Runan

Emañ bourk Runan tostik d'an hent bras a gas eus Gwengamp da Landreger, etre Ploueg ha Peurid.
En Henamzer, e oa Runan ur c'hroazhent meur. An hent roman o tont eus Gwengamp en em zaouhantere : etrezek Pleuvian, war ar reter (dre ar Manati, etre Hengoad ha Planiel), hag etrezek Plougouskant, war ar C'hornôg (dre Bontrod, e Peurid-ar-Roc'h). E Leidour, e Peurid, an Hent Bras Koz en em zaouhanter adarre, evit mont, dre Gersaliou, da Penn ar Pont, er Roc'h-Derrien, hag alese da Lannuon.

Kadastr, kent ma oa bet digoret an hent bras eus Gwengamp da Beurid, e-maez ar bourk, e tu ar c'hornôg.

Kumunioù amezek

Peurid ha Pleuzal en hanternoz,
Ploueg er c'hreisteiz,
Beurleudi er mervent,
Koadaskorn er c'huzh-heol,
Prad er gwalarn.

Anv

R. de Saint-Jouan (1990) : Ar stumm Runargant a gaver en un diell diasur diwar-benn madoù Marc'heien an Templ e Breizh. Roet evit ar bloaz 1182, ar pezh-se zo bet savet sur-awalc'h en XIII^vet kantved (Eskoptioù kozh, VI.137)
B. Tanguy : Runargant, 1182 ; Runargan, 1414 ha 1421, Runazhan, 1439 ; Runazgan ha Runargan, 1444 ; Runazgan, 1465 ; Runargan, 1672^[2].

Talvoudegezh

hervez J. Rigaud 1890 : "Anv Runan a zeuje eus Run-ar-Gann", evit komz eus gourennoù d'ar c'houlz ar foarioù.
hervez Michel Lascaux : aluzenerezh marc'heien Malta.
hervez R. de Saint-Jouan : diwar ur chapel, en he gichen foarioù bet aozet dre lizheroù an dug Yann V : 2 Mezheven 1414, 19 Mae 1421, 28 Meurzh 1436 ...^[3]
alies a zo bet kavet ivez diwar Run Argant, evel embannadurioù Flohic (1998). Komzet ez eus bet ivez diwar un ehanlec'h war hent Compostella, e-lec'h e vije laosket ur skodenn.
hervez B. Tangui : diwar run + anv den Adgan (*ad-gan = diskennidi), kavet ivez en ar IX^vet kvt e dielloù abati Redon, ivez er bloaz 1251 e-barzh ur skrid abati Beauport, o komz, evit Ploueg ar Vor, un den anvet Jafrez mab Adgan"^[2].

Brezhoneg

Hent ar groaz, en iliz, zo anezhañ kroazioù koad ouzh ar mogerioù, gant frazennoù brezhonek war pep hini. Pa vint peurvrein ne chomo roud brezhonek ebet ken en iliz.
Ur pennad gallek diwar zorn Gabriel Lefebvre, person Runan, a zo e pajenn VII Pipi Gonto (1908).

Istor

Iliz Runan a vije bet savet en ul lec'h dediet d'an doue Belenos^{(Daveoù a vank)}. (Gwelout kaozeadenn war an anv a-us). Michel Lascaux a gas dimp da c'houzout diwar mojenn Derv Teutates, e dri c'hef e kreiz ur c'hrugell-vein, gouestlet gant an drouized, e lech m'emañ an iliz. Ma n'eo ket dibosubl an dra se, dav e vije digas menegioù pe prouennoù bennak. Mes, war-bouez bezañ martezeadennoù, n'ez eus roud ebet diouzh an traoù-se betek-henn, nag evit un doue pe "templ" keltiek, na roman pe galian ha roman. O vezañ Runan an uhelder ar vro, un dorgenn, e oa evel-se ur spisverk evit an hentoù kozh. Dre ma oa ur c'hroazhent, posubl eo e vefe bet un aoter bihan gouestlet d'un doue pe un doueez bennak (evel Carmenta, da skouer). Anvioù seurt se a zo dija er vro, evel Berc'hed, en tu all d'ar Yeodi, war hent Ar Roc'h-Derrien da Garaez.
Runan a oa un drev eus Ploueg. Chapel Itron-Varia a zo degouezhet "tref ou fillete" Ploueg adalek 1439, ha chomet betek an Dispac'h.
Bet e vije Sant Visant Ferrer, ar beleg katalan, o prezeg er gador vaen a zo e korn ar vered. Ur chapel da Sant Visant zo etre Runan ha Prad.
Kumun Runan a zo bet savet e penn kentañ 1790.

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

23 gwaz a gollas o buhez abalamour d'ar brezel^[4], da lavaret eo 4,86% eus ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911^[4].
Eugène Jugon, prizoniet en Emgann Rossignol e Belgia e miz Eost 1914.

