Kevelouri
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.
Termenadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ar gevelouri a zo ur stumm kevredad diazezet war pennaenn ar c'hevelerezh. Servijout ar gwellañ e berzhidi (gopridi pe gevelourien) eo he fal. Diazezet eo war ar bennaenn zemokratel « un den, ur vouezh » evit an divizoù da gemer, er mod-se eo par a-fet gwir ar c'hopridi pe ar gevelourien.
Un embregerezh aparchant d'an armerzh kenwerzhel eo ar gevelouri, nemet ne bren ket e genberc'hennerien kevrannoù, met lodennoù sokial ha ne resevont nemet ul lodenn eus ar gounidoù.
Seurtoù kevelourioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Renket e vez ar c'hevelourioù diwar o falioù pennañ pe o statudoù gwirael :
- ar c'hevelourioù obererezh hag implij (KOI),
- ar c'hevelourioù labour-douar,
- ar c'hevelourioù kenderc'hañ, da skouer ar c'hevredadoù kevelouri genderc'hañ (KKK) e Frañs,
- ar c'hevelourioù beveziñ,
- ar c'hevelourioù kred ha mikro-kred,
- ar c'hevelourioù annezañ, da skouer re LODEF e Bro-C'hall,
- ar c'hevelourioù gwerzhañ,
- ar c'hevredadoù kevelouri a laz stroll (KKLS).
E Frañs, ar frammoù kevelourel diseurt-se a vez bodet e-barzh ar Conseil National de la Coopération (CCB) (Strollad Broadel ar C'hevelerezh). El live bedel ez eo an International Cooperative Association (ICA) a vod anezho. Ar c'hevelourioù produiñ o deus un aozadur bedel dezho o-unan : The International worker cooperative federation CICOPA.
An diforc'h etre « kevelouri » ha « kenwarez » a denn muioc'h da grafoù anvelezh ha framm gwiraouel eget da ziforc'hioù war ar seurt obererezh.
Istor berr
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Robert Owen (1771–1858) a seller outañ evel tad al luskad kevelourel. Ur c'hembread anezhañ, graet ur fortun e kenwerzh ar c'hoton, Owen a soursie ouzh lakaat e labourerien en un endro dereat ma c'hellent tapout deskamant evito hag o bugale. Ar mennozhioù-se a voe lakaet e pleustr gant berzh e labouradegoù koton New Lanark, e Bro-Skos. Eno e oe voe digoret ar stal gevelourel gentañ. Broudet gant ar berzh-se e teuas dezhañ ar soñj da grouiñ « kêriadennoù keveliñ » lec'h ma 'n em dennfe ar vicherourien o-unan e-maez ar baourentez dre c'hounit o boued, sevel o dilhad hag e fin ar gont 'n em ren o-unan. Klask a reas sevel ar seurt kumuniezh en Orbiston e Bro-Skos hag e New Harmony, Indiana e Stadoù-Unanet Amerika, met d'an traoñ ez eas an div gumuniezh.
Goude m'eo gant Owen e voe awenet al luskad kevelour, tud all;– evel an Dr William King (1786-1865);– a sammas e vennozhioù hag a reas dezho bezañ embregadusoc'h ha pleustrekoc'h. King a gave gwell dezhañ kregiñ war un derez bihan, ha meizañ a reas e rankfe ar renkadoù micherour aozañ kevelourioù diouzh o ezhommoù, setu ma 'n em roas ar c'helenn da gefridi pennañ. Diazezañ a reas ur mareadeg miziek The Cooperator e anv, ma teuas er-maez an niverenn gentañ d'ar c'hentañ a viz Mae 1828. Ennañ e gaved mesk-ha-mesk prederouriezh kevelourel ha tunioù pleustrek a-zivout merañ ur stal hervez ar pennaennoù kevelourel. King a aliae an dud da chom hep en em droc'hañ a ziwar ar gevredigezh, met kentoc'h da sevel ur gevredigezh e-barzh ar gevredigezh, ha da gregiñ gant ur stal dre m'eo « ret mat deomp mont d'ur stal bemdez gouloù evit prenañ boued ha diankajoù - perak neuze ne c'hallfemp ket mont d'hor stal-ni ? » Kinnig a reas reolennoù a skiant-vat, evel ensellet ur wezh ar sizhun ouzh ar c'hontoù, bezañ tri c'henverour, ha nag aozañ emvodoù e tavarnioù (kuit a vezañ temptet da evañ ar c'hounidoù). Ur bochad gwiaderien baour, 27 gwaz hag ur vaouez, a 'n em vodas evit stummañ ar Rochdale Equitable Pioneers Society (Kevarzhe Difraosterien Reizh Rochdale) e diwezh 1843. Difraosterien Rochdale, evel ma oad krog d'ober anezho, a embannas Pennaennoù Rochdale e 1844, m'eo diazezet al luskad kevelour warno hiziv.
