Bektašijski tarikat

Bektašijska tekija u Albaniji

Bektašijski tarikat je sufijski pravac, te se smatra jednim od dvanaest temeljnih sufijskih tarikata. Ubraja se u turkofone derviške redove. Osnivač reda je Hadži Bektaša Veli iz Horosana. Djelovao je na području Anadolije. Nakon njegove smrti njegovi učenici su se razišli po svijetu i prenijeli njegovo učenje. Ovaj derviški red uglavnom se proširio po evropskim dijelovima Osmanlijske države. Ovo učenje je bilo široko rasprostranjena među janjičarima.

Među najznačajnijim bektašijama, osim Hadži Bektaš Velije, spominju se: Balim Sultan, Šah Kalander, Sersem Ali-dede, Turabi Ali-dede, Muhamed Perišan-dede, Hasan-dede, Ibrahim-dede, Halil Haqi-dede, Hadži Fejzi-dede i Sali Nijazi-dede. Najveći evropski obrazovni centar bektašija nalazio u Dimoteku. Ovdje je djelovalo i po 400 derviša godišnje. Centar je posjedovao biblioteku kakve tada nije bilo nigdje u istočnoj Evropi. Evlija Čelebija u Sejahatnami spominje 700 bektašijskih tekija koje egzistiraju u Osmanlijskoj carevini. U 13. vijeku vijeku u jugoistočnoj Evropi i Albaniji djelovao je Sari Saltuk. Najstarije tekije koje pripadaju ovom redu su: Sari Saltuk na brdu kod Kruje, tekija Sinan-paša u Kanini kod Vlore, Kuzum Baba u Vlori, Frašer kod Permeta, Malind, Prišta, Tomor kod Skrapara, Melćan kod Turana blizu Korće, Kolonja, Tepelen, Durbali Sultan u Grčkoj, u Novom Pazaru, Đakovici, Mitrovici, Tetovu, Prizrenu, Kanatlarcima.^[1] U 16. vijeku ovaj red je zabranjen, a njegovi sljedbenici su protjerivani. Danas se ovo učenje može pronaći na području Kosova i Albanije, koja se smatra centrom bektašijskog učenja.

Organizacija

Kao i kod drugih sufijskih redova i u bektašijskom tarikatu je zastupljena piramidalna struktura organizacije, te svoje članove rangiraju u niz nivoa, od inicijalnih pa do vrhovnih. Nakon inicijacije (nesib) ulazi se u prvi nivo (mahip). Obični Bektašije su u pravilu u ovom prvom inicijalnom nivou. Pojedinac koji se uzdiže može dostići viši nivo derviša. Iznad nivoa derviša je nivo baba. Baba je pripadnik bektašijskog klera i vodi tekiju. Iznad babe je rang halife-baba, još znan i kao dede. Na vrhu hijerarhije je dedebaba koji je poglavar sufijskog reda. Osim ove piramidalne strukture, postoji i paralelna struktura, koju sačinjavaju muhibi.^[2]

Karakteristike

Pripadnici bektašijskog tarikata pridaju veliki značaj svojoj poeziji koju nazivaju nutuk, što u prijevodu znači kazivanje. Po standardima ovog derviškog reda poeziju smije pisati samo derviš koji dobija duhovno nadahnuće (ilham) i koji za to ima dozvolu (izun) od svoga učitelja. Od 13. do 20. vijeka preko tri stotine pjesnika stvaralo je unutar ove tradicije. Bektašije su u početku za svoju poeziju najčešće koristili klasičnu pjesničku formu gazela dok od šesnaestog stoljeća sve više počinju upotrebljavati košmu koja na kraju preovladava i postaje standardni poetski oblik među gotovo svim bektašijskim piscima.

Bektašijska muzika dio je narodnog muzičkog stvaralaštva gdje naročito dolaze do izražaja lokalne karakteristike. Izvođač bektašijske muzike naziva se zakir ili ašik. Od muzičkih instrumenata iz prošlosti upotrebljavaju se uglavnom žičani instrumenti, a danas se koriste i s drugom vrstom instrumenata kao, npr., klarinet, gitara i violina, a posebno u urbanim sredinama. U toku bektašijskih duhovnih obreda, pored pjevanja duhovnih kompozicija, prakticira se i ples koji se naziva semaom. To je obredni ples koji se izvodi uz upotrebu određenih vokalno-instrumentalnih praksi.^[3]

Bektašije u BiH

Derviški red bektašija nije bio mnogo raširen u Bosni i Hercegovini. Prema onome što saopštava Evlija Čelebija, postojala je jedna bektašijska tekija na periferiji Čajniča. U vezi s tim Evlija Čelebija piše: "Na jugoistočnoj strani varoši s desne i lijeve strane druma što vodi iz Tašlidže (Plevlje) u Čajniče od Sinan-pašine česme, koja se nalazi na tome drumu pola sata daleko, pa sve do Čajniča nalaze se ogromna stabla trešanja. Podalje od toga drvoreda na jugoistoku, na jednom brežuljku kojih hiljadu koraka daleko, nalazi se Gazi Murad-babina bašča s bektašijskom tekijom (asitan), koja zaslužuje da se vidi. To je tako visoka osmatračnica da se od ove tekije koja je puna hladnjaka vidi cijela varoš Čajniče".^[4]

Tekija na Buni je pripadala bektašijskom derviškom redu. Bektašijske tekije također su postojale u Sarajevu i Banjoj Luci.^[5]

Reference

1. "Djelovanje albanskih Bektašija" (PDF). ibn-sina.net. Pristupljeno 1. 7. 2018.^{[mrtav link]}
2. "Albanska mafija". groups.google.com. Pristupljeno 1. 7. 2018.
3. Aida Islam, Znakovi vremena, Institut ibn Sina, str. 132.
4. Džemal Čehajić, Bektašije i islam u Bosni i Hercegovini, str. 93.
5. "Bektašijski tarikat i književnost u Bosni". scribd.com. Pristupljeno 1. 7. 2018.