سامسو ئیلونا
سامسو ئیلونا یاخوود (شەمشو ئیلونا) حەوتەمین پاشای بنەماڵەی ئەمۆرییەکانی دامەزرێنەری بابل بوو و کوڕی و جێنشینی مەلیک حامۆڕابی بووە لە دایکێکی نەناسراودا، حوکمڕانیەکەی لە نێوان ساڵانی ١٦٨٦-١٦٤٨ پێش زایین بوو، سەردەمی حوکمڕانی ئەو بە چەندین ڕاپەڕینی تووند لە شارە سۆمەڕییەکان تێپەڕی کە پێشتر باوکی دەستی بەسەر ناوچەکان گرتبوو.[١] [٢]
سەردەمی حوکمڕانییەکەی
[دەستکاری]دوای ئەوەی حەمورابی سەرکەوتوو بوو لە لکاندنی خاکەکانی سومەر و لارسا و ئەشنۆنا و ئاشوور و ماری، ڕووی کردە باکوور و توانی گوتیەکان و هیتیەکان بشکێنێت و لە ڕۆژهەڵات شەڕی لەگەڵ بکات بۆ ئیلام، خۆی کردە ئیمپراتۆری میزۆپۆتامیا (عێراق) .
.jpg)
لە ساڵی ٩ی حوکمڕانی (سامسو ئیلونا) پیاوێک خۆی بە (ڕیم سین) ناودەبرد لە ئەدەبیاتدا بە ڕیم سینی دووەم ناسراوە، وا بیردەکرێتەوە کە ڕەنگە کوڕەزای (ڕیم سینی یەکەم) بێت کە دژی حەمورابی بووە، یاخیبوونێکی لە دژی دەسەڵاتی بابل لە لارسا وروژاند کە بڵاوبووەوە و نزیکەی ٢٦ شاری گرتەوە، لەنێویاندا (ئوروک، ئور، ئیسین و کیسورا لە باشوور و ئەشنوننا لە باکوور)، بەڵام پێدەچێت سامسو ئیلونا لە ڕووی سەربازییەوە دەستی باڵای هەبووبێت، لە ماوەی ساڵێکدا گورزێکی گەورەی لە هاوپەیمانییەکە دا کە شارەکانی باکووری لە ڕاپەڕینەکە دەرهێنا و لە دوای ئەوە پاشای شارەکانی ئەشنوننا، ئیلونی ڕاکێشرا بۆ بابل و بە خنکاندن لە سێدارەدرا[٣]، پاشان لە ماوەی ٤ ساڵدا، سوپای (سامسو ئیلونا) لەگەڵ هێزەکانی (ڕیم سین) لە سەرەوە و خوارەوە لە ناوچە سنوورییەکانی نێوان بابل و سۆمەر و ئیلام لە سەنگەردا بوون. لە کۆتاییدا سامسو ئیلونا هێرشی کردە سەر ئور و دیوارەکانی ڕوخاند و شارەکەی خست[٤]، پاشان هەمان شت بۆ ئوروک و ئیسینیشی کرد لە کۆتاییدا لارسا خۆی شکستی هێنا و ڕیم سینی دووەم کوژرا[٥]، بەم شێوەیە کۆتایی بە خەباتەکە هێنا. دیارە شار ئەشنوننا خۆی لەگەڵ کۆنترۆڵی بابلییەکان ئاشت نەکردبووەوە، چونکە لە ساڵی ٢٠ی سامسو ئیلونادا جارێکی دیکە یاخی بووەوە، سامسو ئیلونا سوپاکەی بەناو ناوچەکەدا برد و هەندێک خوێنی ڕشت بۆ ئەوەی لە ڕیزدا بمێننەوە، بەڵام پێدەچێت ئەمە فێڵی کردبێت، چونکە بەڵگەنامەکانی دواتر ئاماژە دەدەن کە سامسو ئیلونا هەڵوێستێکی سازانتر دەگرێتەبەر لە چاککردنەوەی ژێرخانی و نۆژەنکردنەوەی ڕێڕەوی ئاوەکانی شارەکە، دۆخی ئەشنۆنا بە هیچ وردبینییەک دیاریکردنی ئەستەمە و لە کاتێکدا ڕەنگە لە دەستی بابلەکاندا مابێتەوە شارەکە ماندوو بوو و کاریگەرییە سیاسییەکانی کۆتایی هات[٦].
هێرش و ڕووداوی زیاتر
[دەستکاری]- لە ساڵی ٩ی حوکمڕانیدا، سامسو ئیلونا لەشکرکێشییەکی سوپای کاسییەکانی گەڕاندەوە دواوە، ئەوە سەرەتاییترین باسی ناسراوی ناو کاسییەکانە، کە دوای ڕووخانی شانشینی ئەمۆرییەکان دەچنە سەر حوکمڕانی بابل.[٧]
- لە دەوروبەری ساڵی ٢٤ی حوکمڕانیدا، سامسو ئیلونا هێرشی کردە سەر شاری ئەپوم و وێرانی کرد و پاشاکەی (یاکون ئاشار)ی کوشت[٨]، دوای ساڵێک پێدەچێت هێرشی کردبێتە سەر شاری تێرقە[٩]، لەوانەیە زیادی کردبێت بۆ شانشینی خۆی.
- لە ساڵی ٣٥ی حوکمڕانیدا، سامسو ئیلونا لەشکرکێشییەکی ئەمۆرییەکانی بەرپەرچ دایەوە.[١٠]
سەرچاوە
[دەستکاری]- ^ «فراین، دۆگلاس (١٩٩٠). سەردەمی بابلی کۆن (٢٠٠٣-١٥٩٥ پێش زایین). چاپخانەی زانکۆی تۆرۆنتۆ، لاپەڕە ٣٧٤-٣٧٧-٣٨٠-٣٨٥».
- ^ «ج.ن.پۆستگەیت (١٩٩٤). سەرەتای میزۆپۆتامیا: کۆمەڵگا و ئابووری لە سەرەتای مێژوودا، چاپی دووبارە چاپکردنەوە. بڵاوکردنەوەی ڕۆتلیج. لاپەڕە ٤٩-٥٠».
- ^ «ڕۆکس، جۆرج (١٩٩٢). عێراقی کۆن، چاپی سێیەم. لەندەن: کتێبی پێنگوین. لاپەڕە ١٩٥-٢٠١، ٢٤٢-٢٤٣».
- ^ سیریل جۆن گاد (١٩٦٥). حەمورابی و کۆتایی شانشینیەکەی، بەرگی دووەم. چاپخانەی زانکۆی کامبریج. لاپەڕە ٤٨-٤٩.
- ^ «ڕۆکس، جۆرج (١٩٩٢). عێراقی کۆن، چاپی سێیەم. لەندەن: کتێبی پێنگوین. لاپەڕە ١٩٥-٢٠١، ٢٤٢-٢٤٣».
- ^ سیریل جۆن گاد (١٩٦٥). حەمورابی و کۆتایی شانشینیەکەی، بەرگی دووەم. چاپخانەی زانکۆی کامبریج. لاپەڕە ٤٨-٤٩.
- ^ «ڕۆکس، جۆرج (١٩٩٢). عێراقی کۆن، چاپی سێیەم. لەندەن: کتێبی پێنگوین. لاپەڕە ١٩٥-٢٠١، ٢٤٢-٢٤٣».
- ^ «پیتەر کیسلەر (٢٠٠٨-٠٣-١٩). "شانشینییەکانی میزۆپۆتامیا - ئاپوم/شێهنا". فایلەکانی مێژوو لە ١-١١-٢٠٠٨ وەرگیراوە».
- ^ «پیتەر کیسلەر (٢٠٠٨-٠٣-١٩). "شانشینییەکانی میزۆپۆتامیا - تێرقە". فایلەکانی مێژوو. لە ١-١١-٢٠٠٨ وەرگیراوە».
- ^ «ڕۆکس، جۆرج (١٩٩٢). عێراقی کۆن، چاپی سێیەم. لەندەن: کتێبی پێنگوین. لاپەڕە ١٩٥-٢٠١، ٢٤٢-٢٤٣».
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە سامسو ئیلونا تێدایە. |