Kumuniezhioù kevelourel a gaver bremañ dre ar bed a-bezh, unan eus ar skouerioù brasañ hag ar muiañ a berzh dezhañ a zo hini Mondragón e Arrasate e Su Euskadi (s.o. al liamm a-is). Kevelourioù o deus graet berzh e Yougoslavia da vare Tito lec'h ma voe deroet da guzulioù micherour ur roll heverk er merañ.
Saviad a-vremañ
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]N'eo ket reizhiadek evit c'hoazh ar pennad amañ da heul, kentoc'h ez eo un heuliad skouerioù aozadurioù kevelourel / kenwarez dre ar bed.
Europa
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Euskadi
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Ar strollad Mondragón, en deus da obererezhioù ar c'henderc'hiñ, ar c'hred, ar c'helenn hag an imbourc'h, lec'hiet e Arrasate, e Su-Euskadi (218 embregerezh ha 71 000 goprad, un hanter anezho a zo war un dro kevrennerien). Produiñ a ra pergen titredanerezh dindan ar merk FAGOR ;
Alamagn
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Ar strollad Raiffeisen, a orin alaman, imboudet frank en Alamagn, Aostria, Benelux, Suis ha bremañ en Europa ar reter. Tennañ a ra e obererezh pergen ouzh al labour-douar hag ar bank hag ar gevrennerien a zo dreist-holl an arvalien ;
Suis
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Ar gevelouri Migros, brasañ dasparzher suis a broduioù beveziñ ;
- Ar gevelouri Coop, eil dasparzher suis a broduioù beveziñ.
Sveden
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Ar c'hevelourioù beveziñ Konsum (Inköpscentralernas Aktiebolag) ha (Kooperativa Förbundet) o deus ur plas dreistpouezus e marc'had svedat ar beveziñ.
Frañs
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Galloudus eo deuet da vezañ kevelourioù gennad ar gounezerezh, kelevourioù kenderc'hañ, dreist-holl. Galloudus eo kevelourioù gwerzhañ ha kevelourioù prenañ an dasparzherezh bras ivez.
- Ar c'havioù kevelourel o deus ur plas bras war ar produiñ gwin, lakaet er-maez gwiniegi Bourgogn hag hini Bourdel
- A-drugarez da gevelourioù implij dafar labour-douar (KIDLD) eo aveet ar braz eus an dieien dizalc'h
- La Nef
- ar fornigelloù Godin diazezet gant Godin e kêr Guise e-lec'h ma veze annez ar c'hopridi en ur savadur gant stalioù-kenwerzh ha servijoù-stroll.
Ur plas heverk o deus bet ar c'hevelourioù beveziñ (bet ganet e dibenn an 19vet kantvet e keodedoù micherour An Oriant, Sant-Nazer, Naoned, Felger, Brest...). Tapet lañs ganto goude an eil brezel-bed gant stalioù-karter Coop o anv (betek 30% eus ar prenañchoù er Morbihan), e oa bet unanet o rouedadoù etre 1946 ha 1973 ha stummet ar c'hevread UCB, a oa e sez hag e sanailhoù en Oriant. Gant kevezerezh ar gourmarc'hadoù e oa kroget an diskar : freuz-stal disklêriet e 1982, ha barnet an dibennfreuzañ 4 bloaz war-lerc'h. E tachenn al labour-douar hag ar servijoù kellidel e chom bras lodenn ar c'heveliñ. Ur bezañs arouezel a zo ivez tro-dro d'ar sevenadur.
- Coopagri ensezet e Landerne
- Even, kevelouri leonat treuzfurmiñ produioù al laezh (Plouzeniel)
- CMB, bank ur Breton diwar tri
- Coop Breizh, dasparzher madoù sevenadurel
- Roudour, kevelouri stummañ e brezhoneg krouet e 1995 en Uhelgoad
- Sebaco, kevelouri sevel-tier
- Chrysalide, kevelouri obererezh hag implij (Kemper ha Brest)
Reter-Nesañ hag Afrika
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Asia ha Meurvor Habask
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Loc'het e 1897, al luskad kevelourel a voe frammet e 1921, dindan renerezh Toyohiko Kagawa. Abaoe 1962 eo unanet dindan an anv NadaKobe, deuet da vezañ Co-op Kobe e 1991. Ar stalioù beveziñ a sav niver o izili da 9 milion a diegezhioù, da lavaret eo 20% anezho.
Amerika
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Bez 'ez eus en tu-hont da 300 kevelouri produiñ er Stadoù Unaned, a vod muioc'h eget 3 500 den hag a c'han muioc'h eget 400 milion $ gounid dre vloaz. Stankoc'h en em gavont er biz, war an aod kornôgat ha Midwest an hanternoz. Ar braz anezho a zo aferioù bihan, gant un nebeud anezho brasoc'h mat ha brudet. Un toullad mat a aparchant da c'hennadoù ar c'henwerzh hag ar servijoù.
- Luskad Desjardins(Caisse populaire Desjardins) Kevelouri espern
- Rouedad Coopsco Kevelourioù e metoù ar skol
Gwelet ivez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
