سێ خوشکەکە (ئۆریگن)

سێ خوشکەکە
دیمەنێکی ئاسمانی لە باشووری ڕۆژھەڵاتەوە بەرەو باکوور لە ئاگرکەوژاوەکانی خوشکە سێیەنەکان، سێ چیا کە بە کەمی داپۆشراون بە سەھۆڵ و بەفر. لە چەپەوە بۆ ڕاست وێنەکە خوشکی باشوور، خوشکی ناوەڕاست و خوشکی باکوور پیشان دەدات، لەگەڵ ڕێڕەوێکی ڕەشی لاڤا لە پێشەوەی لای چەپ.
سێ خوشکەکە، بەرەو باکوور
بەرزایی
بەرزی لە بنکەوە٥٬٥٨٨ پێ (١٬٧٠٣ m) (خوشکی باشوور)[٦]
پێڕستبەرزترین لووتکەکانی ئەمریکا، ٨٥ەمین (خوشکی باشوور)
شوێن
Map
شوێنویلایەتی لەین و دێشوتس، ئۆریگۆن، ئەمریکا
بەشێک لە زنجیرە چیایزنجیرە چیاکانی کاسکەید
پۆتانی شوێن44°06′12″N 121°46′09″W / 44.103449°N 121.7692058°W / 44.103449; -121.7692058پۆتانەکان: 44°06′12″N 121°46′09″W / 44.103449°N 121.7692058°W / 44.103449; -121.7692058[٧]
نەخشەی تۆپۆگرافیUSGS خوشکی باشوور و خوشکی باکوور
Geology
جۆردوو گڕکانی چینچین (باشوور، ناوەڕاست) و یەک گڕکانی قەڵغانی (باکوور)
سەردەمی بەردینسەردەمی چوارەم
کەوانە گڕکانەکانکەوانەی گڕکانی کاسکەید
دوایین تەقینەوە٤٤٠ زایینی[٨]
سەرکەوتن
ئاسانترین ڕێگاپیاسە یان ھەڵگەڕان، لەگەڵ گەشتی سەھۆڵبەندان لە ھەندێک ڕێگادا[٩]

سێ خوشکەکە (بە ئینگلیزی: Three Sisters) کۆمەڵە لووتکەیەکی بورکانین کە لە ویلایەتی ئۆریگن لە ئەمریکا ھەڵکەوتوون و زۆر لە یەکەوە نزیکن. ئەم لووتکانە بەشێکن لە کەوانی بورکانی کاسکەید کە بەشێکە لە زنجیرە چیای کاسکەید لە ڕۆژاوای ئەمریکای باکوور، لە باشووری کۆڵۆمبیای بەریتانییەوە بەرەو واشینگتن و ئۆریگۆن درێژ دەبێتەوە تا دەگاتە باکووری کالیفۆڕنیا. ھەر یەکەیان بەرزییەکەی لە ١٠٬٠٠٠ پێ (٣٬٠٠٠ مەتر) زیاترە و سێیەم و چوارەم و پێنجەم بەرزترین لووتکەن لە ئۆریگۆن. لە چۆڵەوانی سێ خوشکەکەدا ھەڵکەوتوون لە سنووری نێوان ناوچەکانی لەین و دێشووتس و دارستانە نیشتمانییەکانی ویلامێت و دێشووتس، نزیکەی ١٠ میل (١٦ کیلۆمەتر) لە باشووری نزیکترین شارەوە کە ناوی سیستەرزە. جۆرە ھەمەچەشنەکانی ڕوەک و گیانلەبەر لەم ناوچەیەدا دەژین، کە زۆر جار بەفری لێدەبارێت و ھەندێک جار بارانیش دەبارێت و لە نێوان وەرزەکاندا گۆڕانکاری گەورە لە پلەی گەرمی دا ڕوودەدات. چیاکان، بەتایبەتی خوشکی باشوور، جێگای سەرنجی ھەڵگەڕان و سەرکەوتنن.

ھەرچەندە زۆر جار وەک یەک یەکە سەیر دەکرێن، بەڵام ھەر سێ چیاکە جیۆلۆژیا و مێژووی تەقینەوەی تایبەت بە خۆیان ھەیە. نە خوشکی باکوور و نە خوشکی ناوەڕاست لە ١٤٬٠٠٠ ساڵی ڕابردوودا نەتەقیونەتەوە و پێشبینی دەکرێت کە ھیچ کامیان جارێکی تر نەتەقنەوە. خوشکی باشوور دوایین جار نزیکەی ٢٬٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر تەقیوەتەوە و لەوانەیە لە داھاتوودا بتەقێتەوە، کە ئەمەش مەترسی دەخاتە سەر ژیان لە ناوچەکەدا. دوای ئەوەی وێنەی مانگە دەستکردەکان لە ساڵی ٢٠٠١دا ھەڵئاوسانی زەوییان لە نزیک خوشکی باشوور دۆزییەوە، ڕووپێوی جیۆلۆژی ویلایەتە یەکگرتووەکان چاودێری کردنی ناوچەکەی باشتر کرد.

جوگرافیا

[دەستکاری]

سێ خوشکەکە لە سنووری نێوان ناوچەکانی لەین و دێشووتس و دارستانە نیشتمانییەکانی ویلامێت و دێشووتس لە ویلایەتی ئۆریگۆنی ئەمریکا ھەڵکەوتوون، نزیکەی ١٠ میل (١٦ کیلۆمەتر) لە باشووری نزیکترین شارەوە کە ناوی سیستەرزە.[١٠] ئەم سێ لووتکەیە سێیەم و چوارەم و پێنجەم بەرزترین لووتکەن لە ئۆریگۆن و ١٦ سەھۆڵبەندی ناودار لەخۆ دەگرن.[١١] قەبارەی سەھۆڵەکانیان دەگاتە ٥٫٦ ملیار پێی سێجا (١٦٠ ملیۆن مەتری سێجا). خوشکەکان لەلایەن نیشتەجێبووە سەرەتایییەکانەوە ناونران باوەڕ، ھیوا و خۆشەویستی، بەڵام ئێستا بە خوشکی باکوور، خوشکی ناوەڕاست و خوشکی باشوور ناسراون.[١٢][١٣]

چۆڵەوانی

[دەستکاری]

چۆڵەوانی سێ خوشکەکە ڕووبەرێکی ٢٨١٬١٩٠ ئەیکەر (١٬١٣٧٫٩ کیلۆمەتری چوارگۆشە) داپۆشیوە، کە دەیکاتە دووەم گەورەترین ناوچەی چۆڵەوانی لە ئۆریگۆن. لە ساڵی ١٩٦٤ لەلایەن کۆنگرەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە دیاری کرا، لە باکوورەوە سنووری لەگەڵ چۆڵەوانی مەوونت واشنتۆنە و لە باشوورەوە سنووری لەگەڵ چۆڵەوانی واڵدۆ لەیکە. ناوچەکە ٢٦٠ میل (٤٢٠ کیلۆمەتر) ڕێڕەوی تێدایە و چەندین دارستان، دەریاچە، ئاوەڕێژە و جۆگە لەخۆ دەگرێت، لەوانە سەرچاوەی جۆگەی وایچەس.[١٤] سێ خوشکەکە و لووتکەی نزیکی برۆکن تۆپ نزیکەی سێیەکی چۆڵەوانی سێ خوشکەکە پێک دەھێنن، و ئەم ناوچەیە بە ناوچەی لووتکەی ئەلپی ناسراوە. ناوچەی لووتکەی ئەلپی لە بەرزایییەکی نزیکەی ٥٬٢٠٠ پێ (١٬٦٠٠ مەتر)ەوە دەگاتە ١٠٬٣٥٨ پێ (٣٬١٥٧ مەتر) و ناسراوترین سەھۆڵبەند، دەریاچە و چیمەنەکانی ناوچە چۆڵەوانییەکەی تێدایە.[١٥]

جوگرافیای سروشتی

[دەستکاری]
دیمەنێکی ئاسمانی بەسەر بیابانی سێ خوشکەکەدا، خوشکی ناوەڕاست (چەپ) و خوشکی باشوور نیشان دەدات
دەریاچەی کارڤەر بە هۆی کۆبوونەوەی خاشاکی سەهۆڵینەوە بەربەستکراوە و دەکرێت ببێتە هۆی دروستبوونی لافاوی قوڕینی مەترسیدار.

