Srpska Despotovina

Srpska Despotovina
1402-1459.
Prethodnice:
← Moravska Srbija
← Zemlja Brankovića
← Zeta u doba Balšića
Nasljednice:
Smederevski sandžak →
Prizrenski sandžak →
Zeta u doba Crnojevića →
Beogradska banovina →
Mletačka Albanija →
Zastava
Položaj na karti
Glavni grad Beograd, Smederevo
Službeni jezik srpski jezik
Državno uređenje apsolutna monarhija
Despot
• 1402-27.
 Stefan Lazarević
• 1427-56.
 Đurađ Branković
• 1456-58.
 Lazar Branković
Zakonodavstvo  
Nezavisnost 22. februar 1402. 
Površina
• Ukupno
  oko 80.650 km2

Srpska Despotovina je bila vazalna srpska srednjovjekovna država koja je postojala od 1402. godine kada je Stefan Lazarević, sin kneza Lazara Hrebeljanovića, dobio od bizantijskog cara titulu despota pa do 1459. godine kada su Osmanlije osvojile Smederevo, prijestolnicu koju je podigao despot Đurađ Branković. Srpski despoti nastojali su da ideološki nastave tradicije nemanjićke Srbije. Mnoge institucije iz države Nemanjića nastavile su da postoje u Srpskoj Despotovini. Ipak zbog novih međunarodnih okolnosti vojne službe dobijaju sve veći značaj u državi srpskih despota. U međunarodnom pogledu Srpska Despotovina se nalazila između sve jačeg Osmanlijskog Carstva i Kraljevine Ugarske. Ona je bila zavisna od međusobnog odnosa ovih sila. Poslije smrti despota Đurđa, 1456. godine, rasulo u Srbiji i borbe oko prijestolja među njegovim nasljednicima olakšali su propast države, pa je 1459. godine Srbija konačno pala pod osmansku vlast.

Uvod

[uredi | uredi izvor]

Posljedice Kosovske bitke bile su velike i teške po srpsku srednjovekovnu kneževinu.[1] Pogođeni su i nasljednici paloga kneza Lazara, udovica Milica i maloljetni sinovi Stefan i Vuk.[2] Kako je knez bio ugarski vazal i time podveo Srbiju pod formalan ugarski uticaj, ugarski kralj je želio da eventualnog nasljednika prihvati kao vazala.[3] Premda je, pred Kosovsku bitku, pristao na sporazum sa Srbima i imao u Vuku Brankoviću pouzdanog pristalicu za prijateljsku politiku, on je ipak napao kneginju Milicu u jesen 1389. godine.[4] Osjetivši da bi je Vuk uz pomoć Ugara mogao nadjačati i uzeti vlast u Srbiji, ona je stupila u kontakt s Turcima i uz pomoć njihovih odreda uspjela 1390. godine istisnuti Ugre iz Srbije.[5] Međutim, u zamjenu za mir, kneginja Milica je morala sultanu Bajazidu I da daje kao pomoć svoje odrede, da plaća danak, da pošalje najmlađu kćerku Oliveru sultanu Bajazidu u harem, a kao dodatni uslov Stefan je zajedno sa bratom Vukom i viđenijom vlastelom dobio obavezu da se svake godine pojavljuje kod sultana na dvoru i da mu izjavljuje pokornost.[6] Lazarev sin Stefan sticao je vojničko iskustvo učestvujući u pohodima Bajazida: u Maloj Aziji, gdje je potčinjavao pobunjene emire, zatim u evropskim pohodima, gdje je širio krug vazala, a u isto vrineme vazalske zemlje pretvarao u osmanlijske provincije.[2] Pad Trnovske Bugarske i stalno prodiranje turskih četa pomaganih od strane srpskih u Bosnu, Vlašku, gde je Bajazid porazio vojvodu Mirču u bitki na Rovinama 1394, i Ugarsku, gde su harali i palili tamišku i krašovsku županiju, nagnalo je kralja Sigismunda da preduzme neke mjere protiv turske najezde.[1][4] Tadašnji osmanlijski osvajački zaleti nisu mogli da zaustave ni otpor vazala, ni pomoć zapadnih kršćanskih država, ni pohodi krstaša od kojih je jedan kod Nikopolja u septembru 1396. završen s porazom, već intervencija tatarskog emira Timura.[2]

Osnivanje

[uredi | uredi izvor]

Ogromne promjene na Balkanu izazvala je navala Mongola na istočnu granicu Osmanlijskog Carstva. Turski emiri u Maloj Aziji prelaze na stranu Timura, osvajača Indije, Mezopotamije, Perzije i Zlatne Horde. Bajazid I je sve snage usmjerio na svog protivnika. U bici kod Angore 28. jula 1402. učestvovali su Lazarevići i Brankovići. Bajazid I je teško poražen i zarobljen.[7] Odveden je u zarobljeništvo u kome je slijedeće godine i umro. U Osmanlijskom carstvu izbijaju nemiri. Mongoli dopiru do Egejskog mora osvajajući Izmir. Bajazid I je imao petoricu sinova: Sulejmana, Isu, Musu, Mustafu i Mehmeda. Najstariji, Sulejman, nastojao je da ovlada evropskim dijelom carstva sa centrom u Edirnu. Od srpskih vladara u ropstvo padaju Grgur Branković i Olivera Lazarević; oboje su oslobođeni nakon pregovora Stefana i mongolskog vladara. Srpski kneževi su se sa ratišta vraćali preko bizantijskih teritorija. Stefan i Vuk Lazarević krenuli su najpre u Carigrad. Pri povratku su primijetili naznake novih prilika poslije Angorske bitke. Sam bizantijski car Manojlo nalazio se tada na putovanju na Zapadu gdje je molio za pomoć. U Parizu je saznao za vijest o porazu Osmanlija koja je produžila život Bizantijskog Carstva za narednih pola vijeka. Njegov suvladar, Jovan VII, je augusta 1402. godine obdario Stefana despotskom titulom, u carstvu najvišom nakon careve. Time je Srbija stekla status Despotovine. U kršćanskom svijetu Bizantija je i dalje uživala ugled i, prema shvatanjima srednjovjekovnih država, stajala na čelu kršćanskog svijeta. Vođeni su pregovori o braku Stefana i Jelene Gattilusio, ćerke lezboskog vladara Francesca. Brak je kasnije i ostvaren. Stefan je time prihvatio bizantijsku ideju o hijerarhiji kršćanskih država, iako sebe u poveljama naziva samodršcem ili čak samodržavnim despotom.[8][9]

