Монтевидеон Конвенци

Монтевидеон Конвенци
Куьг таӀийна терахь:	1933 шеран 26 декабрь
Меттиг:	Монтевидео, Уругвай
Лела долало:	1934 шеран 26 декабрь
Куьг таӀийнарш:	20
Барт бина агӀонаш:	16
Меттанаш:	Ингалсан, французийн, испанхойн а, португалихойн а

Монтевидеон Конвенци — сипташ дагардеш долу, дуьненайукъара гуш-хезаш йолу бакъонца пачхьалкхан бакъосубъекталла билгалйоккхуш йолу дуьненайукъара кӀезигчех цхьа кехат ду. ТӀеэцна 1933 шарахь VII Панамерикин конференцехь.

Дуьненайукъара йукъарлонан дуьненайукъара бакъонийн къобалдаран механизмаш хӀинца а ца еана цхьаьна ойлана тӀе.

Билгалонаш

1933 шеран Монтевидеон Конвенцица чӀагӀйина пачхьалкхан йиъ билгало, дуьненайукъара бакъонийн субъект хиларх:

• даиман беха бахархой;
• билгал латта;
• шайн правительство;
• кхечу пачхьалкхашца уьйр таса таро хилар.

Кхечу пачхьалкхаша къобалйар ца оьшу, конвенцино чӀагӀйо пачхьалкхаллин декларативан теори.

Барт бина агӀонаш

Монтевидеон Конвенцин пачхьалкхаш      Барт бина агӀонаш      Куьг таӀийна      Other Organization of American States members

Пачхьалкх[1][2]	Куьг таӀийна	Депозит йина	Метод
Бразили	1933 шеран 26 май	1937 шеран 23 фев	Ратификаци
Чили	1933 шеран 26 дек	1935 шеран 28 мар	Ратификаци
Колумби	1933 шеран 26 дек	1936 шеран 22 июл	Ратификаци
Коста-Рика		1937 шеран 28 сен	Йукъахь эцар
Куба	1933 шеран 26 дек	1936 шеран 28 апр	Ратификаци
Доминикин Республика	1933 шеран 26 дек	1934 шеран 26 дек	Ратификаци
Эквадор	1933 шеран 26 дек	1936 шеран 3 окт	Ратификаци
Сальвадор	1933 шеран 26 дек	1937 шеран 9 янв	Ратификаци
Гватемала	1933 шеран 26 дек	1935 шеран 12 июн	Ратификаци
Гаити	1933 шеран 26 дек	1941 шеран 13 авг	Ратификаци
Гондурас	1933 шеран 26 дек	1937 шеран 1 дек	Ратификаци
Мексика	1933 шеран 26 дек	1936 шеран 27 янв	Ратификаци
Никарагуа	1933 шеран 26 дек	1937 шеран 8 янв	Ратификаци
Панама	1933 шеран 26 дек	1938 шеран 13 ноя	Ратификаци
АЦШ	1933 шеран 26 дек	1934 шеран 13 июл	Ратификаци
Венесуэла	1933 шеран 26 дек	1940 шеран 13 фев	Ратификаци

Конвенцин текст

Монтевидеон Конвенцино пачхьалкхийн бакъонех а, декхараллех а

ТӀеэцна Монтевидеохь 1933 ш. 26 декабрехь, лелаш ду 1936 ш. 26 декабрехь дуьйна

Америкин Пачхьалкхийн ВорхӀалгӀачу Дуьненайукъарчу Конференцехь йолу правительствош, Пачхьалкхийн бакъонех а, декхараллех а лаьцна Конвенци тӀеэца лууш, хӀиттийна хӀара тӀедахкарш:

Статья 1

Пачхьалкх, дуьненайукъара бакъонийн субъект, хила йеза хӀара билгалонаш:

• (а) даиман болу бахархой;
• (б) билгалдаьлла латт;
• (в) правительство;
• (г) кхечу пачхьалкхашца уьйр таса таро.

Статья 2

Федеративан пачхьалкх йу еккъа дуьненайукъара бакъон субъект.

Статья 3

Пачхьалкхан политикин латтар дозуш дац кхечу пачхьалкхаша къобалйарх. Къобалъянза елахь а пачхьалкхан бакъо йу ша латторхьама а, къагорхьама а, шен цхьаалла а, йозуш ца хилар а лардан. Цигара схьа, ша кхолла шен махеттара, шен мадеззара законаш даха, шен гӀуллакхашна урхалла дан, ткъа иштта шен суьдан юрисдикци а, компетенци а билгалъяккха. И бакъонаш кхочушъян кхин доза дан а дац, кхечу пачхьалкхийн дуьненайукъара бакъонийн барамашца бакъонаш кхочушйар доцург.