کەش و ھەوا لە ناوچەکەدا زۆر جیاوازە بەھۆی سێبەری بارانەوە کە زنجیرە چیای کاسکەید دروستی دەکات. ھەوا لە زەریای ھێمنەوە بەسەر لێژایییە ڕۆژاوایییەکاندا بەرز دەبێتەوە، کە دەبێتە ھۆی ساردبوونەوەی و دانی شێیەکەی بە شێوەی باران (یان بەفر لە زستاندا). بارین لەگەڵ بەرزبوونەوەدا زیاد دەکات. کاتێک شێیەکە لە ھەواکە دەردەھێنرێت، ھەواکە لە لای ڕۆژھەڵاتی لووتکەکەوە دادەبەزێت، کە دەبێتە ھۆی گەرمبوونەوە و وشکبوونەوەی. لە لێژایییە ڕۆژاوایییەکان، بارین لە ٨٠ بۆ ١٢٥ ئینج (٢٠٠ بۆ ٣٢٠ سانتیمەتر) دەبێت ساڵانە، لەکاتێکدا بارین لە لێژایییە ڕۆژھەڵاتییەکان لە ٤٠ بۆ ٨٠ ئینج (١٠٠ بۆ ٢٠٠ سانتیمەتر) دەبێت لە ڕۆژھەڵاتدا. مەودای پلەی گەرمی لە ھاویندا دەگاتە ٨٠ بۆ ٩٠ پلەی فەھرەنھایت (٢٧ بۆ ٣٢ پلەی سەدی) و لە زستاندا دەگاتە -٢٠ بۆ -٣٠ پلەی فەھرەنھایت (-٢٩ بۆ -٣٤ پلەی سەدی).[١٦]

سێ خوشکەکە نزیکەی ١٣٠ مەیدانی بەفراوی و سەھۆڵبەندیان ھەیە کە بەرزییان لە ٦٬٧٤٢ەوە بۆ ١٠٬٣٠٨ پێ (٢٬٠٥٥ بۆ ٣٬١٤٢ مەتر) دەبێت بە ڕووبەرێکی گشتی نزیکەی ٢٬٥٠٠ ئەیکەر (١٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە).[١٧] سەھۆڵبەندەکانی لین و ڤیلارد لە باکووری لووتکەی خوشکی باکوورن، لەکاتێکدا سەھۆڵبەندی تایەر لە لێژایی ڕۆژھەڵاتیدایە. سەھۆڵبەندی کۆلییەر لە نێوان خوشکی باکوور و خوشکی ناوەڕاستدایە و بەرەو باکووری ڕۆژاوا دەڕوات. سەھۆڵبەندەکانی ڕێنفرو و ھایدن لەسەر لێژایییەکانی باکووری ڕۆژاوا و باکووری ڕۆژھەڵاتی خوشکی ناوەڕاستن، لەکاتێکدا سەھۆڵبەندی دیلەر لەسەر لێژایی باشووری ڕۆژھەڵاتییەتی. سەھۆڵبەندەکانی ئێرڤینگ، کارڤەر و سکینەر لە نێوان خوشکی ناوەڕاست و خوشکی باشووردان. لە کۆتاییدا، لە دەوری لووتکەی خوشکی باشوور، بە ئاراستەی کاتژمێر، سەھۆڵبەندەکانی پرووتی، لویس، کلارک، لۆست کریک و یوجین ھەن. سەھۆڵبەندی کۆلییەر، سەرەڕای کشانەوەی ٤٬٩٠٠ پێ (١٬٥٠٠ مەتر) و لەدەستدانی ٦٤٪ی ڕووبەرەکەی لە نێوان ساڵانی ١٩١٠ و ١٩٩٤، بە گشتی بە گەورەترین سەھۆڵبەندی سێ خوشکەکە دادەنرێت بە ڕووبەری ١٦٠ ئەیکەر (٠٫٦٥ کیلۆمەتری چوارگۆشە). سەھۆڵبەندی ئێلیۆت لە مەوونت ھوود ئێستا دوو و نیو جار گەورەترە لە سەھۆڵبەندی کۆلییەر. بەگوێرەی سەرچاوەکان، ھەندێک جار سەھۆڵبەندی پرووتی بە گەورەتر لە سەھۆڵبەندی کۆلییەر دادەنرێت.[١٨]

کاتێک سەھۆڵبەندەکانی سەردەمی سەھۆڵینی بچووک لە سەدەی بیستەمدا کشانەوە، ئاو ئەو بۆشاییانەی پڕ کردەوە کە بەجێ مابوون و دەریاچەی مۆرێن-دام دروستبوون، کە لە چۆڵەوانی سێ خوشکەکەدا زیاترن لە ھەر شوێنێکی تری وڵاتە یەکگرتووەکان.[١٩] ناوچەکە مێژوویەکی لافاوی کتوپڕی ھەیە، لەوانە ڕووداوێک لە ٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٦ کە بەھۆی بەفرە لێزێکی کتوپڕەوە ڕوویدا؛ ئەم لافاوە کتوپڕە گەیشتە ڕێگای جوانی دەریاچەکانی کاسکەید. لە ھەشتاکاندا، زانایانی ڕووپێوی جیۆلۆژی ویلایەتە یەکگرتووەکان لە نیگەرانی مەترسی ڕووداوی لافاوی ھاوشێوە، دۆزییانەوە کە دەریاچەی کارڤەر لە خوشکی باشوور دەکرێت لافاوی تێ بکەوێت و بەربەستە سروشتییەکەی بڕووخێت و قوڕاوێکی گەورە دروست بکات کە دەتوانێت مەترسی بخاتە سەر سەردانکەرانی چۆڵەوانی و شاری سیستەرز. لێکۆڵینەوەکان لە دەریاچەی کۆلییەر و دەریاچەی دیلەر پێشنیاری ئەوەیان کرد کە ھەردووکیان بەربەستەکانیان لە سەرەتای چلەکان و لە ١٩٧٠دا ڕووخابوو. دەریاچە مۆرێن-دامەکانی تری ناو چۆڵەوانییەکە دەریاچەی تایەر لە لای ڕۆژھەڵاتی خوشکی باکوور و چوار ئەندامی کۆمەڵەی دەریاچەکانی چامبەرز لە نێوان خوشکی ناوەڕاست و باشووردا لەخۆ دەگرن.[٢٠]

پێش نیشتەجێبوون لە ناوچەکە لە کۆتایی سەدەی نۆزدەیەمدا، ئاگری دارستان بەردەوام لە دارستانە خۆجێیییەکان دەکەوتەوە، بەتایبەتی دارستانەکانی کاجی پۆندێرۆسا لە لێژایییە ڕۆژھەڵاتییەکان. بەھۆی کپکردنی ئاگر لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا، دارستانەکان زۆر گەشەیان کردووە و لە بەرزایییە زیاترەکاندا، زیاتر دووچاری ئاگری ھاوینە دەبنەوە، کە ھەڕەشە لە ژیان و موڵکی دەوروبەر دەکەن. لە سەدەی بیست و یەکەمدا، ئاگری دارستانەکان لە دارستانی نیشتمانی دێشووتس گەورەتر و باوتر بوون.[٢١] لە ئەیلوولی ٢٠١٢، بروسکەیەک بووە ھۆی ئاگرکەوتنەوەیەک کە ٤١ میلی چوارگۆشە (١١٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە) لە ناوچەی پۆڵ کریک لە ناو چۆڵەوانی سێ خوشکەکە سووتاند و ناوچەکە تا مایسی ٢٠١٣ داخرابوو.[٢٢] لە ئابی ٢٠١٧، کاربەدەستان ٤١٧ میلی چوارگۆشە (١٬٠٨٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە) لە نیوەی ڕۆژاوای چۆڵەوانی سێ خوشکەکەیان داخست،[٢٣] لەوانە ٢٤ میل (٣٩ کیلۆمەتر) لە ڕێڕەوی لووتکەی پاسیفیک،[٢٤] لەبەر ١١ ئاگری بروسکەیی، لەوانە ئاگری میللی. بەھۆی زیادبوونی ڕووداوی ئاگرەکان، کاربەدەستانی گشتی ڕۆڵی ئاگری دارستانیان خستووەتە ناو پلاندانانەوە، لەوانە ڕێکخستنی ئاگری بەرنامە بۆ داڕێژراو لەگەڵ زانایان بۆ پاراستنی ژینگەی مەترسیدار لەکاتێکدا کاریگەری خراپ لەسەر جۆری ھەوا و تەندروستی ژینگەیی کەم دەکەنەوە.[٢٥][٢٦]

جیۆلۆجیا

[دەستکاری]
شوێنی سێ خوشکەکە بە بەراورد بە گڕکانە گەورەکانی تر لە زنجیرە چیای کاسکەید لە ئۆریگن
گردی ڕۆک مێسا نموونەیەکە لە گردێکی ڕایۆلایتی لە نزیک سێ خوشکەکان. خوشکی باشوور لە پشتەوە بەرز دەبێتەوە.