Vladavina Stefana Lazarevića

[uredi | uredi izvor]

U Carigrad je došao i Đurađ Branković. Došlo je do neslaganja između njega i Stefana, o čemu pojedinosti nisu poznate. Mauro Orbin bilježi da je razlog bila potajna želja Đurđa da se pridruži Sulejmanu. Stefan je naredio da se Đurađ zatvori. U Srbiji se nije znalo za njihov sukob. Đurđa je oslobodio čovjek po imenu Rodop. Đurađ je pobjegao Sulejmanu od koga je tražio vojnu pomoć za borbu protiv Stefana. Dobio ju je. Odjeljenje srpske vojske koje se vraćalo u Despotovinu napadnuto je u blizini Edirna. Postalo je jasno da se tim putem ne može natrag u Srbiju. Osmanlije i Brankovići zaposjeli su saobraćajnicu koja je presjecala Kosovo i vodila preko Zemlje Brankovića. Stefan i Vuk su se, poslije kraćeg zadržavanja na Lezbosu, uputili u Zetu. Iskrcao se kod zeta Đurđa Balšića u Ulcinju. Krajem oktobra 1402. iz Bara se Stefan sa vojskom od 260 ljudi uputio ka središtu zemlje, ka Žiči. Izbjegavani su putevi koje su zaposjeli Turci. Nedaleko od Gračanice čekale su ih osmanlijske i Đurđeve čete. Dana 21. novembra vođena je bitka kod Gračanice (Tripoljska bitka). Stefan je Vuku naložio da napadne Đurđa, a sam je napao Osmanlije. Turski vazal, Uglješa Vlatković, prešao je na Stefanovu stranu. Time je znatno doprinijeo ishodu bitke, Osmanlije i Đurađ su potučeni i Lazarevići se povlače u Novo Brdo. Stefan je prebacivao Vuku nepoznavanje ratne vještine (Vuka je potisnuo Đurađ). Vuk je odlučio da napusti zemlju i prebjegne Sulejmanu. Marta 1403. godine umro je Bajazid I nakon čega su se rasplamsale borbe između njegovih sinova. Najprije je izbio sukob između Ise i Mehmeda. Prvi je podlegao Isa, nakon čega su zaratili Mehmed i Sulejman. Sulejman je snage usmjerio ka istoku, ka Maloj Aziji, zbog čega je u Galipolju sklopio mir sa Bizantijom, Mletačkom, Đenovom, Naksosom. Bizantija je povratila Solun i Svetu goru. Stefan je zadržao položaj koji je imao kod Bajazida.[10]

Odnos sa Sigismundom

[uredi | uredi izvor]
Sigismund, car Svetog Rimskog Carstva

Stefan Lazarević je nakon sklapanja ovog mira potražio oslonac na drugoj strani. Ugarski kralj Sigismund je koristio neprilike u Srbiji nakon Kosovske bitke da je nekoliko puta napadne između 1390. i 1392. godine. Do prvih pregovora o miru došlo je nakon Nikopoljskog krstaškog rata, ali sporazum nije sklopljen zbog protivljenja Osmanlijskog Carstva i dijela srpske vlastele. Kneginja Milica i Jelena Mrnjavčević, ćerka kesara Vojihne, je 1398. godine na Visokoj Porti gde je spriječila odmazdu sultana. Iste godine je i Stefan Lazarević posjetio Portu. Početkom 14. vijeka Ugarska je u građanskom ratu. Ladislavu Napuljskom iz dinastije Anžujaca podršku je pružao i rimski papa Bonifacije IX. Sigismund je jedno vrijeme proveo u zarobljeništvu, a 1402. godinu u Češkoj. U Budim je ušao tek augusta 1403. godine. Ladislavov najmoćniji saveznik bio je Hrvoje Vukčić. Sigismund su bili potrebni saveznici. Inicijativa za obnovu pregovora sa Srbijom potekla je sa dvora u Budimu, a Stefan ju je prihvatio. Ugarsko poslanstvo predvodio je Filip de Skolaris, poznatiji kao Pipo Spano, inače tamiški župan iz Firence. Došlo je do pomirenja i uspostavljanja vazalnog odnosa. Stefan je dobio Mačvu sa Beogradom. Time je otklonjen davnašnji spor između dvije države. Spor je trajao od smrti kralja Dragutina Nemanjića 1316. godine. Srbi su skoro čitav vijek pokušavali da zauzmu Beograd. Tako je Sigismund platio visoku cijenu za savez sa Stefanom. Ogromnim naporima, Stefan je gradio novu prijestolnicu Srbije. Opasana je ogromnim bedemima sa kopnene strane. Otprilike u isto vrijeme Srbija je stekla i Golubački Grad na Dunavu. Stefanovi poslanici su 1406. godine u Veneciji objavili da despot više nije vazal Osmanlija i da je spreman da se protiv njih bori. Isto piše i sam Stefan u svojoj povelji Hilandaru iz 1405. godine, a i njegov biograf Konstantin Filozof. O sklapanju vazalnog odnosa Sigismund je hvalisavo obavestio burgundskog vojvodu Filipa 1404. godine.[11][12]

Građanski rat u Despotiji

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Građanski rat između Lazarevića i Brankovića

