Soma (biologija)

Ćelijsko tijelo neurona
Nervna ćelija

Termini soma i somatski, etimološki dolaze preko francuske riječi somatique, od starogrčkog σωματικός – sōmatikós = tjelesno", odnosno σῶμα – sôma = tijelo)[1] – često se koriste u biologiji za označavanje tijelesnih ćelija, za razliku od reproduktivnih (klicinih) ćelija, koje obično daju jaje ili spermatozoide (ili druge gamete u drugim organizmima). Ove somatske ćelije su diploidne, tj. sadrže po dvije kopije svakog hromosoma, dok su zametne ćelije haploidne, jer sadrže samo po jednu kopiju svakog hromosoma (u pripremi za oplodnju). Iako u normalnim okolnostima sve somatske ćelije u organizmu sadrže identičnu DNK, one razvijaju različite karakteristike specifične za tkivo. Ovaj proces naziva se diferencijacija, uz epigenetičke i regulatorne promjene. Grupiranje sličnih ćelija i tkiva stvara osnovu za organe.

Pregled

[uredi | uredi izvor]

Šablon:Neuronska mapa U ćelijskoj neuronauci, soma (pl. somata ili somas (grč. σῶμα - sôma = tijelo), perikaryon (pl. perikarya), neurocyton, ili ćelijsko tijelo je lukovičasti, neprocesni dio neurona ili drugog tipa ćelija mozga, koji sadrži ćelijsko jedro. Iako se često koristi za označavanje neurona, može se odnositi i na druge tipove ćelija, uključujući astrocite,[2] oligodendrocite,[3] i mikrogliju.[4] Postoji mnogo različitih specijalizovanih tipova neurona, a njihove veličine variraju od samo oko 5 mikrometara do preko 10 milimetara za neke od najmanjih i najvećih neurona beskičmenjaka, respektivno.

Animacija u referenci.

Soma neurona (tj. glavni dio neurona u kojem se granaju dendriti) sadrži mnoge organele, uključujući granule zvane Nisslove granule, koje su sastavljene uglavnom od hrapavog endoplszmstskog retikuluma i slobodnih poliribosoma.[5] Ćelijsko jedro je ključna karakteristika some.Ono je izvor većine RNK koja se proizvodi u neuronima. Općenito, većina protein< se proizvodi od iRNK koje ne putuju daleko od ćelijskog jedra. Ovo stvara izazov za opskrbu novim proteinima krajevima aksona koji mogu biti udaljeni metar ili više od some. Aksoni sadrže mikrotubule povezane motornim proteinima koji transportuju vezikule kojE sadrže proteine između some i sinapsi na završecima aksona . Takav transport molekula prema somi i dalje od nje održava kritične ćelijske funkcije. U slučaju neurona, soma prima veliki broj inhibitornih sinapsi,[6] koje mogu regulisati aktivnost ovih ćelija. Pokazalo se i da mikroglijni procesi konstantno prate neuronske funkcije kroz somatske spojeve i po potrebi vrše neuroprotekciju..[7]

Aksonska izbočina je specijalizovani domen tijela neuronske ćelije iz koje potiče akson. Velika količina sinteze proteina se dešava u ovoj regiji, jer sadrži mnogo Nisslovih granula (koje su ribosomi umotani u RER) i poliribosome. Unutar aksonskog brežuljka, materijali se sortiraju kao stavke koje će ući u akson (kao što su komponente citoskeletne arhitekture aksona, mitohondrije, itd.) ili će ostati u somi. Uz to, izbočina aksona također ima specijaliziranu plazmamembranu koja sadrži veliki broj naponsko vođenih ionskih kanala, budući da je to najčešće mjesto inicijacije akcijskog potencijala.[5]

Opstanak nekih senzornih neurona zavisi od toga da terminali aksona ostvaruju kontakt sa izvorima faktora preživljavanja koji sprečavaju apoptozu. Faktori preživljavanja su neurotrofni faktor, uključujući molekule kao što je nervni faktor rasta (NGF). NGF stupa u interakciju sa receptorima na terminalima aksona, i to proizvodi signal koji se mora transportovati duž aksona do jedra. Važeća teorija o tome kako se takvi signali preživljavanja šalju od završetaka aksona do some uključuje ideju da su NGF receptori endocitozirani sa površine vrhova aksona i da se takve endocitotske vezikule transportuju do aksona.[8]

Somatske mutacije su promjene u genetici višećelijskog organizma koje se ne prenose na njegovo potomstvo putem klica. Mnogi kanceri nastaju usljed somatskik mutacija.