سێ خوشکەکە لەگەڵ چەندین بورکانی تر لە بەشی ڕۆژھەڵاتی زنجیرە چیای کاسکەید یەک دەگرن کە بە کاسکەیدە بەرزەکان ناسراوە، کە لە باکوور-باشوور درێژ دەبێتەوە.[٢٧] کاسکەیدە بەرزەکان نوێترین کەوانی بورکانین لە باکووری ڕۆژاوا، کە بورکانەکانی کاسکەید پێک دێنن. ئەم بورکانانە، لەوانە سێ خوشکەکە، لەلایەن ژووری ماگماوە بەھێز کراون کە ئەنجامی ژێرچوونی پلێتی تەکتۆنی خوان دی فوکایە لەژێر لێواری ڕۆژاوای پلێتی تەکتۆنی ئەمریکای باکوور.[٢٧]

ھەر یەک لە سێ بورکانەکە لە کاتی جیاوازدا لە چەندین سەرچاوەی ماگمای جیاوازەوە دروستبوون. بڕی ڕایۆلایت لە لاڤای دوو چیا گەنجترەکەدا ناسروشتییە بە بەراورد لەگەڵ لووتکە نزیکەکان.[٢٧] سێ خوشکەکە لێواری پێشەوەی ناسروشتی توانەوەی قەشرینی ڕایۆلایتی پێک دێنن، کە دەکرێت بە تێکەڵەیەک لە جووڵەی مانتڵ (جووڵەی چینی سیلیکاتی ڕەقی زەوی کە لە ئەنجامی تەوژمی ھەڵمژینەوە دروست دەبێت) و داڕمان ڕوون بکرێتەوە کە توانەوە و بورکانی ڕایۆلایتی ھاوشێوەی لە نزیکەوە بۆ ماوەی ١٦ ملیۆن ساڵی ڕابردوو دروست کردووە. ھەر سێ چیاکە ھەروەھا بە کەش و ھەوای گۆڕاوی سەردەمی پلایستۆسین شێوێنراون، کە لە ماوەیەکدا چەندین سەردەمی سەھۆڵین ڕوویان دا و سەھۆڵبەندەکان چیاکانیان ڕووشاند.[٢٨]

سێ خوشکەکە ناوەندی ناوچەیەکی لووتکە بورکانییە نزیکەکان پێک دێنن. ئەمە پێچەوانەی مەودای ئاسایی ٤٠ بۆ ٦٠ میل (٦٤ بۆ ٩٧ کیلۆمەتر)ە لە نێوان بورکانەکان لە شوێنەکانی تری کاسکەیددا.[٢٩] لە نێو چالاکترین ناوچە بورکانییەکانی کاسکەید و یەکێک لە چڕترین ناوەندە بورکانییەکانی جیھان،[٣٠] ناوچەی سێ خوشکەکە لووتکە نزیکەکانی وەک کرەیتەری بێڵکناپ، مەوونت واشنتۆن، بلاک بیوت، و سێ پەنجەی جاک لە باکوور، و برۆکن تۆپ و مەوونت باچێلەر لە باشوور لەخۆ دەگرێت.[٣١][٣٢] زۆربەی بورکانە دەوروبەرەکان لە لاڤای مافیک (بازاڵتی) پێک دێن؛ تەنھا خوشکی باشوور و ناوەڕاست بڕێکی زۆر بەردی سیلیکییان تێدایە وەک ئەندێزایت، داسایت و ڕایۆداسایت. ماگمای مافیک کەمتر چڕە؛ ڕێڕەوی لاڤا دروست دەکات و کەمتر لە ماگمای سیلیکی دووچاری تەقینەوەی تەقینەوەیی دەبێتەوە.[٣٣][٣٤][٣٥][٣٦]

ناوچەکە لە پلایستۆسین چالاک بوو، لەگەڵ تەقینەوەکان لە نێوان نزیکەی ٦٥٠٬٠٠٠ و نزیکەی ٢٥٠٬٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر لە کۆمەڵەیەکی تەقینەوەیی چالاکەوە کە بە ناوەندی بورکانی تومالۆ ناسراوە. ئەم ناوچەیە قوتی خۆڵەمێشی ئەندێزایتی و مافیکی وەک لاڤا بیوت،[٣٧] ھەروەھا گومەزی ڕایۆلایتی لەخۆ دەگرێت. قوتە خۆڵەمێشییەکان لە کەوتنی ھەوایی چەندین پارچە بەردی پایرۆکلاستیکی قەبارە جیاواز کۆ دەبنەوە،[٣٨] لەکاتێکدا گومەزە چڕەکانی ڕایۆلایت وەک خەمیری ددان دەردەچنە سەر ڕووی زەوی.[٣٩] بورکانی تومالۆ ئیگنیمبرایت و نیشتەنی پلینیانی لە تەقینەوە زەمینییەکاندا لە ناوچەکەدا بڵاو کردەوە، ھاوشێوەی تەقینەوەی ڤێزۆڤییەس کە پۆمپی وێران کرد. ئەم نیشتەنیانە لە تومالۆوە تا شاری بێند بڵاو بوونەوە.[٤٠] ڕێڕەوی لاڤای بازاڵتی لە خوشکی باکوورەوە نوێترین نیشتەنی پایرۆکلاستیکی تومالۆی داپۆشیوە، کە نیشان دەدات خوشکی باکوور لە ٢٦٠٬٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر چالاکتر بووە.[٤١]

خوشکی باکوور

[دەستکاری]
خوشکی باکوور

خوشکی باکوور، کە بە "باوەڕ"یش ناسراوە، کۆنترین و زۆرترین داڕماوی نێو ھەرسێ چیاکەیە، بە لووتکە بەردینە زیگزاگییەکانی لە نێوان سەھۆڵەکاندا.[٤٢] گڕکانێکی قەڵغانییە کە لەسەر گڕکانێکی قەڵغانی کۆنتر دروست بووە کە ناوی "برا بچووک"ە.[٤٣] خوشکی باکوور ٥ میل (٨ کیلۆمەتر) پانە و بەرزایییەکەی ١٠٬٠٩٠ پێ (٣٬٠٧٥ مەتر)ە.[٤٣] پێکھاتەکەی سەرەکی بەردی گڕکانی ئەندێزایتە و پێکھاتەی کانزایی زیاترە لە دوو گڕکانەکەی تر. نیشتەنییەکانی دەوڵەمەندن بە پالاگۆنایت و خۆڵەمێشی سوور و ڕەش، و ھەرچی نوێتر بن ئاسنیان تێدا زیاترە.[٤٣] ڕێڕەوی گڕکانییەکانی خوشکی باکوور پێکھاتەی ھاوشێوەیان ھەیە لە سەرتاسەری مێژووی تەقینەوەکانیدا.[٤٤] کۆنترین ڕێڕەوە گڕکانییەکان دەگەڕێنەوە بۆ نزیکەی ٣١١٬٠٠٠ ساڵ لەمەوپێش،[٤١] ھەرچەندە کۆنترین نیشتەنی متمانەپێکراو دەگەڕێتەوە بۆ نزیکەی ١١٩٬٠٠٠ ساڵ.[٤٢] مەزەندە دەکرێت دوا تەقینەوەی گڕکانەکە لە ٤٦٬٠٠٠ ساڵ لەمەوپێش بووبێت، لە کۆتایی سەردەمی پلایستۆسین.[٤٥][٤٦]

خوشکی باکوور زۆرترین دایکی گڕکانی ھەیە لە نێو ھەموو لووتکەکانی کاسکەید، کە بەھۆی چوونە ناوەوەی گڕکان بۆ ناو بەردە کۆنەکان دروستبوون. زۆربەی ئەم دایکانە لەلایەن پێشڕەوی پڵاگێکی گڕکانی بە پانی ٩٨٠ پێ (٣٠٠ مەتر) لاخران. دایکەکان و پڵاگەکە بەھۆی سەدان ساڵ داڕمان ئاشکرا بوون. لەکاتێکدا، گڕکانەکە زیاتر لە ١١٬٠٠٠ پێ (٣٬٤٠٠ مەتر) بەرز بوو، بەڵام داڕمان قەبارەکەی لە چارەکێک بۆ سێیەکی کەم کردەوە. پڵاگەکە ئێستا دەرکەوتووە و لووتکەکانی خوشکی باکوور لە لووتکەی پرووتی و قۆچی باشوور پێک دێنێت.[٤٧]

خوشکی ناوەڕاست

[دەستکاری]
خوشکی ناوەڕاست شێوەی لووتکەیی هەیە.

