Inizi Kalzenez

Kalzenez

Anv gallek	Îles Chausey
Geografiezh
Enezeg	Inizi Angl-ha-Norman
Lec'hiadur	Pleg-mor Sant-Maloù (Mor Breizh)
Daveennoù lec'hiañ	48°52′13″N, 1°49′21″K
Gorread	0,65 km²
Inizi pennañ	La Grande Île ("an enez vras")
Melestradurezh
Stad	Frañs
Bro	Normandi
Departamant	Manche
Kumun	Granville
Poblañs
Annezidi	(fr) Chausiais
Poblañs	30
Titouroù all
Gwerzhid-eur	UTC+1
Lec'hienn ofisiel	(fr) ileschausey.com
kemmañ

An Inizi Kalzenez^[1] (Îles Chausey /ʃo.zɛ/ e galleg), zo un enezeg e Pleg-mor Sant-Maloù, ul lod eus an Inizi angl-ha-norman a-fet douaroniezh, hag ul lod eus kêr C'hranville ha departamant Manche (Bro-C'hall) a-fet melestradurezh. War-hed 17 kilometr diouzh Granville ha Beg an Trein emañ war un dro.

Gedarzh

Testeniekaet eo ar stumm Calsoi e 1022-1026 (insula que dicitur Calsoi), ha Chausie en 1322. Daou c'her zo en anv Kalzenez (pe Chausey e galleg ha saozneg a-vremañ). Ar penn-kentañ Kalz- (pe Cals- e latin) zo anv un den, ha div vartezeadenn a zo : an anv angl-ha-saoz Chols- evel e Cholsey (Bro-Saoz, Berkshire, Ċeolesiġ e 891), pe an anv-den norsek Kál evel an enezenn Kalsoy en inizi Faero. An dibenn-ger -ey a dalv enez e norseg, an hini a gaver ivez e Jersey, Alderney ha Guernsey e saozneg, holl enezennoù eus an inizi angl-ha-norman, met ivez en Anglesey (anv saoznek Enez Von, e Bro-Gembre) hag Orkney (inizi Orc'h, e norzh Bro-Skos).

Douaroniezh

E-barzh Torosad Arvorig emañ an inizi Kalzenez. Er su d'an Inizi angl-ha-norman emaint, e Mor Breizh eta, e Pleg-mor Sant-Maloù. Emaint war-hed 17 km diouzh C'hranville er reter, 17 km ivez diouzh Beg an Trein er su, ha 39 km diouzh Sant-Heler, kêr-benn Jerzenez, er gwalarn.

Kalz inizi zo e "Kalz-enez" : un ugent bennak a enezennoù, ouzhpenn 130 enezennig, ha kerreg. Lod a lavar ez eus 365 enezenn eno, unan evit pep deiz eus ar bloaz. Grande-Île eo an enezenn vrasañ, an hini nemeti annezet, 1,5 km war 0,5 km en he ledanañ, ha tro-dro 90 devezh-arat dindani. Mareoù bras a vez, evel e Pleg-mor Sant-Maloù a-bezh, ha pa vez izel ar mor e c'hall en em astenn an enezeg war 4 000 devezh-arat en un hirgarrez tro-dro 6,5 km led ha 12 km hed. Unan eus lanvre brasañ Europa eo, betek 14 metr etre ar gourlanv hag an daere.

Anv ar Sound, ar vrec'h-vor vras a-hed ar Grande Île, a zeu eus ar ger norsek kozh Sund, ur ger par d'ar saozneg sound, an daou o talvezout kement ha "brec'h-vor" end-eeun.

An enezennoù brasañ

Grande île : 45 ha
La Genétaie : 1,82 ha
La Meule : 1,38 ha
La Houllée : 0,86 ha
L'île aux Oiseaux : 0,62 ha
Grand Épail : 0,29 ha

Istor

Roudoù mab-den zo bet kavet e Kalzenez, eus an neolitik, da skouer krommlec'h an Œillet e norzh ar Sound hag a ya war-wel d'an izelvor. D'ar Goriosolited e oa an inizi angl-ha-norman da vare ar C'halianed. Se zo kaoz eo ken kar ar gouennoù saout melen Bro-Leon ha Jerze. Da vare divroadeg ar Vrezhoned d'an Arvorig e oa kalz anezho o chom eno ivez, pe oc'h implijout anezho evel bod en o beaj etre an div Vreizh^[2].

Staget e voe Kalzenez, Mîntchièrs hag Êcrého ouzh Normandi gant Gwilherm Hir e Gleze, dug Normandi, e 933. Donezonet e voe Kalzenez ha baronelezh Saint-Pair-sur-Mer e 1022 gant Richarzh II (dug Normandi) da leaned Menez-Mikael-ar-Mor hag a savas war an enezenn vras ur prioldi beneadat nepell diouzh an "atant" a-vremañ. Kavout a reer evit ar wech kentañ an anv Calsoi er skrid dilez. E 1066 e teuas Kalzenez da vezañ ur sujed eus Rouantelezh Bro-Saoz, aloubet ma voe gant Gwilherm an Alouber. Koulskoude e savas bec'h etre roue Bro-Saoz ha Dug Normandi Yann I^añ ha e amezeg roue Bro-C'hall Fulup II an Aogust hag a glaske lakaat e grabanoù war Normandi hag a aloubas e 1204. Met ne zeuas ket a-benn da gemer an inizi angl-ha-norman. Kadarnaet e voe ar c'holl eus Normandi gant roueed Bro-Saoz dre Feur-emglev Pariz e 1259, met an inizi a chomas ganto, dindan pennaotrouniezh roue Bro-C'hall. Echuet e voe ar wazoniezh e 1360 dre Feur-Emglev Brétigny.

Melestret e voe Kalzenez eus Jerzenez betek 1499. Dont a reas da vezañ ur repu evit morlearon ha floderien a bep seurt, rak ar Sound a oa un eorlec'h a-feson evit kuzhat. Savet e voe ar c'hreñvlec'h Matignon e 1559, ha brasaet e voe e 1740 met distrujet e voe gant ar Saozon e 1744. Unan all a voe savet er penn all d'an enezenn ha distrujet e voe hennezh gant ar Saozon ivez e 1756. Donezonet e voe an enezeg d'an abad Nolin gant ar roue gall Loeiz XV e 1772. Urzh a voe roet da sevel ar c'hreñvlec'h a-vremañ gant an impalaer Napoleon III e 1859, ar pezh a voe echuet e 1866. Servijout a reas da vac'hañ Komunarded e 1871, ha 300 Alaman hag Aostrian e-pad ar Brezel-bed Kentañ. Renevezet e voe etre 1922 ha 1924 gant ar greanter Louis Renault hag en doa prenet an inizi, hag anvet e voe Château Renault diwar neuze. Ur gwarnizon alaman a oa eno e-pad an Eil Brezel-bed.

Bremañ eo staget Kalzenez ouzh an douar-bras a-fet ar velestradurezh rak n'eo ken nemet ur c'harter eus kumun Granville.

An obererezhioù ekonomikel

Goumon zo stank e Kalzenez. Dastumet e voe adalek ar XVII^vet kantved evit kaout soda d'ober soavon ha gwer, hag adalek an XIX^vet kantved evit kaout iod d'ober livaj iod evit ober dilouezerioù en apotikerezh. Tud eus Blainville a eztenne ar soda el lec'h anvet bremañ "village des Blainvillais", e norzh an enezenn. Er XIX^vet kantved e teue Malaouiz da eztennañ greunit en ul lec'h anvet bremañ "village des Malouins", e Port Homard. Gant greunit Kalzenez eo bet savet Menez-Mikael-ar-Mor, riblennoù Pariz hag adsavet Sant-Maloù goude en Eil Brezel-Bed.

Bremañ eo an touristerezh hag ar pesketaerezh an obererezhioù pennañ. Pesketaet e vez ligistri, chevr ruz, sili-mor, draeneged, meilhed ; mesklerezh hag istrerezh zo ivez. Daou vod zo evit an douristed, an eil en atant kozh (oberiant betek 1989) hag egile e Port Marie. Ul leti, ur preti hag un ispiserezh zo ivez.

An natur

Ur gwarezva evned a voe krouet e 1987. Kemer a ra perzh an enezeg er program Natura 2000.

Glad ha gouel

An doris eo ar vag pesketa hengounel. Bep bloaz e miz Eost e vez ur gouel gant redadegoù bigi, ur genstrivadeg pouleñvat ha c'hoarioù a bep seurt.

Tud

Jean-François de Briselance (1623-1667), letanant-gouarnour an inizi Kalzenez er XVII^vet kantved.
an abad Jean-Michel Nolin (?-1773), ezel eus luskad ar fiziokrated, roet an enezenn dezhañ gant ar roue gall Loeiz XV.
Louis Renault (1877-1944), greanter, diazezer ar merk kirri Renault.
Marin-Marie (1901-1987), skrivagner ha livour ar morlu, en deus bevet en enezenn.