Krajem 1403. ili početkom slijedeće godine Stefan je krenuo u napad na Brankoviće. Prije oktobra 1404. godine izmirio se sa Vukom. Protjerao je osmanlijske posade iz zemlje i ugušio sve ustanke. Izgleda da se krajem 1404. godine pomirio sa Brankovićima. Protiv tosmanlijkske vlasti je 1404. godine podignut ustanak u Bugarskoj pod vođstvom Konstantina i Fružina, sinova bugarskih careva, koji su uživali podršku ugarskog kralja. U Despotovini je četovao neki Karaljuk (Novak). Osmanlijska vojska napada grad Temsko kod Pirota, a zatim, uz despotovu dozvolu, prolazi dolinom Toplice i Laba u oblast Brankovića i dalje, ka Ovčem polju. Stefan nije želio da narušava mir te je Karaljukov plijen vratio sultanu. Zemlja je ulazila u period mira. Stefan je poveljom iz 1405. godine potvrdio Dubrovčanima povlastice ranijih srpskih vladara. Ovo je prva povelja o srpsko-dubrovačkim odnosima poslije 1387. godine. Jačanje Srbije izazvalo je zabrinutost u Veneciji za posjede u Zetskom primorju. Ljudi su tamo trpjeli razne zloupotrebe mletačkih vlasti. U Skadru su sužavana prava pravoslavne crkve. Zemlja je oduzimana Srbima i davana Mlečanima. To je dovelo do ustanka u skadarskoj oblasti. Balša III je brzo zaposjeo većinu mletačkih gradova, sem Lješa. Prvi skadarski rat trajao je od 1405. do 1412. godine. Mletački kapetan Marin Karavel uspio je da juna 1405. obnovi mletačku vlast u Skadru. Pregovarao je sa većima u Ulcinju, Baru i Budvi. Balša je nadjačan kada je izgubio Drivast. On se za pomoć obraća Sulejmanu Čelebiji. Pritekao mu je i Vuk Lazarević. Mletačka novcem pridobija saveznike. Prvi pregovori otpočeli su 1406. godine, a Stefan je, sa Marom Branković i Nikitom Topijom, nudio da posreduje u sklapanju mira. Pregovori su okončani tek 1408. godine sklapanjem mirovnog sporazuma. Međutim, njegove odredbe nisu poštovane. Mlečani 1409. godine pregovaraju sa Kotoranima da se Kotor stavi pod vrhovnu vlast Venecije. Ranije predloge su odbijali kako ne bi došli u sukob sa Bosnom. Iste godine pristali su da plaćaju Sulejmanu harač za gradove u Zeti i sjevernoj Albaniji. Kupili su i prava na Dalmaciju od Ladislava Napuljskog.[13]

Tokom života kneginje Milice nije bilo ozbiljnijih sukoba između Stefana Lazarevića i njegovog brata Vuka. Milica je umrla novembra 1405. godine. Krajem 1408. izbilo je otvoreno neprijateljstvo među braćom, koje su Osmanlije podsticali. Njihove čete su ranijih godina harale po Srbiji. Posebno jak bio je napad januara 1407. godine u paraćinskom kraju. Turcima je prišao Vuk koji se, izgleda, nije slagao sa bratovljevom prougarskom politikom. Sigismund je 1408. godine ustanovio viteški Zmajev red u Ugarskoj. Uz članove porodica Gorjanski, Celjski i Morovićki, među najznačajnijim pripadnicima bio je i Stefan. On je u Budimu imenovan na prvom mjestu u redu. Krajem 1408. godine Vuk je otišao Sulejmanu i dobio vojsku sa kojom je početkom 1409. godine napao Srbiju. Turke je predvodio Evrenos, a bilo ih je oko 30.000. Rat je posebno pogodio Prištinu. Stefanu je u pomoć pritekao Sigismund koji je na proljeće u Srbiju uputio Pipa Spana, a početkom maja je i sam došao. Najžešći napad bio je na ljeto kada Osmanlije prodiru do Beograda. Stefan se povukao u Beograd gde je odbio da se preda, ali je otpočeo pregovore sa bratom. Izgleda da je Vuk tada dobio južni dio zemlje. Zajedno sa Brankovićima, priznao je vrhovnu vlast Sulejmana.[14]

Stefan je stao na stranu Sulejmanovog brata Muse koji je pridobio i vlaškog vojvodu i bugarske ustanike. Pregovore je vodio vojvoda Vitko. Musa je ozbiljno ugrozio Sulejmana. Zauzeo je 1410. godine Galipolje. Sulejmana je podržao bizantijski car Manojlo II, Vuk Lazarević, Mlečani i Brankovići. Odlučujuća bitka vođena je 1410. godine kod rta Kosmidiona na Zlatnom Rogu. Musa je poražen. Despot Stefan se sklonio u Carigrad gde ga je Manojlo II primio i potvrdio mu znake despotskog dostojanstva. Sa njim je bio i kesar Uglješa. Preko Crnog mora i Vlaške vratio se u Srbiju. Pokušaj Vuka Lazarevića i Lazara Brankovića da zauzmu prijestolje tokom Stefanovog odsustva spriječio je Musa koji ih je zarobio. Najpre je pogubio Vuka Lazarevića, a potom i Lazara Brankovića. Musa je potom ponovo poražen od Sulejmana, te se morao skloniti kod Stefana. Stefan je dobio Musinu saglasnost da zauzme zemlje Brankovića. Sulejman je 1411. godine ubijen od strane Musinih ljudi. Musa je preuzeo vlast u evropskom dijelu Osmanlijskog carstva. Ubrzo je promijenio politiku. Počeo je svoje saveznike da pretvara u neprijatelje. Stefanovim poslanicima prijećeno je u Carigradu i raskid je bio neizbježan. Stefan je sa vojskom napao pirotski kraj te mu je Musa ponudio pregovore. U Musinoj vojsci koja je opsjedala Selimvriju (današnji Silivri) nalazio se Đurađ Branković. On je pokušao da stupi u veze sa ujakom i da se vrati u Srbiju. Protiv Muse se okreću i skopski sandžakbeg i krajišnici, kao i bizantijski car. Pružili su podršku njegovom bratu Mehmedu I. Pred kraj 1411. godine u borbu je stupila i srpska vojska. Musa je početkom 1412. godine prodro u Despotovinu i opustošio oblast kesara Uglješe Vlatkovića. Napao je i Novo Brdo, ali se povukao pred Stefanom.

Stanje u Srbiji bilo je mirno već na proljeće te je Stefan mogao da ode u Budim na veliki skup evropskih vladara i vlastele u čast Sigismundovog izmirenja sa poljskim vladarem. Bili su tu i Stefan Ostoja, Sandalj Hranić, Hrvoje Vukčić. Stefan je dobio grad Srebrenicu što je ogromno povećalo njegove prihode. U jesen te godine u Srbiju se iz Soluna vratio Đurađ Branković. Pregovori sa Stefanom okončani su uspješno. Izvori bilježe da ga je Stefan prihvatio kao sina, a nešto kasnije ga odredio za nasljednika.[15]

Nakon pobjede nad vojvodom Hamzom početkom 1413. godine kod Aleksinca, Musa je napao srpske gradove Bolvan i Lipovac. Njegov napad zaustavljen je tek kod Stalaća. U odbrani je učestvovao, i na kraju poginuo, hrabri zapovednik grada koji je u tradiciji ostao upamćen kao vojvoda Prijezda. Borbe se prenose u oblast Niša. U organizovanju otpora učestvovala je i crkva. Patrijaršija je nabavljala topove u Dubrovniku. Musa je napao Kruševac i paraćinski kraj, a očekivao se napad i na Novo Brdo. Protiv Muse su ustali i ugarski kralj Sigismund koji šalje Ivana Morovićkog i vojvodu Sandalja Hranića, koji se krajem 1411. godine oženio despotovom sestrom Jelenom Lazarević Balšić, udovicom Đurđa Stracimirovića. I Bizantija je stala na stranu Mehmeda I i obezbjedila mu brodovlje za prebacivanje trupa u Evropu. Stefan je sa vojskom krenuo iz Kruševca na proljeće 1413. godine ka Ovčem Polju. Musu napuštaju najverniji saveznici, uključujući i Evrenosa. Despot je kod Skopske Crne Gore predao zapovjedništvo Đurđu Brankoviću. Do odlučujuće bitke došlo je kod sela Čamorlu 5. jula 1413. godine. Presudnu ulogu odigrala je srpska vojska. Bitka je završena porazom Muse koji je poginuo prilikom bijega. Vlast je preuzeo sultan Mehmed I (1413-21) i time je Građanski rat u Osmanlijskom carstvu završen.[16]

Stefan je kao nagradu za pomoć u ratu dobio od Mehmed I grad Koprijan kod Niša i pokrajinu Znepolje (kod današnje srpsko-bugarske granice). Prihvatio je vazalne obaveze. U Zeti se Prvi skadarski rat bližio kraju. Dogovori iz 1409. godine o prelasku Kotora pod vrhovnu vlast Mletačke nisu prihvaćeni u Veneciji koja nije želela da se zamjeri Sandalju Hraniću. Nudila je posredovanje u pregovorima Kotora i bosanskog vojvode. Ugarska se takođe protivila širenju Mlečana na jadranskoj obali. Sandalj se 1411. godine oženio Jelenom, majkom Balše III i sestrom despota Stefana Lazarevića. Sigismund je 1411. godine napao Mletačku republiku i ugrozio samu Veneciju koja je primorana da privede kraju rat u Zeti. U sklapanju mira posredovao je vojvoda Hranić. Tokom pregovora Balša napada i osvaja Bar. U skladu sa mirovnim sporazumom sklopljenim novembra 1412. godine Balša je dobio Budvu, Bar i Ulcinj. Sandalj Hranić je slijedeće godine primorao Kotor da mu ustupi deo prihoda od trgovine solju.[17]

Pripajanje Zete

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Drugi skadarski rat
Bitke Balše III Balšića

Izbijanje novog rata između Ugarske i Mletačke navelo je Balšu III da takođe zarati sa Mlečanima pokušavajući da ih istjera iz Zete. Drugi skadarski rat izbio je 1419. godine odlukom Balše III da pohapse sve Mlečane u Zeti. Balša napada Skadar i Drivast. U ovom ratu Mlečani se služe diplomatskim sredstvima i novcem. Ucjenili su Balšinu glavu na 8000 dukata. Balša u međuvremenu zauzima Drivast. Mlečani su u ovom ratu za saveznike potražili i Osmanlije. Sporazum je sklopljen 6. novembra 1419. godine u Carigradu. Mlečani bi plaćali Osmanlijama danak za Skadar, Drivast i Lješ, a Osmanlije bi branili njihove gradove od Balše. Balša više nije smio da preduzima pohode protiv mletačkih gradova. Kotorani su u takvoj situaciji ponovo obnovili pregovore o stavljanju grada pod vlast Venecije. Venecija je 1420. godine prihvatila prijedlog i obavezala se da će poštovati Kotorski statut. U duždevoj palati je 15. marta sačinjen ugovor. Kapetan Jadranskog mora, Pjetro Loredan, je jula iste godine u Kotoru prisustvovao svečanosti u čast predaje grada. Istovremeno je doturio pojačanja mletačkoj posadi u Skadru. Balša i Đuraševići su 1420-21. godine opustošili okolinu Kotora. Seljaci u Grblju digli su ustanak protiv kotorske vlastele i pregovori su ponovo otpočeli.