خوشکی ناوەڕاست، کە بە «ھیوا» ش ناسراوە، گڕکانێکی چینچینی بازڵتییە کە ھەروەھا ئەندێزایت، داسایت و ڕایۆداسایتی لیکاوتری دەرپەڕاندووە.[٤٨] بچووکترین و کەمترین توێژینەوەی لەسەر کراوە لە نێو ھەرسێکیاندا، خوشکی ناوەڕاست چالاکی گڕکانی لە ٤٨٬٠٠٠ ساڵ لەمەوپێش دەستی پێکردووە،[٤٩] و سەرەکی لە نێوان ٢٥٬٠٠٠ و ١٨٬٠٠٠ ساڵ لەمەوپێش دروست بووە.[٤١] یەکێک لە یەکەم ڕووداوە گەورە گڕکانییەکان (نزیکەی ٣٨٬٠٠٠ ساڵ لەمەوپێش) ڕایۆلایتی لووتکەی ئۆبسیدیانی لە لاتەنیشتی باکووری ڕۆژاوای چیاکە بەرھەم ھێناوە.[٥٠] ئەستوور و دەوڵەمەند بە داسایت، ڕێڕەوەکان لە لایەنی باکوور و باشوورەوە درێژ بوونەتەوە. ئەمانە جیاوازن لەگەڵ پاشماوە کۆنەکانی لاڤای ئەندێزایتی کە دەگاتە ٤٫٣ میل (٧ کیلۆمەتر) لە بنکەکەیەوە.[٥١]

بە بەرزی ١٠٬٠٥٢ پێ (٣٬٠٦٤ مەتر)، چیاکە شێوەی قووچەکی ھەیە. لای ڕۆژھەڵات بەتوندی بەھۆی سەھۆڵبەندانەوە داڕماوە، لەکاتێکدا ڕووی ڕۆژاوا زۆربەی ماوەتەوە.[٥٢] لە نێو ھەرسێ خوشکەکەدا، خوشکی ناوەڕاست گەورەترین داپۆشراوی سەھۆڵی ھەیە.[٥٣] سەھۆڵەکانی ھایدن و دیلەر بەردەوامن لە بڕینی ڕووی ڕۆژھەڵات، لەکاتێکدا سەھۆڵی ڕێنفریو لەسەر لاپاڵی باکووری ڕۆژاوایە.[٥١] سەھۆڵی کۆلییەری گەورە بەڵام پاشەکشێکەر، کە ٧٠٠ ملیۆن پێی سێجا (٢٠×١٠⁶ مەتری سێجا) سەھۆڵی تێدایە و ئەستوورترین و گەورەترین سەھۆڵە لە ناوچەکەدا،[٥٣] بە لای باکووری خوشکی ناوەڕاستدا دادەبەزێت و لای ڕۆژاوای خوشکی باکوور دەبڕێت.[٥٤] داڕمان لە سەردەمی پلایستۆسین و ھۆلۆسین پڵاگێکی لە نزیک ناوەندی خوشکی ناوەڕاست ئاشکرا کردووە.[٥١]

خوشکی باشوور

[دەستکاری]
خوشکی باشوور
مەلەوانگەی فرمێسک لەسەر خوشکی باشوور بەرزترین دەریاچەیە لە ئۆریگۆن

خوشکی باشوور، کە بە «چاریتی»یش ناسراوە، بەرزترین گڕکانە لە نێو سێ گڕکانەکەدا، کە بەرزییەکەی دەگاتە ١٠٬٣٦٣ پێ (٣٬١٥٩ مەتر). بەرھەمە گڕکانییەکانی لە ئەندێزایتی بازڵتییەوە تا ڕایۆلایت و ڕایۆداسایت دەگرێتەوە.[٥٥][٥٦] ئەمە بەشێوەیەکی سەرەکی گڕکانێکی ستراتۆی ڕایۆلایتییە کە لەسەر پێکھاتەیەکی کۆنتری قەڵغانی دروست بووە.[٥٧][٥٨] پێکھاتە نوێیەکەی تەمەنی لە ٥٠٬٠٠٠ ساڵ تێناپەڕێت،[٥٧][٥٩] و دواجار پێش نزیکەی ٢٬٠٠٠ ساڵ تەقیوەتەوە. ھەرچەندە یەکەم تەقینەوەکانی لە ٥٠٬٠٠٠ بۆ ٣٠٬٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر زیاتر ڕایۆلایتی بوون، لە نێوان ٣٨٬٠٠٠ و ٣٢٬٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر گڕکانەکە دەستی کرد بە گۆڕانکاری لە نێوان تەقینەوەی داسایتی/ڕایۆداسایتی و ڕایۆلایتی. گڕکانەکە قوتکەیەکی بەرفراوانی ئەندێزایتی دروست کرد، کە قوتکەیەکی لووتکەی ئەندێزایتی لێدەرچوو پێش نزیکەی ٢٧٬٠٠٠ ساڵ. خوشکی باشوور بۆ ماوەی ١٥٬٠٠٠ ساڵ لە چالاکی وەستا، دوای ئەوە پێکھاتەکەی لە داسایتییەوە بۆ لاڤای زیاتر ڕایۆلایتی گۆڕا.

تەقینەوەیەک پێش نزیکەی ٢٬٢٠٠ ساڵ، کە بە خولی تەقینەوەی ڕۆک مێسا ناسراوە، سەرەتا خۆڵەمێشی گڕکانی لە کەلێنەکانی لای باشوور و باشووری ڕۆژاواوە بڵاوکردەوە، دواتر ڕێڕەوێکی ئەستووری لاڤای ڕایۆلایتی بەدوادا ھات. پاشان، خولی تەقینەوەی گردی شەیتان پێکھاتبوو لە تەقینەوەی خۆڵەمێشی توندوتیژ کە بەدوایدا ڕێڕەوی لاڤای لینجی ڕایۆلایتی ھات.[٤٩] بەپێچەوانەی خولی تەقینەوەی پێشووتر، ئەمەیان بەھۆی ھاتنە ناوەوەی دایکێکی ماگمای سیلیکی نوێ بوو کە لە ٢٠ کەلێنەوە لەلای باشووری ڕۆژھەڵات و ھێڵێکی بچووکتر لە لای باکوورەوە تەقییەوە.[٦٠][٦١][٦٢][٦٣]

بەپێچەوانەی لووتکە خوشکەکانی، خوشکی باشوور کەڵەبەیەکی لووتکەی داڕزاوی ھەیە بە تیرەی نزیکەی ٠٫٢٥ میل (٠٫٤٠ کیلۆمەتر) کە دەریاچەیەکی بچووکی کەڵەبەی تێدایە بەناوی گۆمی فرمێسک، کە بەرزترین دەریاچەیە لە ئۆریگۆن. قوتکەکەی لە ئەندێزایتی بازڵتی و سکۆریای سوور و تێفرا پێکھاتووە، لەگەڵ دیواری ناوەوەی ڕەش و سووری سکۆریا.[٦٤] لووتکەی درۆینەی ھۆج کرێست لە نێوان ٢٨٬٠٠٠ و ٢٤٬٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر دروست بووە، نزیکەی ھەمان کاتی قوتکە سەرەکییەکە.[٦٥]

سەرەڕای تەمەنە کەمەکەی، ھەموو بەشەکانی خوشکی باشوور جگە لە لووتکەکەی، داڕزانێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە بەھۆی سەھۆڵبەندانی پلایستۆسین و ھۆلۆسین. لە نێوان ٣٠٬٠٠٠ و ١٥٬٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر، لێژایییەکانی باشووری خوشکی باشوور بە ڕێڕەوی سەھۆڵ داپۆشرابوون،[٦٦] و بڕێکی کەمی سەھۆڵ درێژ بووەوە بۆ خوارەوەی ٣٬٦٠٠ پێ (١٬١٠٠ مەتر). لە لێژایی باکووری گڕکانەکە،[٦٧] داڕزان لەلایەن ئەم سەھۆڵانەوە دیوارێکی سەریی دەرخست بە بەرزی نزیکەی ١٬٢٠٠ پێ (٣٧٠ مەتر). لە سەردەمی ھۆلۆسین، سەھۆڵبەندانی بچووکتر دروستبوون، کە لە نێوان پێشڕەوی و پاشەکشەدا گۆڕانکارییان کردووە و مۆرێن و تیلیان لە نێوان ٧٬٠٠٠ و ٩٬٠٠٠ پێ (٢٬١٠٠ و ٢٬٧٠٠ مەتر) لەسەر چیاکە بەجێھێشتووە.[٦٧] سەھۆڵبەندانی لویس و کلارک دۆڵی سەھۆڵینیان ھەیە کە وایان کردووە دیواری دەرەوەی لێواری کەڵەبەکە بەرچاو تیژتر بێت.[٦٨] لێژایییەکانی خوشکی باشوور سەھۆڵبەندانی بچووکی تێدایە، لەوانە سەھۆڵبەندانی لۆست کریک و پرۆتی.[٥٣]

مێژووی نوێ و مەترسییە ئەگەرییەکان

[دەستکاری]
نەخشەی مەترسییەکانی ناوچەی سێ خوشکەکان کە ئەگەری ڕێڕەوی لاڤا و لافاوە قوڕینەکان لە ناوچە نزیکەکاندا پیشان دەدات.

