Planinarstvo je organizovana djelatnost ljudi koji se kreću snagom vlastitih nogu po planinama radi radi ličnog zadovoljstva. [1] Ono objedinjuje sve čovjekove djelatnosti direktno ili indirektno vezane uz kretanje u planinskim predjelima, predstavlja izbor, odluku ili filozofiju - čitav niz aktivnosti koje savremenom čovjeku život čini ugodnijim, zdravijim i ispunjenijim misijom hodoljublja, prijateljstva i poštivanja. [2]
Međunarodna klasifikacija sporta -SportAccord – obuhvata i planinarstvo jer ima sportska obilježja: ima učinak na zdravlje, traži fizičku spremnost, izdržljivost, samodisciplinu, timski rad, ovladavanje posebnim vještinama.
Planinarstvo je i oblik kulture, jer planinari:
Planinarstvo se uslovno može smatrati oblikom turizma jer obuhvata putovanja bez materijalnog cilja.
Temelj i osnova planinarenja odnos je prema drugim ljudima, prema životinjama, biljkama i cjelokupnoj neživoj prirodi. Iako ljudi u planine odlaze iz raznoraznih motiva, svaki odlazak podrazumijeva solidarnost, briga za drugoga, požrtvovnost (u smislu žrtvovanja vlastite komocije), tolerancija i suosjećanje. Time je ujedno svaki planinar na sebe primio obvezu promovisanja svih tih vrijednosti. Planinarstvo je ozbiljna životna filozofija koja u svakome od nas nastoji na što potpuniji način ostvariti ono najbolje za nas, za druge oko nas i prirodu kao cjelinu.[3]
Klasično planinarenje u osnovi podrazumjeva hodanje (pješačenje) po bezbjednim stazama i putevima u prirodi i izletištima. Traje duže od 2 časa i potrebno je planiranje ovakve aktivnosti. Za planinarenje je potrebna lična i kolektivna planinarska oprema, planinarska odjeća i obuća koje omogućavaju zaštitu, bezbjedno i slobodno kretanje u svim vremenskim uslovima ljeti i zimi. Na pješačkim stazama ne treba da postoje teže prepreke. Od tehničkih pomagala preporučuju se štapovi za pješačenje. Razvoj planinarstva doveo je do njegovog proširenja u nekoliko disciplina.[4]
Visokogorsko planinarenje podrazumjeva aktivnost u visokim i razuđenim planinskim masivima. Za visokogorsko planinarenje neophodno je iskustvo i znanje za bezbjedno kretanje kroz planinu, fizička i psihička pripremljenost, korišćenje planinarske tehničke opreme, poznavanje orjentacije, metereologije, bivakovanja, pravila ishrane, prve pomoći i spasavanja kao i poznavanje osnova tehnike alpinizma za osiguravanje kretanja na strmim i stjenovitim padinama, ljeti i zimi.
Alpinizam je planinarska disciplina tehničkog penjanja u visokim stijenama po odabranim dugačkim pravcima-smerovima, uz korišćenje alpinističke opreme, specijalnih pomagala i uvježbanih tehnika penjanja. Za bavljenje alpinizmom obavezna je odgovarajuća obuka i izuzetna pripremljenost planinara-alpiniste. Za ocenjivanje tehničke težine uspona postoji više skala na međunarodnom nivou. Penjanje u ledu (ice climbing) predstavlja penjanje strmih ledenih formacija (vodopadi i stijene i litice čije su površine pokrivene ledom).
Iz alpinizma se razvila disciplina sportsko penjanje. Penjanje se izvodi u prirodnoj i na veštačkoj stijeni na smjerovima male dužine-visine (8 – 30 m). Savlađivanje smjerova vrši se slobodnim usponom uz tehničko osiguravanje od pada sa korišćenjem klinova unapred postavljenim za međuosiguranje. Sportsko penjanje je kvalitetna takmičarska disciplina za kategorije težinskog, brzinskog i boldering uspona sa međunarodnom skalom za određivanje stepena težine uspona.
Obezbijeđena planinska staza kroz teško pristupačne stjenovite terene naziva se Via ferata. Opremljena je nogostupima, čeličnim sajlama, željeznim klinovima i ljestvicama, koje su pričvršćene uz stijenu. Na via ferati, uz korištenje lične tehničke opreme potrebna je fizička i psihička izuzetna pripremljenost.
Speleologija je grana planinarstva koja obuhvata istraživanje kraških fenomena u planinama, postanak i razvoj pećina i drugih oblika, registruje njihove dimenzije, proučava fizičke i hemijske procese u podzemlju, prati podzemne vodene puteve, proučava živi svijet podzemlja, mikroklimatske odnose. Speleologija u tehnici istraživanja koristi odgovarajuću speleološku i alpinističku tehničku opremu. Za bavljenjem speleologijom obavezna je posebna obuka i izuzetna pripremljenost.
Podrazumijeva kretanje kroz kanjon uz korištenje različitih tehnika, koje mogu uključivati hodanje, penjanje, skakanje i plivanje te druge aktivnosti. Kanjoning uključuje tehničko spuštanje, planinarsku opremu i iskustvo kretanja kroz divljinu.
Kretanje biciklom kroz planine zahtjeva posebnu opremu i bicikle, kao i određena predznanja, iskustvo i tehniku za ofroud vožnju (vožnja van puta).
Takmičenje u orijentaciji je pronalaženje kontrolne tačke na nepoznatom terenu uz pomoć topografske karte i kompasa. Znanje čitanja topografskih karata se stiče na posebnim seminarima.
Historija organiziranog planinarstva u svijetu započinje 1857. god. kada je u Londonu osnovan ALPINE CLUB kao prva planinarska organizacija u svijetu. Godine 1874. godine osnovano je Hrvatsko planinarsko društvo u Zagrebu, kao dvanaesto društvo – savez u svijetu.[5]
Prva planinarska organizacija u BiH bio je Bosanskohercegovački turistički klub, koji su 21. septembra 1892. godine osnovali visoki i viši Austro-Ugarski činovnici. Turistički klub radio je na izgradnji planinarskih objekata, markiranju planinarskih staza i puteva i organizovanju izleta u prirodu. U prvim godinama članstvo su sačinjavali stranci, doseljeni činovnici, ali kratko vrijeme nakon toga i domaće stanovništvo se uključuje.
Međunarodna planinarska asocijacija (Union Internationale des associations d’alpinisme – UIAA) ima sjedište u Bernu, Švicarska Članica je Međunarodnog olimpijskog odbora (IOC) i bavi se standardizacijom opreme, stručnih tehnika i edukacije.
Planinarski savez Bosne i Hercegovine je krovna planinarska organizacija, čija je ujediniteljska Skupština održana u septembru 2015. god. na Trebeviću. Čine ga sva tri postojeća planinarska saveza BiH, registrovana kod ministarstava pravde na entiteskim nivoima: