နေင်ႏပေါင်ꩻညပသာႏသွူနဝ်ꩻ ထုဲင်ႏလိုꩻမျိုꩻခွိုꩻတန်ဖုံႏလဲ့ ပြောင်ꩻခြုဲင်းနွို့လွဉ်နုဲင်းနုဲင်းတဲင် စောက်ꩻလိုꩻမျိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ထွုမ်ႏယင်းအံႏအွꩻ အရာႏအကဝ်ႏလွိုင်ႏကွုန်ꩻရာꩻ ခင်ႏလမ်းတသာတဲင် ဆွတ်ခြုဲင်းပြောင်ꩻနဝ်လွေꩻယင်းဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ ဝွေꩻသီးကထင်ႏတွိုႏ ပင်ႏလယ်ႏထျꩻနဝ်ꩻ လဲ့ꩻတွို့ꩻလုဲင်ႏသွူတဲင် တွိုႏလွဉ်ခန်း "မီနမ်ခြောင်တွမ်ႏနမ်းပိုင်ခြောင်"ရွေꩻခြောင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးလွိုက်ရွေꩻခန်း ခင်ႏလမ်းအုံတသာ "နမ်းပိုင်"ခြောင်တန်ခြောင်ႏ အခဝ်ခိုႏနဝ်ꩻသွူ။ အုံအဝ်ႏသွူနဝ်ꩻကို နေင်ႏပေါင်ꩻ ၁၀၀၀-လွိုတဲင် ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးကတွိုႏ "ဇဉ်းမယ်"အထန်ႏဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ ခံႏဗာႏထုဲင်ႏဝါးထန်ႏတွိုက်ꩻထိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ ဒုတိယစောက်ꩻအစွိုꩻ ကနွို့လွဉ်နဝ်ꩻ တွိုႏလွဉ်လွဉ်ꩻ "ရွှေလီ"ခြောင်တန်ခြောင်ႏအခဝ်တွို့ꩻနဝ် နဝ်ꩻသွူ။ ထင်ႏတွိုႏနဝ်ꩻကိုလဲ့ ထုမ်ႏယင်းရော့ꩻသင်ꩻရာꩻခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻသွူ။ ထုမ်ႏခင်ႏလမ်းတသာ ဝွေꩻသီးကတွိုႏလွဉ်နဝ်ꩻ ဖြဝ်ꩻဖုံႏအဝ်ႏအုံ၊ အဝ်ႏတွိုႏရီးလဲဉ်း ဝွေꩻသီးနဝ်ꩻသွူ။ တွမ်ႏဖြဝ်ꩻ တမဉ်ထွာတဝ်းစဲ့ꩻ မဉ်လꩻဒျာႏငိမ်ꩻချမ်ꩻရေꩻ၊ စောက်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အုံခြုဲင်းပေါင်းနဝ်လွေꩻဗာႏယင်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ယိုနဝ်ꩻ ထွာလဲဉ်း"စေဝါခြောင်(ဧရာဝတီ)နဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးလွိုက်အုံပေါင်းနဝ်လွေꩻပသာႏထဲင်းသွူတဲင် အွဉ်ႏဖန်ဖေႏခန်းအမဉ်ꩻ "စေဝါဝေ-ဝေင်ꩻဝေဝါ"နဝ်ꩻသွူ။ အဓိပ္ပါယ်ႏနဝ်ꩻ ဖြဝ်ꩻဖုံႏကူꩻကားဖြေꩻစာသော့ꩻ စောက်ꩻသီးကလောႏဒါ တွမ်ႏထုံဒေႏတောင်ꩻ ခမ်ႏလမ်းဆိပ်ကန်းရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

ခင်ႏလမ်းယိုနဝ်ꩻ စောက်ꩻတွမ်ႏဖြဝ်ꩻ အဝ်ႏဖြာꩻဖဲ့ꩻဖဲ့ꩻ လွောင်ႏလွောင်ႏဗူႏဗူႏ အုံလွေꩻစွဉ်ႏနေင်ႏပေါင်ꩻ ၁၇၂-ရပ်နဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏဆုဲင်ꩻနဝ်ꩻ "နီဂရိုး(နီကရုဲက်) ခွိုꩻနွယ်ႏဖုံႏ နွို့တွိုႏလွဉ်ယင်းနဝ်ꩻသွူ။ အိန္ဒိယကို "ဗရမာ"ဖုံႏလဲ့ နွို့တွိုႏသော့ꩻလွဉ်ယင်း ပြုံႏပြုံႏပြင်ႏပြင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻကနွို့တွိုႏလွဉ်တသာ ခွန်ဟော်ခမ်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ "အဘိရာဇာ"နဝ်ꩻသွူ။ တွမ်ႏဝွေꩻသီးထူႏလွဉ် ပေါက်ပုဲင်လူႏလုဲင်ႏစင်ꩻ"အိန္ဒု"ခြောင်ခြောင်ႏယေန်ႏငဲမုꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကားစောက်ꩻဖုံႏ ကအဝ်ႏထူႏသုံꩻဒါႏ ခယ်ႏယေႏန်ငဲမုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏတဘာႏသာႏခေါ်ခေါ်နဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻအတသာချင်ꩻချင်ꩻ ကတွိုႏလွဉ်ဖုံႏနဝ်ꩻ ရွိုင်ꩻစွိုင်ꩻကျမ်ꩻထံꩻသွူတဲင် ထွာဒျာႏလိုꩻမဉ်ရွို့ꩻရန်ႏမာꩻရီးစရီးဝင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ မာႏနတန် သꩻဖြုံႏထိုတဲင် လိုꩻမဉ်အံႏနွောင်ꩻနိစ်စက်ဒါႏဝင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ခွုမ်မာꩻအံႏနွောင်ꩻလွလိုꩻကတွိုႏလွဉ်ရီးသားလောင်းတဲင် စောက်ꩻလိုꩻမျိုꩻပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ ခံႏနွောင်ꩻလွတဝ်းနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻသီးနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ လိုꩻမဉ်အုံငိမ်ꩻချမ်ꩻ ခွꩻသꩻခေါ်ခေါ်ဒျာႏထာꩻနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏအိန္ဒိယ ကတွိုႏလွဉ်တသာဒါႏ လိုꩻတသာဖုံႏ အခွုမ်အမာꩻယို ညအာထိုဆွာꩻ သယ်ꩻခံႏနွောင်ꩻတဝ်းတဲင် အုံညာꩻညာꩻတွမ် တွမ်ႏဝွေꩻသီး ဆုံꩻဖျတ်လွခန်းနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻသီးဖုံႏနဝ်ꩻ ပြောင်ꩻခြုဲင်းနဝ်လွေꩻသွူတဲင် တလဲင်ႏတစိꩻစိꩻ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻ တွိုႏဖျော်လွေꩻခန်း စီဝ (ဧရာဝတီ)ခြောင်ဗောင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ရီးသွတ်ꩻပထမ ဝွေꩻသီးအုံတယ်ႏဆို့ꩻလွနဝ်ꩻကိုသွူ။ ယိုကိုနဝ်ꩻ အိန္ဒိယသားဖုံႏဟဲ့ꩻ (သရေခေတ္တရာ)နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ သရေခေတ္တရာနဝ်ꩻ ပွိုင်းလဲင်ႏခါ ထွာစောက်ꩻခမ်းတန်နဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻသီးနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဟောင်"ပွိုဝေး"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏခါးလားခရစ်ကပေါႏ ၄၄၃-ဘီစီ ဗꩻခရ်စပေါႏထွူ အေဒီ-၉၅ နဝ်ꩻ စောက်ꩻခွန်အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻဆက် အအဝ်ႏနေဒွိုန်းကနဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းယို ကပꩻပြုဲင်ကုဲင်ပြင်ꩻထိုꩻဗာႏနဝ်ꩻ ကွပ်အာႏရဲင်ꩻ အသောင်အရင်ꩻတမွေးတဝ်း၊ ကွပ်ခမ်းကို သꩻတဗွိုန်ပီတဝ်းဝင်ꩻ၊ ပွိုင်းခတ်ꩻထွာဝင်ꩻ ပဋိပက္ခဖုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ ခွန်အာႏရဲင်ꩻဆေ့ꩻလွဉ်တဲင် မာꩻတညီႏတငါထိုꩻထာꩻနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻသီးဖုံႏနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးအကိုချင်ꩻချင်ꩻ တွိုက်ꩻချာလွသွူဝင်ꩻတဲင် ထွာအစွိုꩻစွိုꩻတွော့ꩻ ပꩻလီထိုꩻလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ တစွိုꩻတွမ်ႏတစွိုꩻ ထန်ႏခေါ်ဝင်ꩻတဲင် လဲဉ်းလွဖြာꩻထွောင်းထွောင်းနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻအစွိုꩻကို တတိယအစွိုꩻတန်သွတ်ꩻကထွာဒါႏ "ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ"လိုꩻခွိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဖျတ်ကာႏလွဉ်သွူ "ပဂိုး"ကောင်ရွေꩻတဲင် တွိုႏသော့ꩻလွဉ် "စစ်တောင်း"ခြောင်တန်ခါႏနဝ်ꩻသွူ။

ပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးတယ်ႏဆို့ꩻ သေႏခေါင်းသေႏချာႏဖျင် ခင်ႏလမ်းတသာနဝ်ꩻသွူ။ ယိုကိုနဝ်ꩻ "ပျူ"(ပြူ)ကရိုꩻနဝ်ꩻ သေတွိုႏယိုခါနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏရန်ႏကုန်ႏမန္တလေꩻ ကာꩻတဖူꩻတန်လောင်း တောင်ႏအူဝေင်ဆꩻထင်ꩻ မဲင်ႏပေါင်ꩻ(၄၀)ကိုနဝ်ꩻသွူ။ ဝေင်ꩻဖျူး(ဖြူးမြို့)ယိုခါ ရီးသွတ်ꩻကနွို့တွိုႏသော့ꩻလွဉ် မန်းခမ်းကိုကပါသော့ꩻညီꩻ စောက်ꩻလိုꩻစွိုꩻ ၉၉-စွိုꩻအကို ၃၃-စွိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏကုဲင်သေꩻခါꩻဒျာႏ ယူနန်နယ်ႏကိုတဲင် နေင်ႏပေါင်ꩻ ၁၀၀-လွို လိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻတိုꩻပွာꩻအာ အုံအဝ်ႏသွုပ်လွေꩻယင်းဒျာႏနဝ်ꩻကိုသွူ။ ယိုနဝ်ꩻ ခါးလားခရစ်ကပေါႏ ၁၁၂၂-၂၂၅ ဘီစီ ချောင်မင်းစိုး ကအဝ်ႏအုပ်ချုပ်အခိန်တွင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ "ခွန်ပိုင်ဝမ်"ကအဝ်ႏအုပ်စိုꩻခိန်ႏနဝ်ꩻ တခမ်းလွုမ်း အချင်ꩻချင်ꩻ ပွိုင်းခတ်ꩻထွာစဲ့ꩻ တွိုက်ꩻခꩻလူႏလုဲင်ႏဝင်ꩻ၊ ထွာလွဉ်နုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ပြောင်ꩻခြုဲင်းတောဗာႏဖျင်ယင်း ခင်ႏလမ်းတလဲင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ကအဝ်ႏပါသော့ꩻညီꩻ စောက်ꩻအစွိုꩻကို "ပွို၊ ပအိုဝ်း၊ စကော၊ ပကူး၊ မော်နေဘွားဘွဲ့" တွမ်ႏအစွိုꩻလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ ပြောင်ꩻခြုဲင်းနဝ်လွေꩻယင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ ကပြောင်ꩻခြုဲင်းလွေꩻတဖူꩻနဝ်ꩻ တဗွိုန်ပီတဝ်းဝင်ꩻသွူ။ ပထမအစွိုꩻ ပြောင်ꩻခြုဲင်းလွေꩻ ခါးလားခရ်စကပေါႏ ၇၄၁-၇၃၉ဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏခြုံꩻ(သံလွင်)ခြောင်အခဝ်ခိုႏ ကောင်ခါႏနဝ်ꩻ တလဲင်ႏတစိꩻစိꩻ လင်ꩻဒွမ်နဝ်လင်ꩻတဲင် တွိုႏလင်ꩻရွှေလီခြောင်တန်နဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻခွိုꩻနွယ်ႏ ကပြောင်ꩻခြုဲင်းလင်ꩻ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ ဟန်ႏနီꩻယိုခါ ဟဲ့ꩻတဖူꩻ "စျူကုတ်(ကြူကုတ်)"ကောင်ခါႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးဆွတ်ခြုဲင်းနဝ်လင်ꩻလင်းနဝ်ꩻတဲင် ဖျတ်လင်ꩻ "လားဆျိုး"ကောင်ရွေꩻတွော့ꩻ တွိုႏလင်ꩻ "ဖြဝ်ꩻ"ထာꩻကောင်ꩻထိုလောင်းနဝ်ꩻသွူ။ ထင်ႏတွိုႏ"လွယ်သံ"ကောင်နဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးအုံယို့ꩻဆောင်းတဆင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏနဝ်ꩻမꩻ ဖြယ်ယင်းဝင်ꩻတဲင် တွိုႏလင်ꩻထာꩻကောင်ꩻထို အခဝ်နဝ် ထာꩻခြောင်ႏကိုနဝ်ꩻသွူ။ ပွိုင်းလဲင်ႏခါနဝ်ꩻ ဟံႏယာႏလွိုင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ နားဟွိုန်တဗာႏယို လုပ်ꩻမာꩻသော့ꩻထွူတနေင်ႏတဲင် ထာꩻလုပ်ꩻခင်နဝ်ꩻ အွဉ်ႏကုဲင်ထိုꩻဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ထုမ်ႏလုပ်ꩻမာꩻဖျင်ယင်းဒျာႏ အဟိုႏအခင်တသာနဝ်ꩻသွူ။ အီႏမာꩻတသေႏတထွောင်းချင်ႏစားနဝ်ꩻ အဲဉ်ထဝ်းနဝ်ꩻမꩻ လိုꩻတဲ့အဝ်ႏပြောင်ꩻခြုဲင်းတသေႏဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏလုပ်မာꩻပြောင်ꩻခြုဲင်းလွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ "ဘဲပကူး၊ မော်နဘွားတွမ်ႏဘွဲ့"လိုꩻမျိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဖျော်တွိုႏလင်ꩻလွဉ် "စစ်တောင်း"ခြောင်တန်ခါႏတွော့ꩻ ဝွေꩻသီးတယ်ႏဆို့ꩻအုံ တငါခန်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးကအုံဒါႏခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻ ဟန်ႏနီꩻယိုခါ ထွာစောက်ꩻတနျာႏ "ကယား" "ကယန်း(ပတောင်ႏ) တယင်" နဝ်ꩻသွူ။

စောက်ꩻခွိုꩻနွယ်ႏ အထျꩻသွံစွိုꩻကထွာဒါႏ "နော်ဘော်ကလော၊ နော်ပအိုးတွမ်ႏစောဝေဝေါ"သီးဖုံႏနဝ်ꩻ ယိန်းပြောင်ꩻခြုဲင်းနဝ်နဝ်လင်ꩻတဲင် တွိုႏလင်ꩻ"ခြုံꩻ(သံလွင်) ဘီးလင်း၊ စစ်တောင်း' ခြောင်တန်ဗောင်ႏ ပင်ႏလယ်ႏထျꩻနဝ်ꩻသွူ။ အခဝ်နဝ်ꩻ ထာꩻကောင်ထို တထွောင်းလောင်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏကုဲင်ဒျာႏ "နော်ပအိုဝ်းစွိုꩻ"တစူးတစီꩻလွုမ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ဗꩻတွိုႏဟန်ႏသနီꩻ ဝွေꩻသီးအအဝ်ႏတွိုႏနေဒွိုန်းကနဝ်ꩻကိုသွူ။ မန်းခမ်းကို ထွာစွဉ္ႏဟံႏဗဲ့ꩻလွိုင်ႏ၊ ရာႏ ကဝ်ႏ ဒီႏဟဝ် ခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻသွူ။ ဒုဗိုလ်မှူးတန် အေအာမက်မဟွန် ဝွေꩻကတဲမ်းသေꩻခါꩻဒါႏ "ရွှေကျွန်းဆွယ်မှ ကရင်များ"လိတ်အုပ်ကိုနဝ်ꩻ စောက်ꩻသီးနဝ်ꩻ အုံရီးအွဉ်ဝင်ꩻတဲင် ခမ်းထီ ခူꩻဝေင်ꩻ ဖေႏကလွိုင်ႏကွုန်ꩻ ပြန်ꩻပြော်ꩻ ခွုမ်မာꩻသေꩻခါꩻ သျင်ꩻလျင်တဲမ်းနယ်သေꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ အထုံꩻဓလေ့ꩻ အခွုမ်အမာꩻစရဲက်ဖုံႏနဝ်ꩻ ဆုဲင်ꩻနဝ်ꩻ နေင်ႏပေါင်ꩻထင်ႏအာ ထွာလွဉ်လိုꩻအံႏနွောင်ꩻဒါႏဝင်ꩻသားကရိုꩻနဝ်ꩻ ဝွေꩻစောႏတနာႏ (လေ့လာ)သေꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ "ရွှေကျွန်းဆွယ်"ရွေꩻကို စောက်ꩻခွိုꩻနွယ်ႏသွံစွိုꩻ တယ်ႏဆို့ꩻသေꩻခါꩻ ခင်ႏလမ်းရော့ꩻ ခင်ႏလမ်းဟဝ်ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ သွံစွိုꩻအကို ပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ထာꩻကျိုꩻစာꩻဝီရိယ အဝ်ႏလွိုဝင်ꩻ၊ ပညာႏရဲးကမ်းနမ်းဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻလွုမ်ꩻကာႏတဝ်း ထွာလိုꩻထုမ်းသေယံ၊ ထွာလိုꩻလွူးသေတွမ်ႏ လွူးတိရစ္ဆာန်ႏယံဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးကတယ်ႏဆို့ꩻသေꩻခါꩻဝင်ꩻ ခင်ႏလမ်းတဲးဝါးတန် တထွောင်းနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"သုဲင်ꩻထုမ်ႏ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကအီႏအုပ်ချုပ်ပအိုဝ်ႏ အတန်အကယ်ႏဖုံႏ ကဒင်ႏသွင်ꩻလွမဉ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ စွိုးခွိုꩻခမ်းထီတာႏဝွန်ႏ ကအီႏခွုမ်မာꩻလိုꩻသားယို စွိုးခွိုꩻ နီခွိုꩻ ပျောႏပျောႏသွင်ႏသွင်ႏ စွဲးပင်ႏကူႏညီႏကိုလွနဝ်ꩻသွူ။ ကထင်ႏညနေင်ႏ ၁၀၀၀-လွိုနဝ်ꩻ သုဲင်ꩻထုမ်ႏယို ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏသမဲင်ꩻကို ထွာစွဉ်းအရေꩻတန်သွတ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အိန္ဒိယသားဖုံႏ ကဟဲ့ꩻဟောင်ဒါႏ "ရာမညဒေႏသ""ရွှေကျွန်းဆွယ်ဒေႏသ" ထိရတဲးဝါး ဝပြော်ꩻလွိုင်ႏကွုန်ꩻ သုဲင်ꩻထုမ်ႏခမ်းတန်စခါယို တိုꩻတက်ဖန်ထင်ႏတေားလုဲင်ႏ "သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ-ခံꩻခမ်းတန်"နဝ်ꩻသွူ။^[၄]

သုဝဏ္ဏဘူမိ သထွုံႏခမ်းတန်