کاتێک یەکەم لێکۆڵینەوەی جیۆلۆجی ناوچەی سێ خوشکەکان لە ساڵی ١٩٢٥ بڵاوکرایەوە، نووسەرەکەی، ئێدوین تی. ھۆدج، پێشنیاری کرد کە سێ خوشکەکە و پێنج چیای بچووکتر لە ناوچە کێویەکەی ئێستادا، پاشماوەی گڕکانێکی زەبەلاحی داڕماون کە لە سەردەمی مایۆسین یان سەرەتای پلایۆسین چالاک بووە.[٦٩] ئەم گڕکانە کۆنەی ناونا چیای مەڵتنۆما، ھۆدج تیۆری ئەوەی دانا کە وەک چۆن چیای مەزاما داڕما و دەریاچەی کرەیتەری دروست کرد، ئەمیش داڕماوە و کاڵدێرای دروست کردووە. لە چلەکانی سەدەی بیستەم، ھاوێڵ ویلیامز شیکارێکی تەواوی بۆ دەوروبەری سێ خوشکەکان ئەنجامدا و گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە مەڵتنۆما ھەرگیز بوونی نەبووە، بەڵکو سەلماندی کە ھەر گڕکانێک لە ناوچەکەدا مێژووی تەقینەوەی تایبەت بە خۆی ھەبووە.[٧٠][٧١] توێژینەوەکەی ویلیامز لە ساڵی ١٩٤٤ چوارچێوە سەرەکییەکەی دەوروبەری سێ خوشکەکانی دیاری کرد، ھەرچەندە دەستی بە تەکنیکە کیمیایییەکان و ڕێکەوتکردنی ڕادیۆمەتری ڕانەگەیشت.[٧٢] لە ٧٠ ساڵی ڕابردوودا، زانایان چەندین نەخشەی لێکۆڵینەوە و توێژینەوەی پێترۆگرافی سێ خوشکەکانیان بڵاوکردووەتەوە، لەوانە نەخشەیەکی جیۆلۆجی وردی ساڵی ٢٠١٢.[٧٣]

نە خوشکی باکوور و نە خوشکی ناوەڕاست ئەگەری ئەوەیان نییە چالاکی گڕکانییان دەست پێبکاتەوە.[٧٤] تەقینەوەیەک لە خوشکی باشوور مەترسی دەبێت بۆ سەر ژیانی نزیکی، چونکە ناوچەی مەترسی نزیک لە ١٫٢ بۆ ٦٫٢ میل (٢ بۆ ١٠ کیلۆمەتر) لە لووتکەکانی گڕکانەکەوە درێژ دەبێتەوە.[٧٥] لە کاتی تەقینەوەدا، تێفرا دەتوانێت لە شاری بێند بگاتە ١ بۆ ٢ ئینج (٢٥ بۆ ٥١ میلیمەتر)، و قوڕەڕێژە و ڕێڕەوە گڕکانییەکان دەتوانن بە لای چیاکەدا دابەزن و ھەڕەشە لە ھەر ژیانێک بکەن لە ڕێگایاندا بێت.[٤٦] تەقینەوەکانی خوشکی باشوور دەکرێت تەقینەوەیی یان ڕژێنەر بن،[٧٦] ھەرچەندە تەقینەوەی خۆڵەمێش لەگەڵ کەڵەکەبوونی بەردی گڕکانی خۆجێیی و ڕێڕەوی لاڤای خاو بە ئەگەرترین دادەنرێت.[٧٧] ناوچەی سێ خوشکەکان چالاکی فیوماڕۆلی نییە، ھەرچەندە کانیاوی گەرم لە ڕۆژاوای خوشکی باشوور ھەن.[٧٣]

لە ساڵی ١٩٨٦ بۆ ١٩٨٧، دەزگای ڕووپێوی جیۆلۆجی ویلایەتە یەکگرتووەکان (USGS) ناوچەی سێ خوشکەکانی بە تۆڕی لاربوونەوە و پێوەری دووری ئەلیکترۆ-ئۆپتیکی ڕووپێو کرد،[٧٨] بەڵام خوشکی باشوور نەکەوتە بەر شیکاری جیۆدیزیای ورد تا سەرەتای ٢٠٠٠ەکان.[٧٩] لە ساڵی ٢٠٠١، زانایان چالاکی ماگمایان لە نزیک خوشکی باشوور لە داتای سەتەلایتی ئینسار دەرھێنا کە ھەڵئاوسانی ڕووی زەوی لە ناوچەیەکدا پیشان دەدا کە نزیکەی ٣ میل (٤٫٨ کیلۆمەتر) لە ڕۆژاوای چیاکەوە چڕببووەوە. داتاکان نزیکەی ١٣٠ میلیمەتر (٥٫١ ئینج) ھەڵئاوسانیان پیشان دا لە ١٩٩٥ەوە تا ٢٠٠١. ڕووداوی ھەڵئاوسانەکە لەوانەیە بەھۆی کەڵەکەبوونی ماگما یان ئاو و گازی گەرم لە قووڵایی ٦ بۆ ٧ کیلۆمەتر (٣٫٧ بۆ ٤٫٣ میل) لەژێر زەویدا بووبێت.[٨٠] توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠٠٢ دەری خست کە ھەڵئاوسانەکە بەھۆی چوونەناوەوەی ماگما بووە، کە لەوانەیە لە بازڵتەوە بۆ ڕایۆلایت پێکھاتبێت، بۆ ناو کۆگایەکی ماگمای بەردەست.[٨١] توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠١١ کۆی چوونەناوەوەی ماگماکەی بە ٥٠ بۆ ٧٠ ملیۆن مەتری سێجا (١٫٨×١٠⁹ بۆ ٢٫٥×١٠⁹ پێی سێجا) لە قەبارە وەسف کرد.[٨٢]

لە ساڵی ٢٠٠١ەوە، چاودێرخانەی گڕکانی کاسکەید ڕووپێوی مەیدانی ئەنجامدا و دوو وێستگەی چاودێری نوێی لە نزیک سێ خوشکەکان دامەزراند، لەوانە وێستگەیەکی جی پی ئێس و بوومەلەرزەپێو لە ھەزبەند، لووتکەیەک لە ڕۆژاوای سێ خوشکەکان. لە ساڵی ٢٠٠٤، ئەم بوومەلەرزەپێوە کۆمەڵێک بوومەلەرزەی لە ناوچەی ھەڵئاوساندا تۆمار کرد.[٨٣] سەدان بوومەلەرزە بچووکەکە دوای چەند ڕۆژێک کەمیان کرد. بەپێی توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠١١، ئەم کۆمەڵە بوومەلەرزانە لەوانەیە کەمبوونەوەیەکی بەرچاوی لە لووتکەی خێرایی ھەڵئاوسان دەستپێکردبێت. تێبینییەکانی جی پی ئێس و سەتەلایت پیشانیان دا کە خێرایی ھەڵئاوسان لە ڕۆژاوای خوشکی باشوور لە ٢٠٠١ەوە تا ٢٠٢٠ بە تەدریجی کەمی کردووە. زیادبوونێکی بچووک لە خێرایی ھەڵئاوسان لە ھەمان ناوچە لە نێوان ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ دەستی پێکرد، و کۆمەڵە بوومەلەرزەی بچووک لە ٢٠٢١ و ٢٠٢٢ تۆمار کران.

ژینگەناسی

[دەستکاری]
داری شەوکەرەی چیایی لەسەر بەردی گڕکانی ئەندێسایت دەڕوێت.