Статья 4

Пачхьалкхаш юрисдикцехь цхьатерра йу, изза бакъонаш лелайо, уьш кхочушъян цхьатерра аьтту бу. ХӀора пачхьалкхан бакъонаш шаьш кхочушйарехь шегахь долу Ӏедалах йозуш йац, ткъа дуьненайукъарчу бакъонашца субъект санна иза латтаран фактах йу.

Статья 5

Пачхьалкхийн коьрта бакъонаш цхьа а Ӏаткъам болуш ца хуьлу.

Статья 6

Пачхьалкх къобалйар, иза къобалъеш йолчу пачхьалкхо кхечу пачхьалкхан бакъосубъекталла шен массо дуьненайукъара бакъоно хӀиттийна бакъонашца а, декхараллашца тӀеиэцар бен дац. Къобалйар ду цхьа бахьнаш ца лоьхуш дуьззина.

Статья 7

Признание государства может быть прямым или автоматическим. Последнее становится следствием любого действия, которое подразумевает намерение признать новое государство.

Статья 8

Цхьаннен а пачхьалкхан бакъо йац кхечу пачхьалкхан чоьхьарчу йа арахьарчу гӀуллакхашна йукъагӀерта.

Статья 9

Пачхьалкхан юрисдикци къоман лаьттан дозан тӀехь массо а бахархошна тӀехь йу. Законо а, къоман Ӏедалан меженаш а ларбеш болу гражданаш йа кхечу пачхьалкхера нах, бакъо йолуш бац церан гражданийн йолчунал сов кхин йаккхий бакъонашна.

Статья 10

Пачхьалкхан коьрта Ӏалашо йу машар латтор. Царна йукъахь хуьлу муьлхха а амалийн башхаллаш, листа йеза машарца.

Статья 11

Бартбешйолу пачхьалкхаш тӀелоцу къобал ца дан схьадаьхна латтанаш йа кхин ницкъаца бина пайданаш, герзаца хиллехь а, дипломатин векалаллин кхерам тасарца хиллехь а, йа кхин эффектан белхашца цаваьлла дайтарца. Пачхьалкхан латта куьг Ӏотта йиш йолуш дац, хила йиш йац объектан тӀеман оккупаци, йа кхин ницкъ бар, тӀетесна болу кхечу пачхьалкхаша, нисса йа гома йа муьлххачу бахьнашца, цхьана ханна бен дацахь а.

Статья 12

ХӀокху Конвенцино хьие ца бо Лакхарчу Бартбечу АгӀонаша дуьненайукъара барташца хьалха бина болу бехкамаш.

Статья 13

Лакхарчу Бартбечу АгӀонаша хӀокху Конвенцин конституцин процедурашца ратификаци йийра йу. Лакхахь йийцинчу ратификацин Ӏалашонна, Уругвай Республикин арахьарчу гӀуллакхийн Министро куьг йаздина йолу, бакъйолу копеш правительстошна дӀакхачо еза. Ратификацин гӀирс ларбан дӀабелла хила беза Вашингтонера Панамерикин Бертан архивашка, цуо хаам бан беза тӀеиэцна правительствошка хиллачу депозитехь. Иштта хаам бан беза ратификацин грамоташ а хуьйцуш.

Статья 14

ХӀара Конвенци Лакхарчу Бартбечу АгӀонашна йукъахь ницкъ болуш хуьлу, цара шайн ратификацин грамоташ ларйича.

Статья 15

ХӀара Конвенци хан тоьхна йац, амма денонсации йан тарло Панамерикин Бертан шеран хаамца, цуо дӀайала йеза иза тӀеиэцначу правительствошка. И хан дӀайаьлча, хӀара Конвенци ца лела дӀасакъаьстачу агӀонашна йукъахь, амма лелаш йу кхечу Лакхарчу Бартбечу АгӀонашна йукъахь.

Статья 16

ХӀара Конвенци дӀайиллина хила йеза тӀе ца иэцначу пачхьалкхашна лелон а, декъайан а. Оьшу кехаташ Ӏалашдан дӀало Панамерикин Бертан архивашка, цуо дахьийта деза кхечу Лакхарчу Бартбечу АгӀонашна. ИЗА ЧӀАГӀДЕШ тӀехьабогӀу бакъоелла векалш ингалсан, испанийн, португалийн, французийн меттанашкахь йолчу Конвенцин куьг йаздина, шайн мухарш хиттийна Уругвай Республикехь, Монтевидео гӀалахь, 1933 шеран 26-гӀа декабрехь.

Нисдарш

Америкин Цхьанатоьхна Штатийн делегацис, Пачхьалкхийн Бакъонийн а, Декхараллин а Конвенцин куьг йаздечу хенахь, йаздо иза, 1933 ш. 22 декабран Пленаран Сессис гайтина нисдарш тӀетухуш, уьш хӀокху кепара ду:

Америкин Цхьанатоьхна Штатийн делегацис, тӀеххьарчу кхаж тасарехь «РЕЗА» аьлла кхаж тосуш, комитетан хьехамца а, дехарца а, йукъатуху хӀокху проектан 11-гӀа статьяна хьалха йукъатоьхна долу хьалхарий, итталгӀий статьяшна Юьззина Комиссис тӀеххьарчу кхаж тасарехь йукъатоьхнарш санна, и нисдарш иштта ду:

«Америкин Цхьанатоьхна Штатийн Правительствон политика а, йукъаметтигаш а хӀокху дуьненан эхигехь хӀора дуьненайукъарчу йукъаметтигийн коьртачу фазан, кхетаме а, билгала а хила тарло, 4 мартехь дуьйна хьалха цара дашца а, гӀуллакхца а диначул. Цундела Со [Пачхьалкхан секретарь Халл Корделл, АЦШ Делегацин Корта] таро ца ло сайна йухадийца йа карладаха и гӀуллакхаш а, дешнаш а, аса дийр а дац иза. ХӀора тидамечу стага хӀокху моментехь кхетош хила деза, Рузвельтан Администрацис куьйгалла деш йолу Цхьанатоьхна Штатийн Правительство, кхинаш санна, дуьхьала йу кхечу къаьмнийн правительствийн паргӀатонна, суверенитетан йа кхин чоьхьарчу гӀуллакхашна йа процессашна йукъагӀертарна». «Президент Рузвельтан доктринаш а, политика а кхочушйарехь гуранчохь, дуккха а гӀуллакхашна а, аларашна а тӀетухуш дукха хан йоццуш дӀакхайкхина халкъан ша дийцарш дан валлар Кубин Правительствоца 1903 ш. бартан гӀуллакх чекхдаккха Ӏалашо йолуш. Со тешаш ву, тхан йукъацагӀертаран принципашца, кховдийна махиллара, цхьаьна правительствон кхера ца оьшу муьлхха а Рузвельтан Администрацера Цхьанатоьхна Штатийн агӀора йукъагӀертарах. Суна хета, докъазаллин, хӀокху Конференцин боцачу муьрехь докладера фундаментан Ӏалашонаш нисъян а, билгалъйаха а хан ца хилар. Ишттачу билгалдахарша а, нисдарша а таро ло хӀора правительствона билгалчу гуранчохь болх бан, ойланийн а, гочдаран а башхаллаш йоцуш. Суна теша лаьа, уллорчу хенахь иштта болу ледаме болх бер хиларх. ХӀокху моментехь, нагахь ойланашца а, гочдарца башхаллаш ялахь, уьш хӀора правительство болх бан мегаш нисъяллалц, суна ала лаьа я, Америкин Цхьанатоьхна Штатийн Правительствос, шен дуьненайукъара гергара пачхьалкхийн а, йукъаметтигийн а, гӀуллакхийн а массо форматашкахь, лерина гӀураду оха 4 мартехь дуьйна кхочушъеш йолу доктриница а, политикица а, оцу хенахь дуьйна Президент Рузвельтан тайп-тайпана кхайкхамашна, ткъа иштта сан генар боцучу 15 декабрера Конференцел хьалхарчу машаран кхайкхамна йукъатоьхна йолу, ткъа иштта Къаьмнийн законашна, маларрар а, тӀемаэццар а».

Бразилин а, Перун а делегаташа дӀайазйира иштта шайн пункт 11-гӀа статьяхь:

«Оха тӀе оьцу доктрина а, принцип а, амма куьйгалла дан пайден ца лору иза, хӀунда аьлча пачхьалкхаш йу Рио-де-Жанейрон Анти-ТӀеман Пакт тӀеиэцанза, ткъа хӀара доктрина цуьнан дакъа ду, цундела иза дуьненайукъара бакъонийн гуран чохь куьйгалла дан пайден йац»^[3].

Хьаьжа иштта

• Къаьмнийн Лига

Билгалдахарш

1. A-40: Convention on Rights and Duties of States (бил-боцу.). Organization of American States. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 23 июль.
2. Convention on Rights and Duties of States adopted by the Seventh International Conference of American States (бил-боцу.). United Nations Treaty Series, Registration Number:3802. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 16 ноябрь.
3. Конвенция Монтевидео о правах и обязанностях государств. Опубликовано Министерством Иностранных Дел Республики Абхазия