Somatsko je također definirano kao da se odnosi na zid tjelesne šupljine, posebno u odnosu na glavu, udove ili utrobu. Također se koristi u terminu somatski nervni sistem, što je dio nervnog sistema kičmenjaka koji regulira voljne pokrete tijela.

Učestalost mutacija

[uredi | uredi izvor]

Učestalost mutacija u somatskom tkivu miša (mozak, jetra, Sartolijeve ćelije) poređena je sa učestalošću mutacije u muškim klicnim linijama ćelija u sekvencijskoj fazi spermatogeneze.[9] Utvrđeno je da je učestalost spontanih mutacija bila znatno veća (5 do 10 puta) kod tipova somatskih ćelija nego kod muških germ ćelija. U ženskih miševa takođe je utvrđeno da somatske ćelije imaju veća učestalost mutacije od zametnih ćelija.[10] Sugerira se da povišeni nivoi popravki DNK enzima imaju istaknutu ulogu u nižoj učestalosti mutacija muških i ženskih spolnih ćelija, te da je pojačani genetički integritet temeljna karakteristika linija klicnih ćelija. Procesi popravljanja DNK mogu ukloniti oštećenja DNK koja bi, u suprotnom, nakon replikacije DNK, izazvala mutaciju.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ "somatic - Wiktionary". en.wiktionary.org (jezik: engleski). Pristupljeno 9. 4. 2021.
  2. ^ Bazargani, N; Attwell, D (februar 2016). "Astrocyte calcium signaling: the third wave". Nature Neuroscience. 19 (2): 182–9. doi:10.1038/nn.4201. PMID 26814587. S2CID 205438341.
  3. ^ Baumann, N; Pham-Dinh, D (april 2001). "Biology of oligodendrocyte and myelin in the mammalian central nervous system". Physiological Reviews. 81 (2): 871–927. doi:10.1152/physrev.2001.81.2.871. PMID 11274346.
  4. ^ Kozlowski, C; Weimer, RM (2012). "An automated method to quantify microglia morphology and application to monitor activation state longitudinally in vivo". PLOS ONE. 7 (2): e31814. Bibcode:2012PLoSO...731814K. doi:10.1371/journal.pone.0031814. PMC 3294422. PMID 22457705.
  5. ^ a b Squire, Larry; Berg, Darwin; Bloom, Floyd; du Lac, Sascha; Ghosh, Anirvan; Spitzer, Nicholas, ured. (2008). Fundamental Neuroscience (3rd izd.). Academic Press. ISBN 978-0-12-374019-9.
  6. ^ Freund and Katona, Neuron, Volume 56, Issue 1, 4 October 2007, Pages 33-42, https://doi.org/10.1016/j.neuron.2007.09.012
  7. ^ Cserép C, Pósfai B, Lénárt N, Fekete R, László ZI, Lele Z, et al. (januar 2020). "Microglia monitor and protect neuronal function through specialized somatic purinergic junctions" (PDF). Science. 367 (6477): 528–537. Bibcode:2020Sci...367..528C. doi:10.1126/science.aax6752. PMID 31831638. S2CID 209343260.
  8. ^ Delcroix JD, Valletta J, Wu C, et al. (2004). "Trafficking the NGF signal: implications for normal and degenerating neurons". NGF and Related Molecules in Health and Disease. Prog. Brain Res. Progress in Brain Research. 146. str. 3–23. doi:10.1016/s0079-6123(03)46001-9. ISBN 9780444514721. PMID 14699953.
  9. ^ Walter CA, Intano GW, McCarrey JR, McMahan CA, Walter RB (1998). "Mutation frequency declines during spermatogenesis in young mice but increases in old mice". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 95 (17): 10015–9. doi:10.1073/pnas.95.17.10015. PMC 21453. PMID 9707592.
  10. ^ Murphey P, McLean DJ, McMahan CA, Walter CA, McCarrey JR (2013). "Enhanced genetic integrity in mouse germ cells". Biol. Reprod. 88 (1): 6. doi:10.1095/biolreprod.112.103481. PMC 4434944. PMID 23153565.

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]