ژینگەناسی سێ خوشکەکان ڕەنگدانەوەی شوێنەکەیانە لە زنجیرە چیاکانی کاسکەیدی ناوەڕاستی ئۆریگۆن. لاپاڵە ڕۆژاوایییەکان لە ٣٬٠٠٠ بۆ ٦٬٥٠٠ پێ (٩١٠ بۆ ٢٬٠٠٠ مەتر) دەکەونە ناوچەی ژینگەیی بەرزایییەکانی کاسکەیدی ڕۆژاوا، کە باران زۆرە. دارستانەکانی ئێرە زۆربەی دۆگڵاس-سنەوبەر و ھیملۆکی ڕۆژاوایییە، لەگەڵ بەشی کەمتری ھیملۆکی شاخ، سنەوبەری نۆبڵ، سنەوبەری ژێر ئەلپی، سنەوبەری گەورە، سنەوبەری زیوینی پەسیفیک، سپینداری سوور، و یەوی پەسیفیک. ئەفڕای مێو، ڕۆدۆدێندرۆن، ترێی ئۆریگۆن، ھەکڵبەری، و تیمبڵبەری لەژێر دارەکاندا دەڕوێن.[٨٤][٨٥] دۆگڵاس-سنەوبەر لەژێر ٣٬٥٠٠ پێ (١٬١٠٠ مەتر) زاڵە، لەکاتێکدا ھیملۆکی ڕۆژاوایی لەسەرەوە زاڵە.[٨٦]

ھێڵی دارستان لە سێ خوشکەکان لە ٦٬٥٠٠ پێ (٢٬٠٠٠ مەتر) دەردەکەوێت،[٨٧] کە لەوێدا چەتری دارستان دەکرێتەوە و ناوچەی ژێر ئەلپی دەست پێدەکات.[٨٤][٨٥] ئەم دارستانانە لە ناوچەی ژینگەیی دارستانی شاخاوی لووتکەی کاسکەیدن.[٨٨] دارەکانی ھیملۆکی شاخ لە دارستانی ئەم ناوچەیەدا زاڵن، لەکاتێکدا چیمەنەکان جۆرەکانی گژوگیا، بی بچکۆلە، گیای قژئاسا، لوپین، بۆیاخسووری سوور، و گرێدراوی نیوبێری بەخێو دەکەن.[٨٤][٨٥][٨٨]

ھێڵی دار لە ٧٬٥٠٠ پێ (٢٬٣٠٠ مەتر) دەردەکەوێت.[٨٧] ڕوەکەکانی ئەم ناوچە ڕەقەی ئەلپی لە گیا و دەوەنی چیمەنی ژێر ئەلپی پێکدێت. ئەم ناوچەیە بەفرێکی زۆری زستانی ھەیە، لەگەڵ پلەی گەرمی نزم بۆ زۆربەی ساڵ. پارچەکانی ھیملۆکی شاخ، سنەوبەری ژێر ئەلپی، و سنەوبەری توێکڵ سپی لە نزیک ھێڵی دار ھەن، ھەروەھا چیمەنی شێدار کە گژوگیای بریوەر، گژوگیای ھۆڵم، گژوگیای ڕەشی ئەلپی، گیای قژئاسا، و ئەستەری ئەلپی بەخێو دەکات. لە نزیک لووتکەکانی سێ خوشکەکان، ناوچەی فراوانی بەردی ڕووت ھەن.[٨٤][٨٥]

لاپاڵە ڕۆژھەڵاتییە نزمەکانی سێ خوشکەکان لەژێر ٥٬٢٠٠ پێ (١٬٦٠٠ مەتر) لە ناوچەی ژینگەیی دارستانی پۆندەرۆسا/تاڵەدار دان. ئەم ناوچە ژینگەیییە بارانی کەمترە لە لاپاڵەکانی ڕۆژاوا و خاکەکەی لە خۆڵەمێشی مەزاما (خۆڵەمێشی تەقیوی چیای مەزاما) پێکھاتووە.[٨٤][٨٥] ڕێڕەوی ئاو لە درێژایی ساڵدا کەم دەگۆڕێت بەھۆی ھایدرۆجیۆلۆجیای گڕکانی ناوچەکەوە. ئەم لاپاڵانە نزیکەی تەواو پۆندەرۆسا سنەوبەرن. ڕوەکی ژێرەوە مانزانیتای گەڵاسەوز و سنۆبەری لە بەرزایییە بەرزەکان و تاڵەداری ئانتیلۆپ لە بەرزایییە نزمەکان لەخۆدەگرێت. سپینداری شاخ، دۆگوودی جۆگە، بی، و گژوگیا لە درێژایی جۆگەکان دەڕوێن.[٨٤][٨٥]

ئاژەڵە خۆجێیییەکان باڵندەی وەک کیوی شین و قرژاڵ، گیانلەبەری بچووک وەک پیکا، سنجابی دەم درێژ، و سنجابی زەوی پشتێنە زێڕین،[٨٩] و جۆرە گەورەکان وەک ئاسکی کلکڕەشی کۆلۆمبیا، ئاسکی ھێستر، وەرزەی ڕۆزڤێڵت، و ورچی ڕەشی ئەمریکی لەخۆدەگرێت. پشیلەی کێوی، پڵنگی ئەمریکی، چەقەڵ، وۆڵڤەرین، مارتن، چالگ، بەوەرز، ھەڵۆی سەرسپی، و چەندین جۆری باز لە دڕندەکانن لە سەرتاسەری ناوچەی سێ خوشکەکان.[٩٠]

مێژووی مرۆیی

[دەستکاری]
وێنەی پیتەر سکین ئۆگدن، دۆزەرەوەی ڕۆژئاوایی سێ خوشکەکان، لە نزیکەی ساڵی ١٨٥٤.
خوشکی باکوور و خوشکی ناوەڕاست، لەگەڵ بەستەڵەکی کۆلیەر کە کەوتووەتە نێوان هەردوو لووتکەکەوە.

ناوچەی سێ خوشکەکان لەلایەن ھیندییە ئەمریکییەکانەوە داگیرکرابوو لە کۆتایی دوا سەھۆڵبەندانەوە، بەتایبەتی پایوتی باکوور لە ڕۆژھەڵات و مۆلالا لە ڕۆژاوا. ئەوان توویان دەچنییەوە، سەبەتەیان دروست دەکرد، ڕاویان دەکرد، و تیر و ڕمی ئۆبسیدیانیان دروست دەکرد. شوێنەواری ھونەری سەر بەرد لە گردی شەیتان، لە باشووری خوشکی باشوور دەبینرێت.[٩١]

یەکەم ڕۆژاوایی کە سێ خوشکەکانی دۆزییەوە، گەشتیار پیتەر سکین ئۆگدن بوو لە کۆمپانیای ھەدسۆن بەی لە ساڵی ١٨٢٥. ئەو باسی «ژمارەیەک چیای بەرز» دەکات لە باشووری چیای ھوود.[٩٢] دە مانگ دواتر لە ١٨٢٦، ڕوەکناس دەیڤید دۆگڵاس باسی لووتکە بەفرداپۆشراوەکانی کرد کە لە دۆڵی ویلامێت دەبینران.[٩٢] کاتێک دۆڵی ویلامێت لە چلەکانی سەدەی نۆزدەدا بەرەبەرە کۆلۆنیکرا، ئەوروپی-ئەمریکییەکان لە ڕۆژاواوە نزیکی لووتکەکان بوونەوە و لەو کاتەدا پێدەچێت بە جیا ناویان نابن.[٩٢] گەشتیارانی وەک ناسانیێل جارڤیس وایەس لە ١٨٣٩ و جۆن فرێمۆنت لە ١٨٤٣، سێ خوشکەکانیان وەک نیشانەیەک لە ڕۆژھەڵاتەوە بەکارھێنا.[٩٢]

ناوچەکە زیاتر لەلایەن جۆن سترۆنگ نیوبێری لە ١٨٥٥ وەک بەشێک لە ڕووپێوی ڕێگای ئاسنی پەسیفیک لێکۆڵینەوەی لەسەر کرا.[٩٢] لە ١٨٦٢، بۆ پەیوەندیکردنی دۆڵی ویلامێت بە مەزراکانی ئۆریگۆنی ناوەڕاست و کانە زێڕەکانی ڕۆژھەڵاتی ئۆریگۆن و ئایداھۆ، فێلیکس و ماریۆن سکۆت ڕێگایەکیان بەسەر دەربەندی سکۆت دۆزییەوە. ئەم ڕێگایە بە ڕێگای سکۆت ناسرابوو، بەڵام لە سەرەتای سەدەی بیستەم لەلایەن ڕێگای دەربەندی ماکێنزی لە باکوورەوە جێی گیرایەوە.[٩٢]