Balša III od 1419. godine vodi Drugi skadarski rat protiv Mletačke republike u namjeri da iskoristi njen rat protiv Sigismunda. Mlečani osvajaju Trogir, Brač, Hvar, Vis i Korčulu. Na obali je držala Skadar, Drivast, Lješ i Sveti Srđ na Bojani. Od 1420. godine u njenom sastavu je i Kotor, nekada najjača luka države Nemanjića. Kotor će pod vlašću Venecije biti sve do ukidanja Mletačke republike 1797. godine. Kapetan Jadranskog mora, Pjetro Loredan, osvojio je 1420. godine Budvu i predao je Kotoranima na upravu. Kotor se pridružio Mlečanima u ratu protiv Balše III. Zauzeo je Svetomiholjsku metohiju i Lušticu. Njeni stanovnici bježe u Srpsku despotovinu. Tokom ratnih operacija Balša je teško obolio. Imao je samo dve kćerke; sin mu je umro 1415. godine. Mlečani su nagađali da bi državu mogao ostaviti rođaku Stefanu Balšiću Maramonte. On je bio nestalan čovjek; stalno je mijenjao gospodare, a kasnije je stupio i u mletačku službu. Balša je riješio da državu ostavi svome ujaku, Stefanu Lazareviću. Otišao je u Srbiju i tamo proveo ostatak života na Stefanovom dvoru. Umro je 28. aprila 1421. godine. Despot ga je ožalio i svečano sahranio. Pripajanjem Zete konačno su ujedinjene oblasti Lazarevića, Brankovića i Balšića. Borbe nastupile nakon smrti cara Dušana konačno su završene. Sve zemlje bile su u rukama jednog gospodara. Na vijest o smrti Balše Mletačka je započela sa osvajanjem njegovih gradova. Prvi se predao Drivast, samo 12 dana nakon Balšine smrti, a pet dana kasnije i Ulcinj. Stanovništvo Drivasta oslobođeno je nameta za dvije, a Ulcinja za tri godine. Poništene su Balšine povelje i vraćeno je stanje od 1405. godine, ali učesnici Drugog skadarskog rata na Balšinoj strani nisu proganjani. Mlečani su Ulcinj držali punih 150 godina, do 1571. godine. Uskoro se Veneciji potčinio i Bar. Mletačka je zauzela sve Balšine gradove. Novonastale okolnosti iskoristili su i Đuraševići koji su se znatno proširili u Gornjoj Zeti. Balšina udovica Bolja, kćerka Koje Zakarije, pobjegla je kod roditelja u Danj. Đuraševići su Stefana Lazarevića priznali za naslјednika Balšića. Đurađ i Aleksa Đurašević postali su njegove vojvode. Nije ga uznemiravao ni Sandalj Hranić (koji je polagao prava na Kotor) jer je bio oženjen njegovom sestrom Jelenom. Postojala su dva gospodara Zete, Mletačka republika i srpski despot. U Turskoj je 1421. godine došlo do smјene na prestolu. Na stranu novog sultana Murata II (1421—1451) stao je i despot Stefan koji je zato mogao da priprema vojsku za rat protiv Mletačke. U Primorje je stigao aуgusta 1421. godine i odmah uputio dvojicu poslanika u Veneciju. Njegovi zahtevi su odbijeni.[18]

Stefan je najprije zauzeo gradove kojima je vladao Balša. Do novembra je zauzeo Drivast, Ulcinj i Bar, te je u Baru za upravnika Zete postavio vojvodu Mazareka. Potom je sklopio šestomjesečno primirje i vratio se u Srbiju. Protiv mletačke uprave počela je da se buni i vlastela iz Skadra. Obje strane su poštovale primirje koje je isteklo 15. maja 1422. godine. Diplomatska misija vojvode Vitka u Veneciji izdejstvovala je ustupke Venecije koja Stefanu priznaje osvajanje Bara, Drivasta i ubiranje skadarske provizije. Vitko se složio da Mletačkoj ostane Skadar. Oko ostalog se nisu složili, te je rat nastavljen. Mazarek podiže utvrđenja duž Bojane kojima je kontrolisao plovidbu rijekom i onemogućio trgovinu Skadru. Despotova vojska opsjela je grad. Njegova vojska je doživela neuspjeh. Despot je izgubio dio Zabojane. Kapetan Francesco Bembo je novcem na stranu Mletačke privukao Paštroviće. Stefan Lazarević je ratovanje u Zeti prepustio svome sestriću Đurđu Brankoviću. Na ljeto 1423. godine Đurađ je sa 8000 konjanika pred Skadrom. Republika je bila spremna na pregovore. Sa Francescom Bembom Đurađ se sastao kod Svetog Srđa gdje je sklopljen Skadarski mir. Veneciji je ostao Kotor, Ulcinj i Skadar; Srbima Bar, Drivast, a obećana im je Budva i skadarska provizija. Predviđena je razmjena zarobljenika. Mirom su zadovoljene obe strane, ali Zeta nije bila spokojna. Bilo je spornih pitanja: oblast sjeverno od Skadra, Luštica, grbljanske solane i Ratačka opatija. Takođe, srpska strana tražila je Paštroviće. Vojvoda Nikola je na ljeto 1425. godine u Veneciji gdje pregovara sa Republikom. Mlečani nisu željeli plaćati danak za Kotor koga su ranije davali Balšićima, odugovlačili su sa predajom Budve i nisu se slagali sa predajom Paštrovića. Konačan mir sklopljen je 1426. godine u Vučitrnu. Republika nije bila dužna da plaća danak za Kotor, dobila je Paštroviće, Grbalj, 100 kuća Andrije Humoja u skadarskom distriktu, kotorske solane, utvrđene prelaze na Bojani. Despotovina je dobila solane Balšića, opatiju Svetog Nikole na Bojani, Budvu i Ratačku opatiju. Posljednje obaveze izvršene su 1434. godine. Regulisano je pitanje trgovine solju u Budvi. Sporazumom je određeno da se ubuduće u Budvi može prodavati so despota i njegovih podanika, proizvedena na njihovoj teritoriji.

Tako je u sastav srpske države ponovo ušla obala od Kotora do Bojane, sem Ulcinja i Paštrovića. Stefanov vojvoda Altoman stalno je boravio u Baru. Brdoviti kraj iza Kotora i Budve u kome su živeli Đuraševići je takođe bio u sastavu Despotovine. Stefan je pokušao da svoju sestru Jelenu Balšić Hranić izmiri sa Mlečanima, a Sandalj Hranić se 1423. godine odrekao prava na Kotor.[19]

Kraj vladavine

[uredi | uredi izvor]

Nakon Sigismundovog pohoda u oblasti Kladova 1419. godine sklopljen je petogodišnji ugarsko-turski mir. Stefan je tokom vladavine sultana Mehmeda I bio u dobrim odnosima sa Osmanlijma i nastojao je da se mir održi. Sumnje, međutim, nije bilo da će se rat nastaviti o čemu svjedoče i reforme Stefana Lazarevića u pogledu uvođenja petnika i vlasti. Najveće tvrđave u Srbiji izgrađene su u vrijeme Stefana Lazarevića. Ističu se bedemi Beograda i Manasije. Mehmeda je 1421. godine naslijedio sin Murat II (1421—51). Protiv njega je ustao samozvanac Mustafa koga je podržavao i bizantijski car. Mustafa je izaslanike poslao i Stefanu, ali ih je ovaj pohapsio i poslao Muratu. Mustafa je 1422. godine stradao u bici kod Jedrena. U istočnim pokrajinama Turske protiv Murata je ustao mlađi brat, takođe Mustafa. Bizantija je podržala i njega te je Murat 1422. godine opsjeo Carigrad. Bizantijska prijestolnica izdržala je opsadu kao mnogo puta do tada. Mustafa je ubijen u Maloj Aziji 1423. godine. Srbija je u ovim ratovima ostala po strani. Murat je prihvatio položaj Despotovine iz vremena svoga oca. Despot je istovremeno bio u dobrim odnosima i sa ugarskim kraljem Sigismundom. Srpski odredi učestvuju, pod komandom tamiškog župana Pipa od Ozore, u Husitskim ratovima u Češkoj (1421—23). Stefan je 1423. godine pratio ugarskog kralja u Kežmark gde je ovaj pregovarao sa poljskim kraljem Vladislavom II i litvanskim knezom Vitoldom. Bizantijski car Jovan VIII je krajem novembra 1423. godine krenuo na Zapad da traži pomoć za borbu protiv Osmanlija. Najprije je posjetio Veneciju, a potom i kralja Sigismunda. Tada je na Sigismundovom dvoru bio i Stefan. Na dvor je stigao i Muratov poslanik te je produžen mir između Osmanlija i Ugarske, kog se Osmanlije, nisu držali već su smijenili vlaškog vojvodu Dana II svojim štićenikom. Odnosi između Stefana i Murata se kvare. Stefan oprema zemlju oružjem i sprema se za rat. Naredio je da svaki Dubrovčanin u Novom Brdu mora biti naoružan samostrijelom. Turski poslanik nije primljen. Rat je postao neizbježan u jesen 1425. godine. Murat je prodro u Srbiju; preko Niša u Pomoravlje do Kruševca. Ugarski kralj poslao je Srbima Pipa Spana. Nakon pregovora sa Stefanom, Turci se povlače. Despot je vojsku sada pokrenuo na Bosnu. Kralj Tvrtko II je iskoristio turski napad na jesen 1425. godine da zauzme Srebrenicu. Pred despotom je pobjegao u Srebrenik koji je bombardovan. Stefan je, prema Konstantinu Filozofu, prodro duboko u bosanske zemlje. Zaplijenjeni su topovi Dinjičića, a najveći je odnesen u Beograd.

Pred kraj života Stefan je obolio, a nije imao djece. Zbog toga je sazvao sabor u Srebrenici kod Stragara (rudnički kraj) u duhu nemanjićkih tradicija. Tamo je pozvao sve prisutne da Đurđa prihvate za njegovog nasljednika, a od Đurđa je tražio da slijedi njegovu spoljnu politiku. U Tati je Stefan 1426. godine vodio pregovore sa Sigismundom koji je Đurđa prihvatio za nasljednika i despota uz uslov da se Ugarima vrate Beograd i Golubac, Mačva i krajevi zapadno od Drine.

Početkom 1425. godine Murat II je napao Srbiju. Meta je bilo Novo Brdo koje je izdržalo višemjesečnu opsadu. U času despotove smrti Osmanlije su se nalazili u blizini Resave (Konstantin Filozof). Dolazi do nereda u Srebrenici. Stefanov nadzornik bačen je sa palate (upravne zgrade) i ubijen. Stefan je sa vojskom krvavo ugušio pobunu. Pobio je mnogo ljudi, uključujući i Dubrovčane. Sredinom juna 1427. godine dubrovačka vlada je prekinula trgovačke odnose sa Srbijom. Izbio je i sukob između despota i gospodara Danja, Koje Zakarije, iz nepoznatih razloga. Ishod ovog sukoba nije poznat. Sredinom 1427. godine, dok su turske čete bile u Šumadiji, 19. jula umro je Stefan Lazarević u mjestu Glavica (okolina današnjeg Kragujevca) od srčane kapi. Sahranjen je u svojoj zadužbini, manastiru Manasiji.[20]

Vladavina Đurđa Brankovića

[uredi | uredi izvor]

Mir sa Osmanlijama

[uredi | uredi izvor]

Tokom Đurđeve vladavine, Srpska Despotovina održava dobre odnose sa Dubrovačkom republikom. Đurađ je bio najveći prijatelj Dubrovčana od svih srpskih srednjovekovnih vladara.[21] Na vlast je došao u teškim okolnostima. Turci su zauzeli Niš i Kruševac i napadali Novo Brdo, koje izdržava opsadu. Sigismund je na vijest o Stefanovoj smrti došao u Beograd iz Vlaške, gde je ratovao sa Osmanlijama, kako bi preuzeo teritorije koje su mu pripadale u skladu sa odredbama ugovora u Tati. Đurađ je dobio priznanje ugarskog kralja. Postao je jedan od ugarskih barona. Za uzvrat, morao je predati Beograd, ali je zadržao okolinu grada, kao i Mačvu, suprotno odredbama sporazuma u Tati.[22] Problema je bilo oko predaja Golupca, koji je na kraju pripao Osmanlijama. Predao ih je vojvoda Jeremija koji je prethodno od srpskog despota tražio obeštećenje na ime Stefanovog duga od 12.000 dukata. Sigismund je pokušao da silom zauzme tvrđavu, ali se jula 1428. godine povlači pred osmanskim pojačanjima.[23] Završetak ugarsko-turskog rata ujedno je i završetak srpsko-turskog rata. Đurađ se obavezao na plaćanje godišnjeg danka od 50.000 dukata i vojnu obavezu sa2000 konjanika i vojskovođom.[24]

Granice Đurđeve države bile su znatno sužene. Turci su držali Golubac, timočku oblast do Knjaževca i Niša, oblasti Vranja i Preševa. Novi srpski despot držao je Resavu, Ravanicu i Novo Brdo, Prištinu, Peć, Prizren i druga obližnja mesta, u Zeti Podgoricu, Medun, oblasti Vasojevića i Pipera, Budvu i Bar, najznačajnije mjesto u Đurđevoj Zeti. Despotovina se graničila sa zemljom vojvode Sandalja Hranića. Pripala joj je i Srebrenica, a Đurađ joj je poslije nekoliko godina priključio i Teočak i Zvornik te se nazvao "gospodarom cele Usore". Granica sa Turcima bila je na rijeci Moravi. Turci su držali Kruševac u kome se pominje Sinan-beg. Kod Stalaća su imali 80 do 100 brodića za prebacivanje vojske; flota je bila pod komandom Sinan-bega, a čuvalo ju je 300 ljudi. Na Dunavu sultan je imao 100 lađa za borbu protiv Ugara.[25][26].

Smederevo

[uredi | uredi izvor]

Despotovina do 1439.

[uredi | uredi izvor]

Duga vojna

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Duga vojna

Pad Brankovića

[uredi | uredi izvor]

Vladavina Lazara Brankovića

[uredi | uredi izvor]

Trijumvirat

[uredi | uredi izvor]

Propast

[uredi | uredi izvor]

Srpske Despotovine

[uredi | uredi izvor]

Rudarstvo u Srpskoj Despotovini

[uredi | uredi izvor]

Srpski despoti

[uredi | uredi izvor]
Despot Razdoblje Napomena
Stefan Lazarević 1402-1427. Sin Lazara Hrebeljanovića i Milice.
Đurađ Branković 1427-1456. Sin Vuka Brankovića i Mare.
Lazar Branković 1456-1458. Sin Đurđa Brankovića i Jerine.
Stefan Branković 1458-1459. Sin Đurđa Brankovića i Jerine.
Stefan Tomašević 1459. Sin Stefana Tomaša i Vojače.

Srpski despoti u egzilu

[uredi | uredi izvor]

