Дехачу арсийн буьйса

Дехачу арсийн буьйса
Xlитлерин салтичо laлашоне лаьцна Роьмин сурхо
Йуьхьиган терахь	1934 шеран 30 июнь
Чаккхенан терахь	1934 шеран 1 июль
Меттиг	Лоьмсойн пачхьалкх
Бахьна	СА-но кечбеччуха гlaттам бохо
Декъашхой	СС, СА, Гестапо
ЖамӀ	Чухьовлхаран тобанийн laткъам лахабалар, Xlитлера дlaбоху шайн къийсархой
Викиларми чохь медиафайлаш

«Дехачу арсийн буьйса» (лоьм. Nacht der langen Messer) йа Роьмин карчам (лоьм. Röhm-Putsch) — 1934-чу шарахь асаран беттан 30-чу дийнахь Xlитлерин ницкъ бар ду СА цхьаьнакхетараллин куьйгаллина. Къайлах цle — тleман гlyллакх «Колибри» (лоьм. Unternehmen Kolibri). Xlитлерин агloнчаша бахьане ийцира шаьш Эрнст Роьма кечбеш болучу карчамана йина дуьхьало йеш бара бохург.

Дlaдоладале

«Къоман карчам» хиллачул тlaьхьа масех бутт баьлча (1933-чу шеран кхолламан беттан 30-чу дийнахь Адолп Xlитлер рейхсканцлер xloттавар ду дуьйцург) чухьовлхаран тобанийн магlaршкахь ца там хилар доладелира Кхин а чloгla даьржаш дара Xlитлера йамартло йина бохург а, и дlaваккха везар а шолгlaчу «бакъболучу социалистин» карчамца Грегор Штрассерин а, Эрнст Роьмин а куьйгаллица. И чухьовлхаран салтий бара кечбеш Веймаран мехк-урхалла дохадан герзаца. Уьш бара коьрта ницкъ 1923-чу шарахь хилла болу Йийн карчамехь. 1933-гla шо дlaдолалучехь церан масалла йара 600,000 адам, ткъа чекхдолучехь — 3,000,000. Церан долахь йара тоьпаш а, дертоьпаш а. Церан баьчча вара Роьм, Xlитлерин leдал леларан дозанехь йацара и цхьаьнакхетаралла. Къоман барт боха а ца беш leдале йеанчу НСДАП-на ца хаьара чухьовлхаран тобанашца xlyн дан деза. Царна тle диллинера кегийрхой laмош-кхиабан. Тардолуьйтуш дара рейхсвер чухьовлхаран тобанашца вовшах а тухуш керла къоман-социализмин халкъан сур кхоллар.

Ткъа Роьма тардолуьйтура и сур СА бухехь кхолла деза аьлла, ша куьйгалла деш а волуш. Амма рейхсверан эпсарша къобал ца вона и, цундела рейхсверана а, СА-ан а йукъахь къийсам болабелира хила дезачу халкъан сурехь тоьлла меттиг баккха гleрташ.

Хьалхе кху къийсамехь цкъа йара Роьмехь, xlyнда аьлча цуьнан долахь йара рейхсверал шен масалла дукхазза тоьлуш йолу тleман тоба. СА-ан xloттамехь хилла болучу эпсарийн туьпо куьйгалла деш 5 сур а, 18 корпус а^[1]. СА чу йукъайалийнера суран кепара чоьхьара leдалан къеп. Цундела тleман гlyллакххошна хетара СА-но лоьмсойн диллинчу сура тle йиттина Версалан дозанаш дlaйаьллачул тlaьхьа шайн магlaрш алсамдохур ду аьлла. Рейхсвер а, СА а Xlитлера динчу буьйран бахьана вовшахкхетта йолушехь хила ма-йеззачу цхьаалле кхача гена дара. Роьм рейхсвер чухьовлхаран тобанаш чу йаккха волушехь инарла пон Рейхенау дагахь вара сур чу тloм бан хьакъ долуш болу чухьовлхаран сурхой схьаэца Роьмина хаа а ца хоуьйтуш. Цо эхьар дара СА-не дозанан ха кхоллийта лоьмсойн-полаькийн дозанехь милцойн кепара, иштта рейхсверан гloьнца цхьаьна суре вига хьалхара кечам бойтуш.