لە شوباتی ١٨٦٦، ڕۆژنامەی ھەفتانەی سیاتڵ ڕاپۆرتی کرد کە یەکێک لە سێ خوشکەکان ھەندێک ئاگر و دووکەڵی دەردەکرد.[٩٣] لە کۆتایی سەدەی نۆزدەدا، بەرھەمھێنانی خوری لە ڕۆژھەڵاتی ئۆریگۆن بەرفراوان بوو. شوانەکان ڕانەمەڕی ١٬٥٠٠ بۆ ٢٬٥٠٠ سەرییان بەرەو سێ خوشکەکان دەبرد. ئەوان لە مانگی ئایار یان حوزەیران دەگەیشتنە پێدەشتە ڕۆژھەڵاتییەکان لە نزیک جۆگەی وایچەس، و پاشان لە مانگی ئاب و ئەیلوول بەرەو لەوەڕگای بەرزتر سەردەکەوتن. تا ١٨٩٠ەکان، ناوچەکە زێدە لەوەڕی تێدا دەکرا. سەرەڕای ڕێوشوێنە یاسایییەکان، لەوەڕاندنی مەڕ لە ١٩١٠ گەیشتە لووتکە پێش ئەوەی لە ١٩٣٠ەکان لە خوشکی باکوور و ناوەڕاست، و لە ١٩٤٠ لە خوشکی باشوور قەدەغە بکرێت.[٩٤]

لە ١٨٩٢، سەرۆک گرۆڤەر کلیڤلاند بڕیاری دا یەدەگی دارستانی کاسکەید دروست بکات، لەسەر بنەمای دەسەڵاتی یاسای یەدەگی دارستان لە ١٨٩١.[٩٥] یەدەگی کاسکەید پارچە زەوییەک بوو لە ٢٠ بۆ ٦٠ میل (٣٠ بۆ ١٠٠ کیلۆمەتر) پان لە دەوری لووتکە سەرەکییەکەی زنجیرە چیای کاسکەید، کە لە ڕووباری کۆلۆمبیاوە درێژ دەبووەوە تا نزیک سنووری کالیفۆڕنیا. لە ١٩٠٥، بەڕێوەبردنی یەدەگەکە لە فەرمانگەی گشتی زەوی ویلایەتە یەکگرتووەکانەوە گوێزرایەوە بۆ خزمەتگوزاری دارستانی ویلایەتە یەکگرتووەکان.[٩٦] یەدەگەکە لە ١٩٠٧ ناوی گۆڕا بۆ دارستانی نیشتمانی کاسکەید. لە ١٩٠٨، دارستانەکە دابەش کرا: نیوەی ڕۆژھەڵات بوو بە دارستانی نیشتمانی دیشوتس، لەکاتێکدا نیوەی ڕۆژاوا لە ١٩٣٤ یەکی گرتەوە بۆ پێکھێنانی دارستانی نیشتمانی ویلامێت.[٩٧]

زۆربەی سەھۆڵەکانی سێ خوشکەکان بۆ یەکەمجار لەلایەن ئایرا ئەی. ویلیامز لە ١٩١٦ وەسف کران.[٩٨] سەھۆڵی کۆلییەر، لە نێوان خوشکی باکوور و ناوەڕاست، یەکەمجار لەلایەن ئێدوین ھۆدج توێژینەوە و نەخشەی بۆ کرا.[٩٩] ڕووس ھۆپسن کین تۆماری وێنەیی چل ساڵەی سەھۆڵی کۆلییەری گرت، کە بەشێک لە پاشەکشەی ٠٫٩٣ میل (١٬٥٠٠ مەتر)ی سەھۆڵەکەی لە ١٩١٠ تا ١٩٩٤ تۆمار کرد.

لە ١٩٣٠ەکان، سێ خوشکەکان بەشێک بوون لە یادەوەرێکی نیشتمانی پێشنیارکراو.[١٠٠] بۆ پاراستنی دەسەڵاتی بەسەر ناوچەکەدا، خزمەتگوزاری دارستان بڕیاری دا ناوچەیەکی سەرەتایی ١٩١٬١٠٨ ئەیکەر (٧٧٣ کیلۆمەتری چوارگۆشە) لە ١٩٣٧ دروست بکات.[١٠٠] ساڵی دواتر، بە ھاندانی کارمەندی خزمەتگوزاری دارستان بۆب مارشاڵ، بە ٥٥٬٦٢٠ ئەیکەر (٢٢٥ کیلۆمەتری چوارگۆشە) لە حەوزی جۆگەی فرەنچ پیت فراوان کرا.[١٠٠] لە ١٩٥٧، خزمەتگوزاری دارستان بڕیاری دا ناوچەکە وەک ناوچەیەکی کێوی پۆلێن بکاتەوە و دارستانی کۆنی حەوزی جۆگەی فرەنچ پیتی لابرد، سەرەڕای ناڕەزایەتی چالاکوانانی ژینگەیی خۆجێیی.[١٠٠] ناوچەکە بوو بە بەشێک لە سیستەمی پاراستنی کێوی نیشتمانی کاتێک یاسای کێوی ١٩٦٤ پەسەند کرا، بەڵام ناوچەکە ھێشتا حەوزی جۆگەی فرەنچ پیتی لە دەرەوە ھێشتبووەوە.[١٠٠] لە وەڵامی جووڵاندنی ژینگەیی لە سەرتاسەری ویلایەتی ئۆریگۆن، کۆنگرێس یاسای کێوی ئەمریکی لە مەترسیداری ١٩٧٨ی پەسەند کرد، کە بووە ھۆی گەڕاندنەوەی فرەنچ پیت و دەوروبەری بۆ ناوچەی کێوی سێ خوشکەکان.[١٠٠] یاسای کێوی ئۆریگۆن لە ١٩٨٤ زیاتر ناوچە کێوییەکەی فراوان کرد بە زیادکردنی ٣٨٬١٠٠ ئەیکەر (١٥٤ کیلۆمەتری چوارگۆشە) لە دەوری دەریاچەکانی ئێرما بێڵ.[١٠٠]

چالاکی و گەشتیاری

[دەستکاری]

سێ خوشکەکان جێگەیەکی ناسراوی ھەڵگەڕان و شاخەوانین بۆ گەشتیاران و شاخەوانان. بەھۆی داڕمانی بەرفراوان و بەردڕێژان، خوشکی باکوور مەترسیدارترین ھەڵگەڕانی نێو ھەرسێ لووتکەکەیە،[١٠١] و زۆرجار بە نافەرمی پێی دەوترێت «دێوی کاسکەید».[١٠٢] یەکێک لە لووتکەکانی، برا بچووک، دەتوانرێت بە سەلامەتی ھەڵگەڕێیت.[١٠٣] یەکەم سەرکەوتنی تۆمارکراوی خوشکی باکوور لە ساڵی ١٨٥٧ لەلایەن شەش کەسەوە ئەنجام درا، لەوانە سیاسەتمەدارانی ئۆریگۆن جۆرج لیمیوڵ ودز و جەیمز ماکبراید، بەپێی چیرۆکێک کە لە ئۆڤەرلاند مانسلی لە ١٨٧٠ بڵاوکرایەوە.[١٠٤][١٠٥] ئەمڕۆ، ڕێگا باوەکە ١١ میل (١٨ کیلۆمەتر) سەرکەوتن و دابەزین دەگرێتەوە، و ٣٬١٦٥ پێ (٩٦٥ مەتر) بەرزدەبێتەوە.[١٠٣]

خوشکی ناوەڕاستیش دەتوانرێت ھەڵگەڕێیت، بە گەشتێکی ١٦٫٤ میل (٢٦٫٤ کیلۆمەتر) سەرکەوتن و دابەزین و بەرزبوونەوەی ٤٬٧٥٧ پێ (١٬٤٥٠ مەتر).[١٠٦]

