Кавказан раса

Кавказан ра́са (кхин а олу евразийн[1][2] йа Европин) — Сийлахь-Йаккхий географин къайленаш елларан мур кхачале Европехь, Хьалхарчу Азехь, Къилбаседа Африкехь, маьӀ-маьӀӀехь Йуккъерчу Азехь, Къилбаседа а, Йуккъерчу а ХӀиндехь йаьржина йолу раса; тӀаьхьа — йерриг нах бехачу континенташкахь. ЧӀогӀа шуьйра кавказан раса охьахиира Къилбаседа Америкехь а, Къилба Америкехь а, Къилба Африкехь а, Австралехь а[3]. Дуьнен тӀехь уггар йоккха раса йу (дуьненан 40% гергга бахархой)[4].

Амале сипташ

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Амале сипташ йукъадогӀу, уггар хьалха, ортогнатан юьхь, иза хаъал хьалхайолу анасизан экъанехь. Месаш нийса йа хьийзина, дукхах дерг кӀеда (масала къилбаседахойн), бӀаьргаш шуьйра ду, мара йуккъера барамера йа чӀогӀа боккха лекха дукъ долуш, балдаш дуткъа йа барамехь стомма, чӀогӀа йа йуккъера барамехь йуьхь йа дегӀан тӀаьхь чо бахбаларан. Шуьйра тӀара а, ког а. ЦӀуокан бос, месаш а, бӀаьргаш а бес-бесара: къилбаседа тобан чӀогӀа сирла, ткъа къилбан а, малхбален а популяцийн чӀогӀа Ӏаьржа[5].

Бухара тобанаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Коьрта йаззам: Кавказан расан антропологин тайпанаш
Европера сирлачу аматерниш географин бекъабалар.
1 % кӀезиг,
1 — 19 %,
20 — 49 %,
50 — 79 %,
80 — 100 %

Ширачу типологин классификацин йукъайогӀу нордийн, йуккъерахӀордан, динаран, фалийн, альпийн, малхбален-балтийн, лаппоноидан, кхин а бухара тобанаш (йоьзна авторан классификацех).


Европера историн хьалхарчу муьрехь, хила тарло, кхин а бухара расаш хилла хилар. Иштта, тӀаьххьара ша банле Къилбаседа Африкехь баьхна мехтоидаш, уьш тера бу лакхарчу палеолитан муьрерчу европин кроманоидех.

Малхбузен, Йуккъера, Къилба Европехь а, Къилбаседан Африкехь а:

Малхбален Европехь а, Азехь а:


Схьабовлар

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Кавказан раса таханлерачу вариантехь хилла йаьлла голоценал тӀаьхьа[6].

Уггар тарлуш долу хетарг ду, йоккхачу кавказан расин коьрта масса схьайаьлла ареал, цхьайолу къилба-малхбузен Азин, ткъа иштта Къилба Европин а, къилбаседа Африкин кӀошташ, шуьйрачу областан йукъахь хилар. Кавказоидин дайн ареал, хила тарлуш йу, цхьайолу Хьалхарчу Азин ломан кӀажойн амал йолу областаш а, ткъа иштта, маьӀ-маьӀӀехь ЙуккъерахӀордан йисттера йекъа кӀошташ. Кхузара кавказоидийн дайн аьтту бара баржа массо а агӀонашка, тӀехь-тӀехьа дӀалоцуш йерриг Европа а, къилбаседа Африка а[7].

Европин бахархойн сийна бӀаьргаш шуьйра баьржина бара мезолитан муьрерчу таллархойн-лахьорхойн а, амма цӀуокан сирлачу пигментацех жоп луш йолу ген, чӀагӀъелира 100%-ан декъехь борзан бӀешарахь[8].

Кавказоидашна йукъахь къаьста ши га — къилбаседан а, къилбан а. Царна йукъара башхаллаш хьакхало коьртаниг цӀоукан пигментацех, бӀаьргех, месех. Оцу шина генна йукъахь деха йуккъера меттиг йолу къаьмнаш. Советийн этнограф а, историн Ӏилманийн доктор а волчу Н. Н. Чебоксаровс 30-гӀачу шерашкахь йийцира шен ойла, къилбан кавказоидаш, йукъара варианташ а, къилбаседан кавказоидаш йуьхьанца дуьйна таьӀна-пигмент йолу бахархойн тӀаьххьарчу депигментацин жамӀ гойту. Къилбан кавказоидаш лаьтта схьабовларан тайпана уллехь, къилбаседачарал[9].