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b Stanojević, Stanoje (2008) [1910]. "VIII Borba srpskoga naroda s Turcima". Istorija srpskoga naroda (jezik: srpski jezik). Beograd: Logos art. str. 161–165. ISBN 978-86-7360-097-0. Posledice bitke na Kosovu, koja se od svih događaja u srpskoj istoriji najviše urezala u narodnu pamet i koju je narodna tradicija najviše i najbolje obradila, bile su velike i teške... Pad Bugarske i stalno prodiranje turskih četa u Bosnu, Vlašku — gde je Bajazid razbio vojvodu Mirču u bici na Rovinama (10. oktobra 1394. god.), u kojoj je poginuo Kraljević Marko — i Ugarsku nagnalo je Žigmunda na energičnu akciju protiv Turaka. Referenca sadrži prazan nepoznati parametars: |accessyear=, |origmonth=, |accessmonth=, |month=, |chapterurl=, i |origdate= (pomoć)CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
  2. ^ a b c * Ćirković, Sima (1995). "Vraćanje korenima". Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. str. 186–187. Najteže su bili pogođeni Lazarevi naslednici, udova Milica i maloletni sinovi Stefan i Vuk... Pritisnuti od kralja Žigmunda, morali su prihvatiti vazalske obaveze i Lazarev sin je vojničko iskustvo sticao učestvujući u pohodima Bajazida, ubice svog oca. Pratio ga je u Maloj Aziji, gde je potčinjavao pobunjene emire, zatim u evropskim pohodima, gde je širio krug vazala, a u isto vreme vazalske zemlje pretvarao u osmanske provincije: 1393. pala je Trnovska Bugarska, pa su usledili zaleti preko Dunava u Vlašku (1394, 1395)... Tadašnji osmanlijski osvajački zamah nisu zaustavili ni otpor vazala, ni pomoć zapadnih hrišćanskih država, ni krstaški pohodi (pogotovu poslije poraza kod Nikopolja u septembru 1396), već uplitanje još moćnijeg osvajača, koji je dolazio sa Istoka. Preokret je nastao poslije angorske bitke (28. VII 1402), u kojoj je Tamerlan (Timur, Demir) mongolski vladar Persije, porazio i zarobio Bajazida. Referenca sadrži prazan nepoznati parametar: |chapterurl= (pomoć)CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: ref=harv (link)
  3. ^ Fajfrić, Željko (2009). "10. Pitanje nasleđa". Knez Lazar i despot Stefan (jezik: srpski jezik). Sremska Mitrovica: Tabernakl. str. str. 89. ISBN 978-86-85269-08-0. Kako je knez bio ugarski vazal i time podveo Srbiju pod ugarski uticaj (makar samo formalno), to je sasvim razumljivo da se nakon njegove smrti ugarski kralj interesovao ko će ga sada naslediti i stoga je želeo da i toga eventualnog naslednika prihvati kao vazala. Referenca sadrži prazan nepoznati parametars: |accessyear=, |origmonth=, |accessmonth=, |month=, |chapterurl=, i |origdate= (pomoć)CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
  4. ^ a b Ćorović, Vladimir (2010). "Četvrti period. 1. Srbi između Turaka i Mađara". Istorija Srba (jezik: srpski jezik). Beograd: Mikibook. str. str. 257-263. ISBN 978-86-87463-10-3. Srpsku katastrofu iskoristili su prvi Mađari. Kralj Žigmund, koji je čitav život proveo u borbi i smeli podvizima, bio je više vitez avanturista nego državnik s dalekim pogledom. On je bio kivan na kneza Lazara i kralja Tvrtka što su pomagali njegove hrvatske buntovnike i njegovog protivkandidata Ladislava Napuljskog, i premda je, pred kosovsku bitku, bio pristao na sporazum sa Srbima i imao u Vuku Brankoviću pouzdanog pristalicu za prijateljsku politiku, on je ipak, sasvim neviteški, udario još u jesen 1389. na Lazarevu udovicu, razboritu kneginju Milicu... Turci su, pomagani od srpskih odeljenja, upadali 1395. i 1396. godine ne samo u Vlašku nego i u Tamišku i Krašovsku županiju, gde su harali i palili. Referenca sadrži prazan nepoznati parametars: |accessyear=, |origmonth=, |accessmonth=, |month=, |chapterurl=, i |origdate= (pomoć)CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
  5. ^ Fajfrić, Željko (2008). "Vuk Branković". Loza Brankovića (jezik: srpski jezik). Sremska Mitrovica: Tabernakl. str. str. 14. ISBN 978-86-85269-09-7. Ipak, kneginja Milica se na kraju pokazala kao mnogo spretnija no što je to tada možda izgledalo Ugarima i Vuku. Osetivši da bi je Vuk uz pomoć Ugara mogao nadjačati i uzeti joj vlast u Srbiji, ona je stupila u kontakt sa Turcima i uspela da sa njima ostvari sporazum. Tokom 1390. godine uz pomoć turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije. Referenca sadrži prazan nepoznati parametars: |accessyear=, |origmonth=, |accessmonth=, |month=, |chapterurl=, i |origdate= (pomoć)CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
  6. ^ Fajfrić, Željko (2008). "Bajazid (1389—1402)". Turski sultani (jezik: srpski jezik). Sremska Mitrovica: Tabernakl. str. str. 40-48. ISBN 978-86-85269-28-8. U prvoj polovini 1390. godine Bajazid je sa ženom kneza Lazara, kneginjom Milicom, postigao mir. Srbija je postala vazal sultanu Bajazidu i za uzvrat dobila i zaštitu turske vojske. Međutim, vazalske obaveze nisu bile tako lake. Najpre, Srbija je morala sultanu Bajazidu da daje kao pomoć svoje vojne odrede, da plaća danak, a najteže od svega za kneginju Milicu bilo je što je morala svoju najmlađu ćerku Oliveru da pošalje sultanu Bajazidu za ženu. Kao dodatni uslov palo je u obavezu Stefanu Lazareviću da sestru odvede do sultana Bajazida i tom prilikom sultan je upoznao svog budućeg vazala. „A tada pođe i uvek spominjani brat njezin (Stefan) ka samodršcu sa sestrom“ (Konstantin Filozof). To je bio i formalni znak da Srbija prema Turcima počinje da vrši svoje vazalne obaveze. „Car Bajazid uze sebi za ženu sestru Stefanovu Despinu i dade mu zemlju s ove strane Morave sve do Dunava“ (Konstantin iz Ostrovice). Uz sve to Stefan je zajedno sa bratom Vukom i viđenijom vlastelom dobio u obavezu da se svake godine pojavljuje kod sultana na dvoru i da mu izjavljuje pokornost. „I tako bi porobljena srpska zemlja (tako) da je sam Stefan sa bratom svojim Vukom i sa blagorodnima svojima i sa ostalima morao svake godine dolaziti mu na poklonjenje“ (Konstantin Filozof)... Na dan 28. jula 1402. godine došlo je do velike bitke između turske i mongolske vojske, poznate u istoriji pod nazivom Angorska bitka. Bitka je bila strašna, a krajnji rezultat za Turke bio je katastrofalan, jer im je vojska razbijena, a sam sultan Bajazid zarobljen od Mongola... Po Konstantinu iz Ostrovice, Bajazid je doveo Oliveru u Angoru i ona je bila prisutna u ovoj bici... Timur Lenka, želeći da se naruga Bajazidu, naredi da ovoga dovedu (Bajazida) i da ga nameste da sedi njemu nasuprot (Timur Lenki). Nakon toga došla je i Olivera koja je morala da služi Timur Lenku sa vinom, dok je Bajazid to posmatrao... Tu je Timur Lenka potcenio Bajazida za koga je to što je Olivera služila bila strašna uvreda koju on nije mogao da podnese i stoga popije otrov iz prstena koji nosi sa sobom. Od toga i umre Referenca sadrži prazan nepoznati parametars: |accessyear=, |origmonth=, |accessmonth=, |month=, |chapterurl=, i |origdate= (pomoć)CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
  7. ^ Hösch, Edgar (2008) [2008]. "III Die Türkenzeit". Geschichte dre Balkanländer - Von der Frühzeit bis zur Gegenwart (jezik: njemački jezik). München: C. H. Beck. str. 61. ISBN 978-3-406-57299-9. Referenca sadrži prazan nepoznati parametars: |accessyear=, |origmonth=, |accessmonth=, |month=, |chapterurl=, i |origdate= (pomoć)CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
  8. ^ Jireček 1978, str. 330–4.
  9. ^ ISN 1994, str. 64–70.
  10. ^ ISN 1994, str. 334.
  11. ^ Marković 1936, str. 70.
  12. ^ ISN 1994, str. 71–4.
  13. ^ ISN 1994, str. 75–84.
  14. ^ ISN 1994, str. 84–6.
  15. ^ ISN 1994, str. 84–7.
  16. ^ ISN 1994, str. 88–9.
  17. ^ Jireček 1978, str. 341.
  18. ^ ISN 1994, str. 97–9.
  19. ^ ISN 1994, str. 195–204.
  20. ^ ISN 1994, str. 195–217.
  21. ^ ISN 1994, str. 219.
  22. ^ ISN 1994, str. 220–1.
  23. ^ Ćirković 1968, str. 13–7.
  24. ^ ISN 1994, str. 221.
  25. ^ ISN 1994, str. 222–4.
  26. ^ Jireček 1 (1978). str. 355.

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]


Šablon:Srpske zemlje u Srednjem vijeku Šablon:Upravna podjela Osmanskog carstva