Epitel

Epiteli
Bazna membrana (srednji zeleni sloj) razdvaja epitel od osnovnih tkiva
Identifikatori
MeSHD004848
THTH {{{2}}}.html HH2.00.02.0.00002 .{{{2}}}.{{{3}}}
FMA9639
Anatomska terminologija

Epitel (starogrčki, ἐπί - epi = na, po + θηλή - thēlē = bradavica, dojke) je jedno od četiri osnovna životinjska tkiva, koje oblaže vezivna, mišićna i nervna tkiva. Epitelna tkiva oivičavaju i tjelesne šupljine i površinu svih struktura u cijelom tijelu. Mnoge žlijezde se također sastoje od epitelnih ćelija.[1] Funkcije epitelnih ćelija mogu biti:

  • zaštita,
  • sekrecija,
  • selektivna apsorpcija,
  • međućelijski transport i
  • čulnost.

Epitelni slojevi sadrže krvne sudove, tako da oni moraju dobijati redovnu ishranu preko difuzije tvari iz osnovnog vezivnog tkiva, kroz bazalne membrane.[2][3][4]

Klasifikacija

[uredi | uredi izvor]
Zbirni prikaz različitih epitelnih tkiva/ćelija i njihovih osobenosti

Općenito, tkiva su razvrstana po morfologiji ćelija i broju sastavnih slojeva. Epitelno tkivo čiju debljinu čini samo jedna ćelija poznato je kao jednostavni epitel ili jednoslojni epitel.[5] Ako je debeo dvije ili više ćelija, to je slojeviti epitel. Međutim, kada se u presjeku vidi više jednostavnih epitelnih ćelija sa više jedara koji se pojavljuju na različitim visinama, oni se mogu miješati sa slojevitim epitela. Ova vrsta epitela se stoga opisuje kao pseudoslojni epitel ili pseudostratigrafirani epitel. Postoje tri glavna svojstva epitelnih ćelija :

  • pločaste,
  • kuboidne,
  • cilindrične, i
  • pseudoslojevite.

Oblik njihovih jedara je prilagođen obliku ćelije, a može biti kuglast, izdužen i ovalan. Kubične ćelije redovno imaju okruglo jedro, a pločaste i cilindrične spljošteno i ovalno, pri čemu je uzdužna os jedra uvijek usmjerena kao glavna os ćelije.

Epitelno tkivo nastaje iz svih triju embrionalnih zametnih listića. Najveći dio epitela, onaj koji oblaže kožu, usne, nosnu šupljinu i anus je ektodermalnog porijekla. Epitel dišnog i probavnog sistema i njihove žlijezde nastaju od endoderma. Ostali epiteli (npr. endotel krvnih sudova) tvorevine su mezoderma.

Membrana epitelne ćelije nosi sloj vanćelijskih tvari, zvani bazalna lamina, a pretvorba je epitela. Sastoji se od mreže tankih vlakanaca koja se vidi samo elektronskim mikroskopom, a naziva se lamina densa. Sa jedne ili obje strane ova lamina može imati i svjetliji sloj - lamina rara. Bazalna lamina je od kolagena tipa IV, laminina i proteoglikana (heparan sulfat). Privezujućim kolagenim vlakancima tipa VII , sa snopovima mikrofibrila, s donje starne je pričvršćena za vezivno tkivo. Ima ulogu selektivne barijere, a značajna je za uzajamno djelovanje ćelija, pri njihovom razmještanju i/ili kretanju. Bazalna membrana, koja je jedan od pojmova i u svjetlosnoj mikroskopiji, sastoji se od dvije ili jedne bazalne lamine i mrežaste lamine. Za razliku od bazalne lamine, mrežasta je nastala od ćelija vezivnog tkiva. Na bazalnu laminu naliježe bazalni pol epitelnih ćelija. U većini epitelnih stanica građen je gotovo jednako jer služi istoj svrsi - izmjeni tvari.