1933-чу шеран xlyтосург баттахь чlaгlaм йазбира СА-но а, рейхсверо а СА а, СС а, «Болатан гleм» цхьаьнакхетаралла а тleман коьртачу урхаллин муьтlaхь хуьлуш йу аьлла. СА-ан обергруппенпуьрар даржехь волучу Придрих Вилгелм Круьгарина тleдиллира xlopa шарахь рейхсверан гloьнца 250,000 чухьовлхаран сурхой кечбан, ткъа Роьмина — СА чу даха тleман вовшахкхетарш, хьалхарчу рогleхь — Болатан гleм. Пон Рейхенаус тардолуьйтура «Болатан гleмаца» СА-хь Роьм а, цуьнан агloнчаш а кleзигахьа дакъаца буьсур бу. Амма цунна моьттурш кхочуш ца хиллера: чухьовлхаран тобанаш чу эцца вацара «Болатан гleман» 314,000 декъашхо бен, ткъа тобанаш йеккъера кхаа дакъана жигара болучу СА-ан декъашхойн куьйгаллица. Цул тlaьхьа Роьма шайн долахь 4,500,000 агloнча ву боху къамелаш деш тleдожадора дозанан ханехь куьйгалла ден даржаш а, болера Лоьмсойн махкахь йолучу тleман лармаш шайн керахь хилийтар а ^[2].

Цу xlyманна дуьхьал рейхсвер милцойн кепара сур кечдечара саца а соцуш 1933-чу шеран гlyран баттахь дуьйна сурхойн декхар тleдилла йолайелира.Ткъа Роьм ша коьрта урхаллин декъашхо а волуш тleтовжуш вара перенгаша санна милцойн кепара и дан.Инарла-полковник пон Бломберга билгалдаккха деззера цхьана гуламехь:

Роьмина хета мохк ларбар СА-ан бакъо бен йац, ткъа рейхсверана тleдилла деза тleкхайкхайкхамхойн тleман кечам бан кхочушдар.

пон Бломберг вистхилира сацам барх уьддуш волучу Xlитлере.Шен бlaнакъосте «xlaн-xla» ца ала Xlитлера къийсамхошна йукъахь барт бан воллуш вара.1934-чу шеран чиллин беттан 28-чу дийнахь цо кхайкхира СА-ан а, рейхсверан а куьйгалхой тleман коьртачу урхаллин кхеташонан чоьн чу машар laлашбан дуьхь.СА-но а, рейхсверо а шолгlaниг пачхьалкхан лардархо хуьлуш, хьалхарниг тleкхайкхамхой а, тlaьхьалонна берш а кечбийриг хир йу аьлла чlaгlaм йазбира.Вукха дийнахь Роьмин туп-петар чохь машар беш бара, амма и чекх ма даьлла Роьма элира:^[3]

Цу йепрейторо аьлла дерг тхох хьакхалуш дац.Со ца воллу барт ларбан.Xlитлер йамарта ву, иза уггар кleзга мукъавала веза.И тхоьца ца хилахь оха тхайн болх Xlитлер воцуш а бийр бу

Xlанноверехь долучу СА-ан суран куьйгалла деш волучу Луьтцина хийтира и къамелаш пачхьалкхан йамартлонан билгало, цундела цо дlaкхайкхадира и Рудолп Гессина, цо цхьаа бахьана деш доций гича - ша Xlитлере, амма цо делла жоп кхачаме дацара:

Хьоьжуш lийна хьажа веза хиламаш дla муха боьду

Кхин цуьнгара xlyма къастош жоп ца хезча Луьтце вистхилира инарла-майор волучу пон Райхенауга Роьме хьажийна долучу рейхсверана духьало йан цамагадарах лаьцна кехатан кечам.Цу хенахь Xleйдрихица СА-ан куьйгалхой ницкъаца дlaбаккхарца доьзна долу къайлах дагадовларш деш волучу пон Райхенаус баркалла элира Луьтцига, йуха и дlaвахча шайна уллера волучу цхьана эпсаре элира цо:^[4]

Луьтце кхераме вац, цул сов и туьпан хьаькам хила мега

1. Хёне, 2003, с. 101.
2. Хёне, 2003, с. 102–103.
3. Хёне, 2003 (103)
4. Хёне, 2003, ст.104