Eil Brezel-bed

Seizh den a varvas abalamour d'ar brezel^[4].

Staget ha distaget

Dre skrid-embann ar prefed, 02 Meurzh 1973, Runan a zo staget ouzh Pleuzal adalek ar In Ebrel 1973. Met, dre skrid-embann 18 Mezheven 1986, an div gumun a zo distaget adalek ar Iañ a viz Gwengolo 1986.

XXI^vet kantved

E miz Eost 2009 e oa bet ur pennad en Ouest-France skrivet gant ar barzh gallek Yvon Le Men ma rae anv eus chapel Runan (Titl ar pennad : "J'entends Mozart dans la chapelle de Runan"). Displijet bras e oa bet tud ar barrez, a lavar "iliz" a-viskoazh.

Monumantoù ha traoù heverk

Iliz katolik Itron Varia

Ar chapel Itron-Varia, iliz ar barrez hiziv, zo ur savadur brav eus fin ar XV^vet kantved^[5].
An iliz (dibenn ar XIV^vet, deroù ar XV^vet) zo bet rummet d'an 19 a viz Kerzu 1907. Ar c'halvar (dibenn ar XV^vet) zo bet rummet d'ar 4 a viz Kerzu 1951. Moger ar vered zo bet rummet d'ar 6 a viz Meurzh 1925.

Diavez

Ar savadur
Kalvar ha kador-brezeg
Ar c'halvar, gwelet diouzh dindan ar borched
Ar Garnel. 1552

Diabarzh

Stern-aoter

Kroazioù koad zo ouzh ar voger en-dro d'an iliz, d'ober hent ar groaz, ha brezhoneg warne.

Chapel Sant Visant

Bet diskaret. Ar vein zo aet da adfichañ maner Kergoniou, e Prad.

Kastell Leztrezeg

Dibenn ar XVI^vet, deroù ar XV^vet. Rummet d'ar 7 a viz Genver 1944.

Maner Kerigomar / Kergouac'h

XVIII^vet kantved.

Plasenn ar bourk

Bet rummet d'ar 14 a viz Genver 1944.

Monumant ar Re Varv

Monumant ar re varv e Leurgêr an Demplourien, luc’hskeudenn^[6].
Bannieloù ar re varv (1914-1918 ha 1939-1945) en iliz katolik^[7].

Emdroadur ar boblañs abaoe 1962

Niver a annezidi

Melestradurezh

Ar maerdi

Maered Runan, adalek 1790 : Le Roux ; F. Pasquiou ; Le Berre ; L. Pasquiou ; P. Le Berre ; Le Borgne ; Coualan ; Y. Pasquiou ; G. Le Gac ; J. Le Gac ; Coz, (~1860).

Tud brudet

Olivier de Monteville, marc'heg ouzh Emgann an Tregont
Herve Kerrain, unan eus saverien Roudour ha Stourm ar Brezhoneg, ha troer "Alice in Wonderland".
Mark Kerrain, kelenner ha skrivagner brezhoneg.

Krennlavar

Hir ha moan / Evel iliz Runan.
Paotred Runan / Muioc'h a voged eget a dan.
Runan, 'lec'h ma'c'h a daou vras d'ober un' bihan. Kemend-all a vez lavaret diwar-benn Pleuvihan ivez.

Pennad kar

Iliz Itron-Varia Runan.

Levrioù talvoudus

(fr)Jean Rigaud : Géographie historique des Côtes-du-Nord. Imp. Francisque Guyon. Saint-Brieuc. 1890
(fr)Michel Lascaux : Runan, l'église des Chevaliers de Malte. Pays d'accueil du Trégor / Bro Dreger, 1987
(fr)Régis de Saint-Jouan : Dictionnaire des communes du département des Côtes d'Armor. Éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor 1990
(br)Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995

Liammoù diavaez

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Runan

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Notennoù ha daveoù

↑ Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
↑ ^2,0 ha^2,1 Bernard Tanguy : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses des Côtes d'Armor. Origine et signification. ArMen - Le Chasse-Marée. 1992
↑ (fr)Régis de Saint-Jouan : Dictionnaire des communes du département des Côtes d'Armor. Éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor 1990
↑ ^4,0 ^4,1 ha^4,2 (fr)Monumant ar re varv
↑ (fr)Rigaud, p. 317.
↑ (fr)Memorial Genweb
↑ (fr)Memorial Genweb

[1] Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA

[ReferenceA-2] 2,0 ha^2,1 Bernard Tanguy : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses des Côtes d'Armor. Origine et signification. ArMen - Le Chasse-Marée. 1992

[3] (fr)Régis de Saint-Jouan : Dictionnaire des communes du département des Côtes d'Armor. Éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor 1990

[Monumant_ar_re_varv-4] 4,0 ^4,1 ha^4,2 (fr)Monumant ar re varv

[5] (fr)Rigaud, p. 317.

[6] (fr)Memorial Genweb

[7] (fr)Memorial Genweb

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]