1989 оной Тяньаньмэнь талмайн алалга

1989 оной Тяньаньмэнь талмай

Тяньаньмэнь талмайда 1989 ондо болоһон хидалга гэдэгынь Хитадай Бээжэн хотын түб талмай гү, али Тяньаньмэнь талмайда 1989 оной 4 һарын 15-һаа 6 һарын 4-эй хоорондо хитадай оюутан, ажалшад болон дэмжэгшэд хитадта арадшалалые хүгжүүлхэ шаардалга табижа жагсаал сулаан болон һуулта хэһэн болоод түүниие Хитадай ударидалга Хитадай арадай сүлөөлхэ армиин сэрэг, зэбсэгтэй хүсөөр шуһан урдажа дараһаниие хэлэдэг байна.^[1]

Үйлэ ябадалай үрнэл

Тяньаньмэнь талмайда эсэргүүсэжэ байһан оюутан

1978 онһоо ударидагша Ден Сяопин эдэй засаг, улас түрын субарал шэнэшэлэл хэжэ эхилһэниинь 10 жэлэй дараахи ехэ хүдэлөөнэй һалхиие хиидхэбэ. Ден Сяопинэй өөршэлэлтэ шэнэшэлэл гэхэ арга хэмжээнь Хитадай улас түрын тогтолсоое хангалтатай өөршэлжэ шадахагүй байгаад сэдьхэл дундуур оюутан залуушад, сэхээтэнүүд энэ үедэ Хитадай үнсэгэ булан бүритэ бии боложо байба. СССР-да М. Горбачёвай эхилүүлһэн өөршэлэн байгуулалтатай жэшэжэ болохысо шэнэшэлэлые тэдэ хүсэбэ.^[2] 1986—1987 ондо арадшалалые дэмжэгшэ оюутад эсэргүүсэлэй хүдэлөөн үрнүүлһэнтэй зэргэһэн Хитадай Коммунис намай Юрэнхы нарин бэшэгэй дарга Ху Яобан 1987 оной нэгэдүгээр һарада албан тушаалһаа огсоробо. Намай бодолгоһоо «гажууд» өөршэлэлтын тухай нээлтэтэйгээр хэлэжэ, оюутадай хүдэлөөнэй дэмжэһэн Ху Яобан 1989 оной дүрбэдүгээр һарын 15-ндэ зүрхэнэй шигдээһээр гэнтэ наһа бараһаниинь оюутадай бодолгые үдөөжэ үгэбэ.

Дүрбэдүгээр һарын 15: Ху Яобанай дурасхалые хүндэдхэн Тяньаньмэниин талмайн дундаха Арадай баатаруудай хүшөөнэй үмэнэ хэһэг залуушад һайн дураараа сугларба. Бээжэнгэй Ехэ Һургуули, Циньхуа Ехэ Һургуулиин оюутад энэ үдэр оюутанай байр болон Тяньаньмэнь талмайда хэһэг хэһэгээрээ ниилэн эмгэнэлэй үгэсээ бэшэн, гашуудаба.

Дүрбэдүгээр һарын 16: Бээжэнһээ гадана Шанхай зэргэ хэд хэдэн хотодо үүнэтэй эжэл үйлэ ажаллагаа эхилһэн.

Дүрбэдүгээр һарын 17: Хитадай улас түрын шэнжэлхэ ухаан, хуулиин ехэ һургуулиин 500 үлүү оюутад Тяньаньмэнь талмай дахи Арадай ехэ танхимай зүүн хаалганай үмэнэ сугларжа Ху Яобаные эмгэнэн дурсаба. Сагдаагайхан эхиндээ оюутадые өөрһэдөө тарахые ядхаһан болобошье тэдэнэй хүсэһэнээр болоһонгүй. Һүни болоход бусад ехэ һургуулиһаа болон Бээжэнгэй багажа эргэд олоноороо ерэжэ, тэдэнтэй нэгэдэбэ. Энэ һүни Бээжэнгэй ехэ һургуулиин 3000 үлүү оюутан дотуур байранааһаа Тяньаньмэнь талмай руу жагсажа, тэдэнтэй Циньхуагай оюутадшье нэгэдэбэ. Жагсагшадай тоо нэмэгдэжэ, эсэргүүсэлэй хүрээшье үргэжэжэ, оюутад зүбхэн Ху Яобанай араһаа гашуудха буса түрэ засагай ударидагшадта хүргүүлхэ долоон зүйл бүхы шаардаха бэшэг гаргаба.

Дүрбэдүгээр һарын 18: Оюутад эхэ ороншодой дуугаа дуулажа, жагсаал зохёон байгуулагшад өөршэлэлтэ шэнэшэлэлые уряалһан үгэ хэлэжэ байба. Тэдэ Түб хорооной ударидалгануудтай уулзажа, долоон зүйлтэй шаардалгаа үгэхые хүсэбэ. Энэ хоорондо эрхэ баригшадай оршон һуудаг Чжуннаньхай согсолбориин гадана хэдэн мянган оюутан сугларжа, тэдэнэй шаардалгад харюу үгэхые шаардаба. Оюутад согсолбори руу хүсээр орохо гэжэ дайраһаншье бүтэлгүйтэһэн ушар гадаань һуулта зарлаба. Засагай газарай зарим албанай хүн тэдэнтэй уулзажа ярилсаһаншье албан ёһоной харюу үгөөгүйнь жагсагшадай уур бухимдалые дэбэргэбэ.

Фан Чжэн танкаар дабагдаһан Бээжэнгэй оюутадай дунда байгаа

Дүрбэдүгээр һарын 20: Эсэстэнь сагдаанар һуулта зарлагшадые хүсээр тарааба. Энэ үегээр багахан хэмжээнэй мүргэлдөөн гаража.

Дүрбэдүгээр һарын 21 һүни буюу Ху Яобаные эсэсэй замдань үдэхэ ёһололой үмэнхи үдэр Тяньаньмэнь талмайда жагсагшадай тоо 100 мянга дабаа. Энэ үеһээ талмайе олон ниитэдэ хааһан байна.

Дүрбэдүгээр һарын 22: Бээжэнгэй ехэ һургуулинуудта багша, оюутадынь хэшээлээ хаяжа эхилбэ.

Дүрбэдүгээр һарын 26: Коммунис намай (ХКН) түб хэблэлдэ Ден Сяопиниин «үймээн самуунай эсэргүү тугаа үндэр үргэсэгөөе» нэрэтэй элидхэлые хэблэбэ.

Дүрбэдүгээр һарын 27: Элидхэл гараһанай үглөөдэр Бээжэнгэй түб гудамжаар 50 мянган оюутад жагсажа, эрхэ баригшадые дээрэхи мэдэгдэлээ бусаахые шаардаба. Тэдэ мүн Засагай газарай гар хүл болоһон оюутадай холбоодые эсэргүүсэжэ байгаа.

Табадугаар һарын 4: Бараг 100 мянга шахам оюутад дахин Бээжэндэ сугларжа улас түрын шэнэшэлэл хэжэ, хэблэл мэдээсэлэй хэрэгсэлые сүлөөлхые, оюутадай түлөөлэгшэдэй эрхэ баригшадтай албан ёһоной хэлэлсээр хэхые шаардаба. Эрхэ баригшад оюутадай албан ёһоной байгуулгатай ярилсахые зүбшөөрһэншье һаналыень хүлээн абахаһаа татгалзаба.

Табадугаар һарын 13: СССР-эй ударидагша М. Горбачёвай айлшалалые дагалдан ерэһэн олон уласай хэблэл мэдээсэлэй агентлигай анхаарлые татаха гэжэ оюутад түб талмайда үлэсхэлэн зарлаба. Долоо хоног үргэлжэлһэн үлэсхэлэнг дэмжэжэ Тяньаньмэнь хүдэлөөн шэнги зохёон байгуулалтатай бэшэшье гэлээ Хитадай 400 үлүү хото, Шанхай, Хон Конг, Тайвань болон Хойто Америкэ, Европодо хүрэтэр жагсаал суглаан үрнэбэ. Оюутад «Интернационал» дууные хоолой ниилүүлэн дуулажа, эрхэ баригшадые тала талаһаань шахамдуулжа байба.

Табадугаар һарын 19: Коммунис намай (ХКН) Юрэнхы нарин бэшэгэй дарга Чжао Цзыян талмай дээрэ ерэжэ, оюутадые үлэсхэлэнгөө зогсоохые уряалба. Тэрээр «Бидэ али хэдынэ хүгширһэн ушарһаа асуудал байхагүй. Харин танар залуу хүн ушар бэе, эрүүл мэндээ бодолно» гэжэ ухуулжа байба.