  • Tipovi i glavne osobenosti epitelnih tkiva
Tip epitela
 Opis
Pločasti
  • Pločaste ćelije su tanke, ravne ploče. U tkivima se međusobno usko uklapaju, dajući glatku površinu preko koje se tečnost može lako kretati.
  • Oblik jedra obično odgovara obliku ćelije i pomaže u identificiranju vrstu epitela.
  • Pločaste ćelije imaju horizontalno spljošteno, eliptično (ovalni ili u obliku jajeta) jedro zbog spljoštenosti tanke ćelije.
  • Klasično, pločasti epitel oblaže površine za jednostavnu pasivnu difuziju, kao što je alveolarni epitel u plućima. Specijalizirani pločasti epiteli također čine sluznice šupljina poput krvnih sudova (endotela) i perikarda (mezotelij) i glavnih šupljina unutar tijela.
Kuboidni
  • Kao što im i ime implicira, kuboidne ćelije su otprilike takvog oblika, što se očituje na njihovom poprečnom presjeku.
  • Svaka ćelija, u centru ima sferno jedro.
  • Kuboidni epitel se obično nalazi u sekretornom i apsorcijskom tkivu, kao na primjer: (sekrecijska ) egzokrina žlijezda pankreas i (apsorpcijske) sluznice bubrežnih cjevčica, kao i na kanalima žlijezda. Također oblažu i germinalne organe, kao što su ženski reprodukcijski organi.
Cilindrični
  • Cilindrične epitelne ćelije su izdužene i u obliku kolone.
  • Njihova jedra su izdužena i obično se nalaze u neposrednoj blizini ćelijske baze. Cilindrični epitel formira sluznice želuca i crijeva.
  • Neki od ovih ćelija su specijalizirane za čulne funkcije kao što je nos, uši i okusni pupoljci jezika. Između cilindričnih epitelnih ćelija duodenuma mogu se naći i jednoćelijske žlijezde. One luče sluz, koja djeluje kao mazivo.
Pseudoslojeviti
  • Pseudoslojeviti epitel čine jednostavne epitelne ćelije, čija se jedra pojavljuju na različitim visinama, dajući zabludu (otuda "pseudo") utisak da je ovaj epitel slojevit kada se ćelije gledaju u presjeku.
  • Pseudostratificirani epitel može također imati tanke dlakolike tvorevine od proširenja svojih vršnih membrana zvanih treplje. U ovom slučaju, epitel se opisuje kao "trepljasti" pseudostratificirani epitel. Treplje su sposobne da energijski ovisne pulsirajuće strukture okrenu u određenom pravcu, putem interakcije citoskeletnih mikrotubula i povezivanja strukturnih proteina i enzima. Taj proces proizvodi energiju i uzrokuje lokalno lučenje sluzi peharastih ćelija (za podmazivanje i hvatanje patogenih čestica), koja teče u određenom pravcu (obično iz tijela).
  • Trepljasti epitel se nalazi u disajnim putevima (nosa, bronhija), ali se također nalazi i u maternici i jajovodima žena, gdje je pokretati treplji dovode jajašce u maternicu.

Također pogledati

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2002): Biologija 1, Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-686-8.
  2. ^ Eurell J. A. C. et al. (2006): Dellmann's textbook of veterinary histology. Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-7817-4148-4.
  3. ^ http://books.google.com/books?id=FnS4uiOlRT0C&pyg=PA18.
  4. ^ http://books.google.com/books?id=KqKNxeWlU6MC&pg=PA3.
  5. ^ http://books.google.com/books?id=EvYjLNKLu9sC&pg=PA94 p. 94

Dopunska literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Freshney, R.I. (2002). "Introduction". u Freshney, R. Ian; Freshney, Mary (ured.). Culture of epithelial cells. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-40121-6.
  • van Lommel, Alfons T.L. (2002). From cells to organs: a histology textbook and atlas. Springer. ISBN 978-1-4020-7257-4.
  • Green H (septembar 2008). "The birth of therapy with cultured cells". BioEssays. 30 (9): 897–903. doi:10.1002/bies.20797. PMID 18693268.
  • Kefalides, Nicholas A.; Borel, Jacques P., ured. (2005). Basement membranes: cell and molecular biology. Gulf Professional Publishing. ISBN 978-0-12-153356-4.
  • Nagpal R; Patel A; Gibson MC (mart 2008). "Epithelial topology". BioEssays. 30 (3): 260–6. doi:10.1002/bies.20722. PMID 18293365.
  • Yamaguchi Y; Brenner M; Hearing VJ (septembar 2007). "The regulation of skin pigmentation". J. Biol. Chem. 282 (38): 27557–61. doi:10.1074/jbc.R700026200. PMID 17635904. Arhivirano s originala (Review), 28. 5. 2020. Pristupljeno 16. 10. 2020.

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]