خوشکی باشوور ئاسانترینیانە بۆ ھەڵگەڕان، و ڕێگایەکی ھەیە کە تا لووتکە دەڕوات. ڕێگا ئاسایییەکە بەسەر یاڵی باشووردا ١٢٫٦ میل (٢٠٫٣ کیلۆمەتر) سەرکەوتن و دابەزین دەگرێتەوە، لە ٥٬٤٤٦ پێ (١٬٦٦٠ مەتر) لە سەرەتای ڕێگاوە ھەڵدەکشێت بۆ ١٠٬٣٦٣ پێ (٣٬١٥٩ مەتر) لە لووتکەکەی. ھەڵگەڕانێکی ناسراوە لە مانگەکانی ئاب و ئەیلوول، کە ڕۆژانە تا ٤٠٠ کەس سەردانی دەکەن.[١٠٧][١٠٨]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ داڕێژە:Cite ngs
  2. ^ «North Sister Quadrangle». USGS. لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  3. ^ The NGVD 29 elevation of ٣٬٠٦٢٫٣ meters was converted using VERTCON to the NAVD 88 elevation of ٣٬٠٦٣٫٧ meters.
  4. ^ «North Sister Quadrangle». USGS. لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  5. ^ The NGVD 29 elevation of ٣٬٠٧٣٫٩ meters was converted using VERTCON to the NAVD 88 elevation of ٣٬٠٧٥٫٣ meters.
  6. ^ Martin، Andy. «OREGON P2000s». Peaklist. لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  7. ^ «South Sister». Geographic Names Information System. United States Geological Survey. لە 2017-11-24 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  8. ^ «Three Sisters». Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. لە 2008-04-02 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  9. ^ Bishop & Allen 2004, pp. ١٣٩–١٤٢.
  10. ^ Richard، Terry (٢٨ی ئابی ٢٠١٠). «Three Sisters loop offers one of Oregon's most scenic backpack trips». OregonLive.com. Advance Internet. لە ١٣ی ئابی ٢٠١٣ ھێنراوە.
  11. ^ «The Oregon Top 100». SummitPost. ٨ی حوزەیرانی ٢٠١٣. لە ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  12. ^ «Geology and History Summary for Three Sisters». U.S. Geological Survey, Cascades Volcano Observatory. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی شوباتی ٢٠١٤ ھێنراوە.
  13. ^ McArthur 1974, p. ٥٤٤.
  14. ^ «Three Sisters Wilderness: General». Wilderness Connect. U.S. Forest Service and the University of Montana. لە ڕەسەنەکە لە ١ی نیسانی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئابی ٢٠١٤ ھێنراوە.
  15. ^ Joslin 2005, p. ٣٤.
  16. ^ Joslin 2005, pp. ٣٢–٣٣.
  17. ^ Fountain، Andrew G. «Glaciers of Oregon» (PDF). The Oregon Encyclopedia. Portland State University and the Oregon Historical Society. لە ٢٨ی ئایاری ٢٠١٨ ھێنراوە.
  18. ^ Wuerthner 2003, p. ١٧٤.
  19. ^ Joslin 2005, p. ٤٤.
  20. ^ Joslin 2005, p. ٤٧.
  21. ^ «Central Oregon Fire Environment». U.S. Forest Service. لە ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  22. ^ Richard، Terry (٣٠ی ئابی ٢٠١٥). «Hiking Pole Creek fire three years after burn in Three Sisters Wilderness». OregonLive.com. Advance Publications. لە ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  23. ^ Urness، Zach (١٥ی ئابی ٢٠١٧). «11 new wildfires prompt closure of 266,891 acres in Three Sisters Wilderness». Statesman Journal. Gannett Company. لە ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  24. ^ Darling، Dylan (١٦ی ئابی ٢٠١٧). «Lightning-sparked wildfires prompt large closure of Three Sisters Wilderness east of Eugene». The Register-Guard. Guard Publishing Co. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  25. ^ «Fire forces trail closures in Three Sisters Wilderness». The Bulletin. Bend, Oregon. ١٥ی ئابی ٢٠١٧. لە ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  26. ^ «Prescribed Fire in Central Oregon». U.S. Forest Service. لە ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  27. ^ ئ ا ب Joslin 2005, p. ٣٠.
  28. ^ Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, pp. ١١–١٢.
  29. ^ Harris 2005, p. ١٧٩.
  30. ^ Riddick & Schmidt 2011, p. ١.
  31. ^ Harris 2005, p. 179.
  32. ^ Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. ٩.
  33. ^ Joslin 2005, pp. 30–31.
  34. ^ Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. 9.
  35. ^ Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. 10.
  36. ^ Plummer & McGeary 1988, pp. 51 and 57.
  37. ^ Harris 2005, p. ٣٣.
  38. ^ Plummer & McGeary 1988, p. ٥٤.
  39. ^ Faculty of the School of Geography 2006.
  40. ^ Hildreth 2007, p. ٢٧.
  41. ^ ئ ا ب Hildreth 2007, p. ٢٨.
  42. ^ ئ ا Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. ١٠.
  43. ^ ئ ا ب Wood & Kienle 1992, p. ١٨٤.
  44. ^ «Eruption History for North Sister». U.S. Geological Survey. ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠١٤ ھێنراوە.
  45. ^ Harris 2005, p. 183.
  46. ^ ئ ا Sherrod et al. 2004, p. ١١.
  47. ^ Harris 2005, pp. ١٨٢–٨٤.
  48. ^ «Oregon Volcanoes – Middle Sister Volcano». U.S. Forest Service. ٢٥ی ئازاری ٢٠٠٤. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە.
  49. ^ ئ ا Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. ١١.
  50. ^ Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. ١٢.
  51. ^ ئ ا ب Wood & Kienle 1992, p. ١٨٥.
  52. ^ Joslin 2005, p. ٣٥.
  53. ^ ئ ا ب Harris 2005, p. ٥٧.
  54. ^ Harris 2005, pp. ١٨٦–٨٧.
  55. ^ Sherrod et al. 2004, p. 11.
  56. ^ «Oregon Volcanoes – South Sister Volcano». U.S. Forest Service. ٢٥ی ئازاری ٢٠٠٤. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە.
  57. ^ ئ ا Hildreth 2007, p. 28.
  58. ^ Williams 1944, p. ٤٩.
  59. ^ Harris 2005, p. ١٨٩.
  60. ^ Harris 2005, p. 190.
  61. ^ Dzurisin et al 2009, p. 1091.
  62. ^ Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. 11.
  63. ^ Hildreth 2007, p. ٣٠.
  64. ^ Harris 2005, pp. ١٨٧–٨٨.
  65. ^ Harris 2005, p. ١٨٨.
  66. ^ Harris 2005, p. ١٩١.
  67. ^ ئ ا Harris 2005, p. ١٩٢.
  68. ^ Harris 2005, p. ١٩٣.
  69. ^ Harris 2005, p. ١٨٢.
  70. ^ Harris 2005, p. 182.
  71. ^ Williams ١٩٤٤.
  72. ^ Fierstein, Hildreth & Calvert 2011, pp. ١٤٧–٤٨.
  73. ^ ئ ا Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. ١.
  74. ^ Joslin 2005, p. ٣٧.
  75. ^ Scott et al. 2000, p. ٨.
  76. ^ Wicks et al 2002, p. ٤.
  77. ^ Hildreth, Fierstein & Calvert 2012, p. ١٥.
  78. ^ Dzurisin et al 2006, p. ٣٨.
  79. ^ Poland et al. 2017, p. ١١.
  80. ^ «Modern Deformation and Uplift in the Sisters Region». U.S. Geological Survey. ٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣. لە ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
  81. ^ Wicks et al 2002, p. ٣.
  82. ^ Riddick & Schmidt 2011, p. ٨.
  83. ^ Riddick & Schmidt 2011, p. ١١.
  84. ^ ئ ا ب پ ت ج Thorson et al. 2003.
  85. ^ ئ ا ب پ ت ج Pater et al. 1998.
  86. ^ Joslin 2005, p. ٦٠.
  87. ^ ئ ا Van Vechten 1960, p. ١.
  88. ^ ئ ا Joslin 2005, p. ٤٨.
  89. ^ Joslin 2005, p. ٤٩.
  90. ^ Joslin 2005, pp. ٤٩–٥٠.
  91. ^ Joslin 2005, p. ٦١.
  92. ^ ئ ا ب پ ت ج Joslin 2005, p. ٦٢.
  93. ^ «Cascade Range Volcanoes Newspaper Clippings». Cascades Volcano Observatory. U.S. Geological Survey. لە ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
  94. ^ Joslin 2005, p. ٦٧.
  95. ^ Langille 1903, p. ١٥.
  96. ^ Williams، Gerald W. «National Forests in Oregon, 1892 to 1933». The Oregon Encyclopedia. Oregon Historical Society. لە ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
  97. ^ Davis 1983, pp. ٧٤٣–٧٨٨.
  98. ^ Williams، IA (١٩١٦). «Glaciers of the Three Sisters [Oregon]». Mazama. ٥: ١٤–٢٣.
  99. ^ «Glaciers in Oregon». Oregon Encyclopedia. Portland State University and the Oregon Historical Society. لە ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  100. ^ ئ ا ب پ ت ج چ Wuerthner 2003, p. ١٧٥.
  101. ^ Smoot 1993, p. ١٣٧.
  102. ^ Harris 2005, p. ١٨٥.
  103. ^ ئ ا Bond 2005, pp. ٥٩–٦١.
  104. ^ «Story of First Ascent of North Sister is Related». The Register-Guard. Guard Publishing Co. ٤ی کانوونی دووەمی ١٩٤٢. لاپەڕە ٩. لە ٢٦ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
  105. ^ Victor, Mrs. F. F. (March 1870). «Trail-Making in the Oregon Mountains». Overland Monthly. ٤ (3): ٢٠١–٢١٣. لە ٢٦ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
  106. ^ Bond 2005, pp. ٦١–٦٤.
  107. ^ Urness، Zach (٣ی ئەیلوولی ٢٠١٤). «Oregon's beginner-friendly mountain a grueling adventure». Statesman Journal (بە ئینگلیزی). لە ١٧ی نیسانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
  108. ^ Bishop & Allen 2004, p. ١٣٩.