Табадугаар һарын 20: Бодолгые хэрэхэн зогсоохо тухайда эрхэ баригшад хоорондоо һанал зүрэлдэжэ байба. Чжао Цзыян зөөлөн аргаар жагсаалые тарааха гэжэ оролдожо байһан бол Ли Пен хүсээр дарахые һанаархажа байжа. Албан ёһоной байра һуури байхагүйһээ Сэрэгэй түб хорооной дарга Ден Сяопин сэрэгэй хуули гаргаба. Гэбэшье жагсагшад сэрэгэйхэнэй хүсые хааба. Чжао Цзыян огсорбо.

Табадугаар һарын 30: М. Горбачёвые дагалдан ерэһэн гадаадын хэблэлэй агентлигууд оюутадай бодолго хүдэлөөн, үлэсхэлэнг дэлхэй даяар сасаа. Энэ үеэр коммунис намай ахамадай зүблэл оюутадтай ярилсажа үзэхэ гэһэн болобош тэдэнэй шаардалга хэтэрхы олон, хамагай шухалань юу хүһээд байгаань тодорхойгүй байһанһаа хоёр тала хоорондоо ойлголсоход бэрхэшээл гараба. Юрэнь, Тяньаньмэниин бодолго амжалтад хүрээгүй нэгэ шалтагааниинь энэ юм. Хээл хахуулиие таһалан зогсоохо, хэблэлэй эрхэ сүлөөтэй болгохо, улас түрые өөршэлхэ гээд янза бүриин шаардалга табижа, тэрэ бүри нэгэдһэн зохёон байгуулалтада орожо шадахагүй байһаниинь тэрэ олон хүнэй ами үрэгдэхэд хүргэһэн бэлэй. Арадай Сүлөөлхэ армиин 27, 28 дугаар арми хотые хиналтада абаба. Энэ үедэ АНУ-ай Юрэнхылэгшэ Джордж Херберт Уокер Буш тус уласда хориг табижа байгаа зарлажа, Хитадай сэрэгэй ударидагшад хоорондоо һанал бодол зүрэлдэжэ байгаа тухай тагнуулай мэдээ абаһанаа мэдэгдэбэ.

Зургадугаар һарын 3: Сүлөөлхэ арми, эргэдэй хоорондо мүргэлдөөн гараба. Жагсагшад машина тэргээр хаалта һаад табижа, сэрэгэйхинэй хориглохын хажуугаар гал табижа, өөдэһээнь шулуу шэдэжэ байба. Энэ хоорондо сэрэгэйхэн зохёон байгуулалтатайгаар хотоһоо гараха сэгүүд болон ехэ һургуулиин гудамжануудые хааба. Энгээд оройн 22:30 минутын оршомдо армиин зэбсэгтэ добтолгоо гү, али бодолгые хүсээр дараха шуһата үйлэ ажаллагаа эхилээ. Армиин танкууд Тяньаньмэнь талмайн хэд хэдэн талаһаа дотогжо дайража, замдаа таараһан оюутан жагсагшад руу гал нээн давшалба. Зарим оюутан талмайһаа гараха гэж оролдоһоншье тэдэные дотогшо бусаажа байһан гэдэг. Энэ үедэ жагсаалые зохёон байгуулагшад сэрэгүүдэй өөдэһөө «молотовын коктейль» мэтын зэбсэг ашаглахагүй байхые анхааруулжа байба.

Зургадугаар һарын 4: үүрэй дүрбэ, табан сагай үедэ армиин танкууд талмайда бүрэн нэбтэржэ, замдаа байһан жагсагшад, машина техникэ бүгэдые һүйрүүлбэ. Гэбэш үүнһээ гансахан сагай дараа гү, али үүрэй 5:40 үедэ талмайе бүрэн сэбэрлэһэн байба.

Түгэсхэл үрэ дүн

Зон үрэгдэгһэдэй тооные хэншье хэлэжэ мэдэхэгүй. Энэ аймшагта алалга үеэр хэдэн мянган залуу амяа алдаһаные хэлэхэ нотолхо баримта байхагүй. Хитадые Засагай газарай албанай мэдээгээр ами үрэгдэгһэдэй тооные 241 гэжэ зарлаһан бол тус улс дахи Улаан Загалмайн нийгэмлиг 2600 гэдэг. Харин гадаадын сэдьхүүлшэдэй тоосоолһоноор хамагай багадаа 3000 хүн энэ үеэр ами үрэгдэбэ. Тэгэбэл НАТО-гай тагнуулай мэдээсэлдэ энэ тооные 7000 дабаһан гэжэ дурдаһан байдаг.