Терминийн истори

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Кавказан раса

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Кавказан раса (лат. Varietas Caucasia) — термин кховдийна немцойн антрополого Блуменбах Фридриха XVIII бӀешарахь. Блуменбах царна йукъатоьхна Европин къаьмнаш (финнаш, мажарой, туркой боцурш), ткъа иштта къилбан а, хьалхарчу а Азин, къилбаседа а, къилбаседа-малхбален а Африкин бахархой[10]. ЦӀе схьайаьлла, Блуменбаха Кавказ адам схьадаьлла меттиг лорундела[11][12][13][14].

Таханлерачу Ӏилманан хета адам Кавказера схьадаьлла бохуш йолу Блуменбахан гипотеза («эстетикан» бух тӀехь йолу) харц, хӀунда аьлча, адам тайпана Homo, ткъа иштта таханлерачу тайпана Homo sapiens схьадалар Африка хета.

Тахана термин Caucasian ингалсан маттахь чӀагӀделла официалан термин хилла кавказоидаш билгалбеш (масала, лелайо раса билгалйоккхуш IAFD хаамийн базехь).

Европеоидаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Ӏилманан термин «европеоид» (инг. Europoid[15], нем. Europide[16]) кхоьллина шина дашах «европа» а, суффикс «-оид» а, цуьнан маьӀна «тера» бохург ду.

ЙуккъерахӀордан раса

[бӀаьра нисйан | нисйан]

XIX бӀешарахь иэдарах лардархьама немцойн талламхочо Ф. Мюллера кховдийра кхин термин — йуккъерахӀордан раса (нем. Mittelländische Rasse), хӀунда аьлча, цунна йукъара къаьмнаш кхаьчнера шайн кхиарехь лакхарчу тӀегӀане Дуьненайукъара хӀордан бердашца. И термин оцу хенахь тӀеийцира дукхаха болчу этнологаша (Пешель, Гельвальд, кхечара а), XIX бӀешо чекхдолуш аратеттира Ӏилманан белхашкахь Блуменбаха термин[12], амма хӀинца оцу маьӀнехь лелайо кхин а йоккхачу хӀиндо-йуккъерахӀордан расан доккха декъан маьӀнехь[17].


Билгалдахарш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  1. ↑ Европеоидная раса // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия 1969—1978
  2. ↑ Раса Европеоидная Архивйина 2017-09-11 — Wayback Machine // Большой медицинский словарь
  3. ↑ Кавказан раса — хӏара Советан йоккхачу энциклопеди чуьра йаззам бу. 
  4. ↑ Глушкова В. Г., Симагин Ю. А. Демография.
  5. ↑ 5.5.3.Продолжение - Европа и Передняя Азия Архивйина 2016-09-10 — Wayback Machine // Богатенков Д. В., Дробышевский С. В. Антропология
  6. ↑ О различиях между расами… и о телевизионных мошенниках
  7. ↑ Человеческие расы, Человеческие расы ЕВРОПЕОИДНАЯ РАСА. ТӀекхочу дата: 2012 шеран 30 сентябрь. Архивйина 2012 шеран 18 октябрехь
  8. ↑ Палеогенетика подтвердила важный вклад причерноморско-каспийских степняков в формирование генофонда европейцев
  9. ↑ Происхождение европеоидов., Происхождение европеоидов РАННИЕ МИГРАЦИИ И РАСОВАЯ ЭВОЛЮЦИЯ HOMOSAPIENS. ТӀекхочу дата: 2012 шеран 30 сентябрь. Архивйина 2012 шеран 18 октябрехь Архивйина 2014-04-07 — Wayback Machine
  10. ↑ Кавказская раса // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
  11. ↑ Biographical details are in Charles Coulston Gillispie, Dictionary of Scientific Biography, 1970:203f s.v. «Johann Friederich Blumenbach».
  12. ↑ 1 2 Кавказская раса // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  13. ↑ Caucasian variety — «I have taken the name of this variety from Mount Caucasus, both because its neighborhood, and especially its southern slope, produces the most beautiful race of men, I mean the Georgian; because all physiological reasons converge to this, that in that region, if anywhere, it seems we ought with the greatest probability to place the autochthones (birth place) of mankind» — Blumenbach J. F. De generis humani varietate nativa.— 3rd ed., 1795, trans. Bendyshe (1865). Цит. напр. в: |Keith A. Blumenbach’s Centenary // Man, 1940.— Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland
  14. ↑ Oxford English Dictionary: «a name given by Blumenbach (a1800) to the 'white' race of mankind, which he derived from the region of the Caucasus».
  15. ↑ Поиск книг по базе Google Книги
  16. ↑ Поиск книг по базе Google Книги
  17. ↑ БСЭ. Статья «Средиземноморская раса» Архивйина 2016-05-30 — Wayback Machine

Хьажоргаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]