ကအွဉ်ႏနယ်ခါꩻဒါႏအတွိုင်ꩻ သုဲင်ꩻထုမ်ႏယို ထွာလွဉ်ခမ်းတန် ခူꩻဝေင်ꩻတဲင် ကထင်ႏညနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ ပအိုဝ်ႏခမ်းတန်နဝ်ꩻသွူ။ သုဲင်ꩻထုမ်ႏကရိုꩻနဝ်ꩻ ထုမ်ႏခါတရွူꩻလွခံꩻ အဝ်ႏ"ခြုံꩻ-ဘီးလဉ်း၊ စစ်တောင်းခြောင်တန်"ကို ကထွတ်ꩻပါလင်ꩻညီꩻဒါႏ သုဲင်ꩻခြာ ဟံႏဗော့ꩻခြာနဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ထာꩻအခဝ်ယို ဒုဗိုလ်မှူးတန် "အေအာမက်မဟွန်"ကဟဲ့ꩻဖန်ဒါႏ "ရွှေကျွန်းဆွယ်-ခံꩻကျွန်ꩻရွေꩻ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ရဟဝ်ငါႏ၊ သေန်ႏလျောႏဟဝ်ငါႏနဝ်ꩻသွူ။ ဆုဲင်ꩻနေင်ႏပေါင်ꩻကထင်ႏညနဝ်ꩻ မန်းခွန်အနောႏရထာႏ ကထင်ႏထူႏသိမ်ꩻတွိုက်ꩻယားကုဲင်တဲင်ခါ ယားကုဲင်အမဉ်ꩻယိုတွော့ꩻ အရေꩻတန်ရာႏဇာႏဝင်ႏကို ဖေႏကထိုꩻမားတဲင် အွဉ်ႏထွော့ဖေႏတာႏလုဲင်ႏ "သထွုန်ႏ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏခွန် ကအဝ်ႏအုပ်ချုပ် အခဝ်ကွဉ်ႏတွင်ꩻ ဧရာဝတီႏခြောင်တန်ဗောင်ႏဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ "ပွါအို"ခွန်ဟော်ခံꩻ အဝ်ႏတယ်ႏဆို့ꩻခမ်းထီ ဝေင်ꩻ(၇)ဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကမော့ꩻဗာႏလဲဉ်း အခန်ꩻဆငါနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ ဝွေꩻသီးနဝ်ꩻ လိုꩻအုံခံႏရီးသားဖုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ရာႏဇဝင်ႏသမဲင်ꩻကို သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ ကထွာလွဉ်ဗာႏ အရေꩻတန်ဝေင်ꩻနဝ်ꩻ သူရိယစန္တာႏခွန်တန် လွူးဖွါꩻလင်ꩻခိန်ႏယို မွူးတွမ်ႏလာခွဲနီဗာႏ အဝ်ႏလေနေဒွိုန်းကတွော့ꩻ မွူးတွမ်ႏလာတဲက်ဆဲင်ႏဟဝ်ငါႏဝင်ꩻ အခိန်ႏနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ တခွဲကျုံႏတနꩻကြွို့ꩻတဝ်းနဝ်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏခွန်သူရိယစန္တာႏ ကလွူးဖွါꩻခိန်ႏနဝ်ꩻ မဲဉ်ႏတနꩻတွမ်ႏ မွူးအီႏနွို့ လာထန်ႏခိန်ႏတဲင် ကပွိုင်ႏစိုꩻဒါႏ သထွုန်ႏခွန်ယိုနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏဟဲ့ꩻ "ခွန်မွူးလာ"နဝ်ꩻသွူ။ အဓိပ္ပါယ်ႏ မွူးတွမ်ႏလာ အဝ်ႏနေဒွိုန်း ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေ ပအိုဝ်ႏလာယိုနဝ်ꩻ တနꩻတွမ်ႏ အိင်ဂလိပ်မတ်လာနဝ်ꩻသွူ။ မန်းခွန်ရာႏဇဝင်ႏအလꩻ ကတယ်ႏထောင်ႏ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိနဝ်ꩻ သူရိယစန္တာႏသီးဖါ ဘိုးတော်အဉ္ဇန ထွာသွူခွန်ဟော်ခံꩻတဲင် ဖျိုႏထိုꩻသက္ကရာဇ် အွဉ်ႏကုဲင်အကျွင်ꩻနီဗာႏ ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ခလားခရစ်ကပေါႏ ထွာထာꩻဘီစီ ၆၀၀-ရပ်နဝ်ꩻသွူ။ ဘိုးတော်အဉ္ဇနခွန်နဝ်ꩻ ထွာဒုတိယ မဟာသမ္မတ ခွန်ဆက်(၂၈)ဆက်ကို မန်းရာႏဇဝင်ႏကို ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ခွန်ယိုနဝ်ꩻ ထွာသိဒ္ဓတ္ထ ဂေါတမ ၅၆၈-၄၈၀ ဘီစီရပ် ခွိုꩻနွယ်ႏသွုပ်စခါ ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ သူရိယစန္တာႏခွန် ကအုပ်စိုꩻပွိုင်ႏအခိန်ႏနဝ်ꩻ အရေꩻတန်သွတ်ꩻတဗာႏနဝ်ꩻ ကွပ်စွဉ်ႏခေါက်ဝုဲင်ႏရိုႏသေႏ ကေႏညိုႏဗာႏ ဗုဒ္ဓဂေါတမနဝ်ꩻသွူ။ သိဒ္ဓတ္ထ ထင်ႏထွာထွူဘုရာꩻနဝ်ꩻ ကျွꩻလွဉ်သုဝဏ္ဏဘုမ္မိတဲင် သူရိယစန္တာႏ ခွန်ဆက်လꩻလဲဉ်း ၁၀၀-လွိုနဝ်ꩻသွူ။ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ သထွုံႏခမ်းယို ဗွေႏမျတ်ဘုရာꩻ ကျွꩻလွဉ်တွိုႏစွဉ်ႏသွံလဲင်ႏဗွေဗွေတဲင် ဗော့ꩻဗွေႏမျတ်ဘုရာꩻ ကျွꩻတွိုႏလွဉ်နဝ်ꩻ ဟော်ꩻခြုဲင်းသျင်ꩻပျꩻနယ်ဖေႏ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ ကအဝ်ႏကိုꩻကွယ်ႏ လူꩻလိုꩻဘဝ အုံအဝ်ႏအခေႏခံႏ ကျင်ꩻဝွတ္တရာꩻဖုံႏ၊ သစ္စာႏလစ်ꩻပါꩻ တရာꩻမျတ်ဖုံႏနဝ်ꩻ သူရိယစန္တာႏခွန်နဝ်ꩻ တောင်ꩻပြန်ႏလျောက်လဝ်းနီဗွေႏဘုရာꩻ၊ ယံအွဉ်ႏကုဲင်ထိုꩻနꩻထိုꩻမွုန်း ဝွေꩻတွမ်ႏဝွေꩻခမ်းသားထီသားဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ နီဗွေႏဘုရာꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏဖန်းဖြယ်ဖေႏ ဝွေႏနေႏယျသတ္တဝါႏသီး ဗွေႏဘုရာꩻသာသနာႏတဲင် တထွောင်းချင်ႏနဝ်ꩻ တအုံစွူတဝ်းသွူ။ နီဗွေႏဘုရာꩻထွို့ꩻချာသွူ ကလူꩻတောႏတဲင် ဗွေႏမျတ်ဘုရာꩻ နမ်းတင်ယံကိုꩻကွယ်ႏဝင်ꩻ ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ ဖေႏသညင်ꩻလင်ꩻဖေႏ သူရိယစန္တာႏခွန်နဝ်ꩻသွူ။ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိခမ်းတန်ကိုနဝ်ꩻ သူရိယစန္တာႏခွန်တွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻယို ထွာရီးအွဉ်ဝင်ꩻ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏနဝ်ꩻသွူ။ ထွာလွဉ်လိုꩻယုံႏကေႏ ယွုမ်းအံႏမွေး ဘုရာꩻသာႏသနာႏနဝ်ꩻသွူ။ ဆုဲင်ꩻနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်ယေန်ႏငဲမုꩻတသာ၊ အခွုမ်အမာꩻ၊ အယူႏအတွေꩻ၊ အအုံအအဝ်ႏတသာ၊ ထွာလွဉ်ဗွေႏမျတ်ဘုရာꩻ တပဲ့ꩻအစဲစ်ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ နီဗွေႏဘုရာꩻ ကဖေႏသေꩻခါꩻဒါႏ ကလူꩻတောႏယို သူရိယစန္တာႏခွန် တယ်ႏသွူ"ရွှေစာရံ"စေႏတီႏတဲင် ဌာႏပနာႏသော့ꩻထွူတွော့ꩻ ကိုꩻကွယ်ႏလွဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ နီဗွေႏဘုရာꩻဆံꩻတောႏဒုတိယတဆူႏနဝ်ꩻ ပသာလွေꩻ "ယိုꩻဒယာꩻ"ဖဲ့ꩻတဲင် တယ်ႏသေꩻခါꩻယင်း "နာခွဉ်ꩻပထုံꩻ"စေႏတီႏတွော့ꩻ ဌာႏပနာႏသော့ꩻထွူတဲင် ကိုꩻကွယ်ႏလွဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏကုဲင်ကလူꩻတောႏတဆူႏနဝ်ꩻ သူရိယစန္တာႏခွန် ဖေႏဝွေꩻပိုမုဲင်းရွာ အဖြာꩻတန်တဲင် အွဉ်ႏကိုꩻကွယ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ အပိုဖြာꩻတန်နဝ်ꩻ အွဉ်ႏကုဲင်ဟော်နန်ꩻ ထန်ႏတောႏရꩻတခြာတဲင် အားထုတ်ဒျာႏတရာꩻနဝ်ꩻသွူ။ သူရိယစန္တာႏခွန် ကထင်ႏကာႏထွူကောင်ရွဉ်ကောင်ခံꩻနဝ်ꩻ ဖူးပေႏခွန်ပိုနဝ်ꩻ အုပ်ချုပ်သွုပ်လွေꩻ ပအိုဝ်ႏခမ်းနဝ်ꩻသွူ။ မုဲင်းရွာအဝေးအဖြာꩻတန် ကထင်ႏကာႏဖျင်ယင်း ကောင်ရွဉ်ကောင်ခံꩻနဝ်ꩻ ဖေႏအပ်ချာယင်း အဖူးဆံꩻတောႏနဝ်ꩻသွူ။ အဖူးပေႏထုမ်ႏသွူ ရော့ꩻသင်ꩻရာꩻခင်ႏလမ်းတဲင် တတိယဆံႏတောႏနဝ်ꩻ တဲႏသွူစေႏတီႏထမ်းဆကီ လုံးလောင်းတဲင် ကိုꩻကွယ်ႏင်းနဝ်ꩻသွူ။ စေႏတီႏယိုနဝ်ꩻ ဟန်ႏသနီꩻ ထွာသတင်ꩻကျောႏ မဉ်ꩻကတန်ဒါႏ "ဘုရာꩻကျိုက်ထီးရိုး"တဲင် ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ဘုရာꩻလုံးဒင်ႏ"နဝ်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ကတယ်ႏဆို့ꩻသေꩻခါꩻခူꩻဝေင်ꩻ "ပွါအိုတွမ်ႏစကော"လိုꩻမျိုꩻဖုံႏ သွီႏထီꩻလွောင်ႏဗူႏအုံအဝ်ႏညီꩻသွူဝင်ꩻတဲင် ရဲးကာႏကွယ်ႏဖေႏ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ ရန်ႏသူႏအထန်ႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ စကောဖုံႏ ကတယ်ႏဆို့ꩻသေꩻခါꩻ ခမ်းထီနဝ်ꩻ အိန္ဒိယသားဟဲ့ꩻ"ဥဿာ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ယိုခါ အဝ်ႏထွာဝေင်ꩻ "ပဂိုꩻ"သွူ။ "ပွါအိုဝေး"ခမ်းထီနဝ်ꩻ စေဝါခြောင်တန် (ဧရာဝတီ)ဗောင်ႏ ကအဝ်ႏဒါႏ "သရေခတ္တရာ"နဝ်ꩻသွူ။ ယိုခါနဝ်ꩻ အဝ်ႏထွာဝေင်ꩻပြည်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ခွုင်းတဲင် စောက်ꩻခွိုꩻနွယ်ႏ ခမ်းထီပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏမန်းခမ်းအခဝ်ဒွမ် ခြောင်တန်ဗောင်ႏ ကျွန်ꩻလောင်းနဝ်ꩻသွူ။ သူရိယစန္တာႏခွန်ဆက်ယို "ဓမ္မပါလ"ခွန်နဝ်ꩻ ထွာအရေꩻပါ တွိုႏခြောင်ꩻခွန်တပါꩻနဝ်ꩻသွူ။ အတွင်ꩻနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အိန္ဒိယခမ်းကို တွမ်ႏအသောကခွန် ဘီစီ-၂၇၄-၁၃၆ ရပ် ကအွဉ်ႏလယ်ႏပျုသာႏသနာႏ "အာသျ"ခမ်းကို တခိန်ႏချင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ အသောကခွန်နဝ်ꩻ ပယ်ႏထိုꩻယားကုဲင် ဟိန္ဒူခွိုꩻစနစ်တွမ်ႏ လိုꩻကကိုꩻကွယ်ႏလူႏလူꩻစနစ်နဝ်ꩻသွူ။ ဗုဒ္ဓသာႏသနာႏတောႏ ဖေႏကကြောင်းစင်တဲင် အဝ်ႏခွုမ်မာꩻလွေꩻနဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏဆို့ꩻလွေꩻဖေႏ ဘုရာꩻစေႏတီႏကျောင်ꩻကန်ႏ တရွပ်ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကအဝ်ႏဒါႏ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ ပအိုဝ်ႏဖုံႏအလောင်း ကွပ်ဗုဒ္ဓသာႏသနာႏ တခြို့ဒို့ꩻလွဉ်တဲင် အိန္ဒုခြောင်တန်ခြောင်ႏ ယေန်ႏငဲမုꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ တိုꩻခြဲ့ꩻတွိုႏလွဉ် ဆꩻကွဉ်ႏဖဲ့ꩻနဝ်ꩻသွူ။ လုဲင်ꩻ အနုပညာႏယေန်ႏငဲမုꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ခွိုꩻခွိုꩻကအဝ်ႏလွေꩻဝုဲင်ႏတွိုႏဗာႏ ဘုရာꩻသီႏဟိုဠ်ႏခမ်းနဝ်ꩻသွူ။ လွေꩻဝုဲင်ႏဗာႏ နီဗွေႏဘုရာꩻတဲင် ဘာႏသာႏရေꩻကို ကပဲစ်မာႏဗာႏဒါႏ အပဲစ်ပေႏတန်ဖုံႏ ဖေႏကထိုꩻမားလွစ်ကင်ꩻထိုအီအတွက်တဲင် ကေႏညိုႏဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ ခယ်ႏခမ်းကို ကလွေꩻဝုဲင်ႏဘုရာꩻသားဖုံႏ၊ လိုꩻဖြေꩻလိုꩻစာသားဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏဖျတ်ကာႏတွိုႏလွဉ် သုဝဏ္ဏဘုမ္မိနဝ်ꩻသွူ။ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိနဝ်ꩻ ခယ်ႏရာႏဇဝင်ႏကို "တန်"ခွန်အဆက် အဝ်ႏပွိုင်ႏစိုꩻ "ပိုင်ယာအိုခမ်း"အေဒီ ၆၁၈-၉၀၇ နေင်ႏရပ်နဝ်ꩻသွူ။ အခိန်ႏတွင်ꩻယိုနဝ်ꩻ ခယ်ႏခမ်းလိတ်လုဲင်ꩻ အတဲမ်းအကဲစ်ꩻအမုဲင်ဖုံႏ အဆင်းအရန်းတသွောင်းလဲဉ်းနဝ်ꩻသွူ။ တရာꩻဥပဒေႏ အလေꩻခဉ်ႏတဲက်တွိုင်ꩻစနစ်ဖုံႏ နားရီႏထီ နာႏရီႏမွူး နားရီႏစေးဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏမာꩻတယ်ႏထွင်ႏလဲဉ်းနဝ်ꩻသွူ။ အိန္ဒိယတွမ်ႏ ခယ်ႏယေန်ႏငဲမုꩻနီဗာႏနဝ်ꩻ မာꩻတသွောင်းထင်ႏထိုဖေႏ ပအိုဝ်ႏယေန်ႏငဲမုꩻတဲင် ပသာတွိုႏလွေꩻဖေႏ ခေတ်ကာလတသာ တဗာႏကိုနဝ်ꩻသွူ။ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိနဝ်ꩻ ထွာအိန္ဒိယတွမ်ႏခယ်ႏ လိုꩻဖြေꩻလိုꩻစာသား လုဲင်ႏဝင်ꩻတခြိုꩻ ထာꩻဖြေꩻစာခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻသွူ။ ခွန်ဓမ္မပါလနဝ်ꩻ အပိုဓမ္မကောသလ အဝ်ႏတဖြာꩻသွူ။ ဝွေꩻနဝ်ꩻ ထွာလိုꩻစွန်ꩻထင် တရုဲင်တဖြာꩻတဲင် ဝွေꩻဖေႏကလေ့လာ ထောင်ထွားဗုဒ္ဓဘာႏသာႏတဲင် ဗွေႏဗွန်တန်ဖုံႏ ထွဉ်ႏအွဉ်ႏစွꩻလွေꩻ သီႏဟိုဠ်ႏခမ်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻကံႏဟဝ်တွောꩻ တွိုႏလွေꩻကျုံႏတနꩻစွဉ်ႏ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ ဒင်ႏသံဂါႏယနာႏပွယ်ꩻ အလဲင်ႏ တတိယ ဘီစီ-၂၆၁နဝ်ꩻသွူ။ ဓမ္မကောသလနဝ်ꩻ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါနီမျိုꩻ အတဲမ်းအဒေါ့ꩻယို ဝွေꩻဒါႏလျင်ႏလို့နဝ်ꩻသွူ။ ဗုဒ္ဓပိဋကတ် (၃၆)တွယ်ꩻအကို အဝ်ႏသက္ကဋဘာႏသာႏတဲင် ဝွေꩻတဲမ်းပြန်ႏထန်ႏလွဉ် ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏတဲင် တဲမ်းထန်ႏတွမ်ႏအီႏဗွိုန် "ပျူ"လိတ်သွံပုံႏတပုံႏ အက္ခရာႏနဝ်ꩻသွူ။ သျင်ႏဓမ္မဃောသ အဝ်ႏပိဋကတ်သွံဘုံႏအကို ကပြန်ႏထန်ႏလွဉ် ပျူလိတ်နဝ်ꩻ ကျိုꩻစာꩻထေအာႏဗာႏမွေးစွဉ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ လိတ်လုဲင်ꩻဖုံႏယို သွဉ်ဖေႏဗွေႏဗွန်ကျောင်ꩻ ရဟန်ꩻသျင်ႏပေႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကတဲမ်းပြန်ႏတသာလွဉ်ဗာႏနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ကွိုက်ꩻပေါင်ꩻဖြေꩻစာတွမ်ႏ ခမ်းလင်တန်ႏတူႏတရျားမုꩻအဝ်ႏလွဉ်တဲင် ကကွိုက်ꩻပေါင်ꩻတွမ်ႏအိန္ဒိယနဝ်ꩻ တိုꩻခြဲ့ꩻလုဲင်းလွဉ်နဝ်ꩻသွူ။ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိနဝ်ꩻ ထွာစွဉ်ႏခမ်းလွိုင်ႏကွုန်ꩻ ပြန်ꩻပြော်ꩻ တိုꩻတက်ဝေင်ꩻတဝေင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ဝေင်ꩻနဝ်ꩻလဲ့ တယ်ႏရဲးခါꩻနေးတွမ်ႏအွတ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ လမ်းလဲ့ မာꩻတွမ်ႏသေင်ႏဆွော့ꩻစား၊ ဟဲ့ꩻလွဉ်လိုꩻတယ်ႏမာꩻထာꩻရုပ်သား လက်သမာꩻ ဗိသုကာႏ လိုꩻတောက်ꩻဒိုဒါႏလုံးသား၊ ကဝ်ႏလုဲင်ꩻတဲမ်းသား အွိုးအိန္ဒိယခမ်းကိုတဲင် သွဉ်ထူႏမာꩻနုဲင်းလွတွော့ꩻ ဝွေꩻသီးနမ်းတာႏ လုမ်းဗဉ်ႏတခြင်လွဉ်နဝ်ꩻသွူ။ ကအဝ်ႏသွိုဒါႏဝင်ꩻ စကောတွမ်ႏပွါအိုသီး "ဥဿာတွမ်ႏ သရေခေတ္တရာ"ခမ်းဖုံႏနဝ်ꩻ ပြုဲင်ပြင်ꩻဆုတ်ယုတ်ထိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ အတွင်ꩻနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အိန္ဒိယတွမ်ႏ တေလဂံနတွမ်ႏ ဩရိဿကို ကအဝ်ႏဒါႏ ကွပ်အိန္ဒိယကုန်ႏသယ်ႏဖုံႏတဲင် လိုꩻအလွောင်ႏအဗူႏတသာ တွိုႏလွဉ်သော့ꩻနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻအလွောင်ႏအဗူႏတသာ တိုꩻပွာꩻအာလွဉ်တဲင် ရော်ꩻရယ်ꩻဝင်ꩻ တွမ်ႏလိုꩻကအဝ်ႏထွူလီꩻသားဖုံႏတွော့ꩻ တောႏလမ်းတောႏပါႏလွဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ထွာလွဉ်လိုꩻစားနဝ်ꩻ တခြို့ဗဉ်ႏ အကျိုꩻစီꩻပွာꩻတာႏနဝ်ꩻသွူ။ တလဲင်ႏတစိꩻစိꩻ တွမ်ႏလိုꩻသီးဓလေ့ထုံꩻစံႏ ကတယ်ႏဆို့ꩻခါꩻ၊ ကအွဉ်ႏချꩻခါꩻ ခင်ႏလမ်းဖုံႏတွော့ꩻ ခြောင်ဖင်ႏတရွေꩻ ခိုႏဒွမ်ယိုကိုနဝ်ꩻ ထွာလွဉ် "ရာမညဒေသ"နဝ်ꩻသွူ။ ကအဝ်ႏထွူလီꩻလဲဉ်း ခမ်းနီခမ်း ပြယ်ႏတွမ်ႏပဂိုꩻနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်တလဲင်ꩻ(မဲင်ꩻ)ခမ်းထီနဝ်ꩻသွူ။ တလဲင်ꩻသီးနဝ်ꩻ အုပ်ချုပ်တခြို့ထိန်ꩻသေꩻခါꩻ အခဝ်တွို့ꩻတဲင် ပအိုဝ်ႏဖုံႏလဲ့ တွမ်ႏဝွေꩻသီး လွောင်ႏဗူႏငိမ်ꩻချမ်ꩻ အုံအဝ်ႏညီꩻနွောင်ꩻလွဉ်လွဝင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ဖြေꩻစာကူꩻကားတွမ်ႏ ဘာႏသာႏရေꩻဖုံႏလဲ့ ပေါက်ပုဲင်ကွိုက်ꩻပေါင်ꩻလွဉ်ဗာႏဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏသုဝဏ္ဏဘုမ္မိကို ရွှေစာရံတွမ်ႏ အဝ်ႏဥဿာကို ရွှေမော်ဓောဘုရာꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏမာꩻဘုရာꩻပွယ်ꩻ စွုမ်ႏနေင်ႏနေင်ႏတဲင် ထွာလွဉ်စွဉ်ႏဒျာႏ ပအိုဝ်ႏတွမ်ႏတလဲင်ꩻသီး ဘာႏသာႏရေꩻပွယ်ꩻ ဗဟိုႏခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏတွမ်ႏတလဲင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ တဖြာꩻတွမ်ႏတဖြာꩻ လိုꩻမုꩻရေꩻရာႏဖုံႏ ပေါက်ပုဲင်ကွိုက်ꩻပေါင်ꩻ မော့ꩻတလူႏဖဉ်းလွဉ်လွဝင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏခွန်အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻလက်ထက်(စိုး)နဝ်ꩻ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိကံႏကျမ္မာႏတွိုႏလွဉ် အရေꩻတန်သွတ်ꩻအရန်းနဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းသားထီသား လိုꩻတင်ꩻလုဲင်ဖုံႏ လောဘတန်လွဉ် ဘာႏသာႏရေꩻ၊ ဘာႏသာႏရေꩻနဝ်ꩻလဲ့ ထိုꩻမားကုဲင်သွုမ်ꩻလို့သွူတဲင် ထွာလွဉ် ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ အတုꩻအယောင်ႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဉာဏ်ႏဒွေါင်ႏဉာဏ်ႏဟွေႏဖုံႏ မဉ်ခြွေခြာႏမွိုင်ထာꩻတွော့ꩻ ထိုးတဖူꩻ ထောင်လွဉ်ꩻလွ တဖူꩻမာႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ တဖူꩻလွေꩻဖွိုႏ ဉာဏ်ႏဒွေါင်ႏတွမ်ႏ အဂ္ဃိယတ်တဖူꩻပညာႏယို "အီစစ်နင်ပါးဆဉ်း"ကုန်ႏသယ်ႏဖုံႏ အီလွဉ်သော့ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ဗွေႏဗွန်ကျောင်ꩻ စနစ်ကုဲင်လွဉ်ထွူတဲင် အွꩻဒဝ်ထာꩻတောႏထာꩻလောင်ꩻဖုံႏတဲ့ ထွာလွဉ် လိုꩻအမျာꩻထာꩻကျင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ထာꩻတဟဝ်တဝ်း တလွိုးပေႏသꩻခရာႏဖုံႏနဝ်ꩻ မော့ꩻဗာႏလွဉ် ပအိုဝ်ႏခွန်အဆုဲင်ꩻ ခွန်မနုဟာႏစိုးနဝ်ꩻသွူ။ ခွန်ယိုနဝ်ꩻ နေးထူႏတဝ်း အမူꩻအမတ် အကျံႏအဉာဏ်ႏဖုံႏ၊ လွိုဆန်သွူတဲင် နေးထူႏတောႏလမ်းတွမ်ႏ ခွန်ပိုမူႏပဂိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ ခွန်ပိုမူႏယို အမဉ်ꩻကျောႏတွမ်ႏ ထာꩻတဟဝ်တဝ်းတဲင် ကျင်ꩻကုဲင်အဝ်ႏဒို့ꩻတခြို့တဲင်တွော့ꩻ တခမ်းလွုမ်း အကျင်ꩻကုဲင်ထိုꩻဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ တခမ်းလွုမ်း အကျင်ꩻပꩻပြုဲင်တဲင် တဲ့ꩻတဝ်းဒွုမ်ဝင်ꩻ၊ ထွာလွဉ်ထာꩻရွို့ꩻရန်ႏ၊ အွဉ်ႏဖေင်ꩻလွ ဘာႏသာႏတရာꩻ၊ စာရိတ္တနမ်းကျင်ꩻကုဲင်လို့နဝ်ꩻသွူ။ သျင်ႏအရဟံနဝ်ꩻ ဖေႏသတိꩻခွန်ဟော်ခံꩻနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻထာꩻခွုမ်မာꩻ အကျင်ꩻကုဲင်ဖုံႏ မဉ်ႏတဖျင်တဝ်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်တွမ်ႏခမ်းသား တင်ꩻလုဲင်ဖုံႏ ဘေꩻအန္တရာယ်ႏ အီႏတွိုႏလွဉ်ကရိုꩻနဝ်ꩻ သျင်ႏအရဟံ ဖေႏသတိꩻနုဲင်းနဝ်ꩻလဲ့ ကွပ်တနေးနာႏတဝ်းတွော့ꩻ သျင်ႏအရဟံလဲ့ သꩻကုဲင်ငါႏနဝ်ꩻမꩻ ထန်ႏလွေꩻတေားခန်းတဖူꩻ ပဂံႏခမ်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻဗွေႏအင်းရွယ်ႏချက်နဝ်ꩻ အရည်ကြီးဝါဒ ကအဝ်ႏတခြို့ဒို့ꩻဗဉ်ႏဒါႏ ပဂံႏခမ်းယို အီႏသွင်ꩻသော့ꩻဖေႏလုဲင်ႏ ဗုဒ္ဓဝါဒ အစဲစ်အမန်ႏနဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏတနီꩻနဝ်ꩻ သျင်ႏအရဟံ ကျွꩻတုံꩻလူႏခံႏခန်း ဒဲဉ်သွမ်ꩻ ပဂံႏခမ်း တဖူꩻလောင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကတူးကြေင်း ဗုဲင်တွမ်ႏသင်ႏကန်ꩻရောင်ႏတသီးတဲင် ထူꩻဆန်ꩻငါႏနဝ်ꩻသွူ။ သတင်ꩻယိုနဝ်ꩻ တွိုႏလွေꩻထ့ခန်း ပဂံႏခမ်း ခွန်အနောရထာထျꩻတဲင် ထွဉ်ႏပင်လွဉ်ခန်း နန်ꩻတောႏကိုနဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏနဝ်ꩻတဲင် သျင်ႏအရဟံ ဟော်ခြုဲင်းနယ်ဖေႏ အနော်ရထာ ဗုဒ္ဓတရာꩻတောႏတွမ်ႏ ကျင်ꩻဝွတ္တရာꩻ နန်ꩻတောႏကိုနဝ်ꩻသွူ။ အနောရထာနဝ်ꩻ သေဗာႏသွူ ပိဋကတ်သွံဘုံႏအကျောင်ꩻခရာႏတဲင် အာႏရꩻတွိုႏသꩻခန်း ဗွေႏဗွန်ဖုံႏတွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ တဲမ်းသုံꩻဒါႏ "လိတ်ပျူ"ဖုံႏနဝ်ꩻတွော့ꩻ ဝွေꩻနမ်းတာႏလဲ့ မဉ်လꩻနုဲင်းနုဲင်း ပိဋကတ်ရတနာႏ သꩻကိုထွာလွဉ်နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အခိန်ႏတွင်ꩻယိုနဝ်ꩻ ခမ်းသားတင်ꩻလုဲင်ယို မန်းဖုံႏဒျာႏ၊ မန်းခွန်ဟဲ့ꩻရိုꩻ အွဉ်ႏထွော့သတ်မတ်လွေꩻလဲဉ်းနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻနဝ်ꩻ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ ကအဝ်ႏထွန်ꩻကာꩻလေလင်းဒါႏ တွမ်ႏမန်းခမ်းအခဝ်ဒွမ် သုဝဏ္ဏဘုမ္မိယို တရာꩻဝင်ႏ ပေါက်ပုဲင်ကွိုက်ꩻပေါင်ꩻဝင်ꩻ အဲဉ်ထဝ်းနဝ်ꩻသွူ။ ပဂံႏခမ်းကို ခမ်းသားတင်ꩻလုဲင်ဖုံႏနဝ်ꩻ အအဝ်ႏသော့ꩻဒျာႏ အရည်းကြီး ရဟန်ꩻသီးစူကိုတဲင် အဝ်ႏပꩻလီလာ တဗက်တဗွိုဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ အရည်းကြီးရဟန်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ နေင်ႏညအာ မန်းခမ်းသားအတာႏ ထွာဒျာႏထာꩻဝင်ꩻသꩻခရာႏတန်နဝ်ꩻသွူ။ မဉ်အွဉ်ႏလွစ်ထန်ႏငါႏ ဝွေꩻသီးဘာႏသာႏရေꩻဝါႏဒမာႏ ကအဝ်ႏစွိုင်တဉ်ႏသေꩻခါꩻနဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိခမ်းကို ဗုဒ္ဓပိဋကတ်အဝ်ႏစွစ်ꩻလီလဲဉ်းရိုꩻလဲ့ ပဂံႏခမ်းနဝ်ꩻ တခုဲင်ႏထီႏဗာႏတဝ်းဒွိုန်းနဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ အနောရထာႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏစွꩻလင်ꩻအလိုꩻ အွဉ်ႏလင်ꩻပင် ဗုဒ္ဓပိဋကတ်၊ လင်ꩻပင်ꩻဖဗဲင်း ပိဋကတ် အွိုးသုဝဏ္ဏဘုမ္မိနဝ်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏခွန်မနုဟာႏနဝ်ꩻ ဖေႏဖဗဲင်းတဝ်းသွူတကာတဝ်း ဟွိုက်ꩻဟက်ဆွုမ်ႏထဲင်းဝင်ꩻတွော့ꩻ အနောရထာႏအလိုꩻ ထင်ႏသဲင်ꩻလဝ်းနယ်ချာ - ထွဉ်းအီႏဖေႏဖနဝ်ꩻ ခွန်းဟွိုက်ꩻဆွုမ်ႏထဲင်းနီ အနောရထာထင်ႏဟွုန်နုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ရဲဉ်ꩻတွမ်ႏစဲ့ꩻတပ်ဖုံႏတွော့ꩻ လင်ꩻတွိုက်ꩻထူႏနေးစွဉ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ခရစ် ၁၀၅၇-နေင်ႏနဝ်ꩻ ခွန်မနုဟာႏစဲ့ꩻသွုမ်ꩻတဲင် ပအိုဝ်းသုဝဏ္ဏဘုမ္မိနဝ်ꩻ ကုဲင်ပြင်ꩻထိုꩻဗာႏသွူတကာႏတဝ်း လိုꩻဒါႏလိုꩻသေ လက်သမာꩻ ကျောင်ꩻကန်ႏ တရွပ်ဖုံႏ အထိန်ꩻအမတ်ဖုံႏနဝ်ꩻ ခံႏဗာႏအနောရထာႏယားကုဲင် မာꩻပြင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း လိုꩻသေလိုꩻဒါႏ အဖြာꩻပေါင်ꩻ ၃၀၀၀-နဝ်ꩻလဲ့ ဝွေꩻသီးဆွမ်ꩻသဲင်ꩻပါတဲင် ဝွေꩻသီးအွဉ်ႏသဲင်ꩻမာꩻဖေႏ တရွပ်ထွူတကာႏတဝ်း ဝွေꩻသီးကဆွမ်ꩻသဲင်ꩻလိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဒိုတအိုသဲင်ꩻနေးစူတွော့ꩻ ဒွါႏသဲင်ꩻနေးတွမ်ႏတဖြို့ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးကဆွမ်ꩻသဲင်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏဆꩻနဝ် ဆွမ်ꩻသဲင်ꩻတွော့ꩻ အမဉ်ꩻတွင်ႏတေားခန်း "တောင်သူ"နုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ထင်ႏတွိုႏလွဉ် အင်္ဂလိပ်ခေတ်နဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးသဘော်ꩻသမ်းပေါက်တေားဒျာႏ လုဲင်းသားနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ တယ်ႏစစွဉ်ႏနဝ်ꩻကာႏ ပအိုဝ်ႏယေန်ႏငဲရေꩻယို ထိုꩻမားထံထိုꩻဗာႏနဝ်ꩻသွူ။^[၅]

ထွားထဲင်းပအိုဝ်ႏခရာႏအလင်ဖုံႏ

1. ပျူတွမ်ႏပအိုဝ်ႏ
2. ပအိုဝ်ႏနမ်းပဲင်ႏအိုပ်ချုတ်ခွင်ꩻလꩻဒေႏသ
3. ပအိုဝ်ႏအလံႏ
4. မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ
5. ပအိုဝ်ႏအာႏဇာႏနီႏမွူးနီꩻ
6. ပအိုဝ်ႏတောႏလန်ႏရေꩻ
7. လူးဖုဲင်ꩻတွမ်ႏပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ
8. ပအိုဝ်ႏဒေႏသ ဟံႏပထဝီႏ

အာႏကွိုꩻ

1. Interactive Myanmar map၊ 8 July 2013 တွင် မူရင်း အား မော်ကွန်းတင်ပြီး၊ 22 April 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး
2. Pa-Oh National Organization (2010)။ Pyidaungzu De-Ga Pa-Oh: Union of Pa-Oh (ပြည်ထောင်စု ထဲက ပအိုဝ်း။ Pa-Oh National Organization။ p. 23။
3. ပအိုဝ်းတိုင်းရင်းသားတို့၏ ဘာသာရေး နှင့် ယဉ်ကျေးမှု
4. ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻစွစ်ꩻလီတာႏအစွိုꩻ၊ သက်အဝ်ႏ(သက်သား)ကမ္ဘာႏ၊ သဘော်ꩻတရာꩻသွဉ်တန်ꩻလိတ်ဖွူꩻ
5. ရွှေကျွန်းဆွယ်မှ ကရင်များ၊ ဒုဗိုလ်မှူးကြီး မက်မဟွန်