Олон уласай реакци

10 жэлэй ойн үйлэ ябадалай зорюулагдаһан Польшын дурасхалта

Африка, Азиин оронууд, Хойто Солонгос, Куба, Чехословаки, Зүүн Германи, Пакистан зэргэ Хитадай ойрын холбоотонуудһаа бусад бүхэ улас хүнэй эрхые носотойгоор зүршэһэн энэ ябадалай дараа Хитадые буруудхан мэдэгдэл хэжэ, янза бүриин хориг табиһан юм. Ден Сяопиниин гадаада дахи айлшалалай түлэблигөө нуража, Дэлхэйн банк, Азиин хүгжэлэй банк тус уласда үгэхэ гэжэ байһан зээлээ бусааба.

Хорёотой һэдэб

Энэ ябадалай дараа Хитадай сонинуудай 12 хубинь хаагдажа, хэблэлэй компанинуудай долоон хубинь үүдээ барижа, 150 үлүү кино, баримтата киное гаргахые хориглобо. Тухайн үеын олон арбан сониной эрхэлэгшэ ажалһаа халагдан, шиидхэл амсаһан гэдэг. Засагай газар 32 сая хуби ном, 2.4 сая дүрсэ бэшэлгын хуурсагые хураан абаа. Одоошье Хитадта «Google» сахим хуудаһаар Тяньаньмэниин бодолгын талаархи мэдээсэл абаха боломжогүй хэбээр.

Хохирогшодһоо гансахан гэр бүлэдэ нүхэн түлэбэри олгобо

НҮБ-һаа Хитадай Засагай газарые арад түмэнһээ уушалал гуйхые шаардаһаншье тус уласай эрхэ баригшад хэзээшье буруугаа хүлээжэ байһангүй. Гэхыдээ 2006 оной дүрбэдүгээр һарада нэгэн жагсагшын ара гэртэ 70 мянган юаниин тэдхэмжэ олгоһон тохёолдол бии. Энэ бол Хитадай эрхэ баригшад дээрэхи ябадалда «гэмшэһэн» хамагай анханай тохёолдол юм.

Һонирхолтой баримтанууд

Оюутан залуушадай засагай газартаа табиһан нэгэ үндэһэн шаардалгань:

• Алдагдаһан нютаг гү, али Монгол Уласые хитадта нэгэдхэхэ тухай шаардалга байһан байна.
• Үймээнэй үедэ хитадай армиин танкай субааг нэрэнь үлэ мэдэгдэхэ гар хооһон залуу 30 оршом минута һаатуулан зогсооһоные «Tank man» гү, али монголоор "Танкай " гэж алдаршуулсан байна.

Зүүлтэ

1. A Reassessment of How Many Died In the Military Crackdown in Beijing // New York Times
2. РИА НОВОСТИ http://www.rian.ru/politics/20090604/173226397.html

Холбооһон

• Андрей Шароградский «Тяньаньмэнь: 20 лет назад» Архивировалһан 7 арбан хоёр һара 2020 оной.
• Андрей Остальский, обозреватель Русской службы Би-би-си «Призраки „площади убитых студентов“»
• Исторические чтения. Кровопролитие Архивировалһан 10 найма һара 2020 оной.
• Андрей Яшлавский «Загадка „танкового человека“»
• Ольга Тягнибеда. «Площадь мертвых студентов». Фотографии
• «Китайский календарь» («Русский Ньюсвик», 1.06.2009) Архивировалһан 12 зургаа һара 2009 оной.
• «Известный китаевед Евгений Бажанов: „В Китае той поры мягкий вариант привел бы к полному развалу“» («Известия», 3.06.2009)
• «Китай над грани потрясений: рабочая политическая революция или капиталистическое порабощение?» Бюллетень Спартаковцев Приложение № 17 март 2002 г. Архивировалһан 9 арбан хоёр һара 2020 оной.
• Бойня на Тяньаньмэнь в 1989 году — мнение очевидца