مارتیرۆس سەریان

مارتیرۆس سەریان
بە ئەرمەنی: Մարտիրոս Սարյան
لەدایکبوون١٦ی شوباتی ١٨٨٠
Nakhichevan-on-Don، ڕووسیا
مردن٥ی ئایاری ١٩٧٢(١٩٧٢-٠٥-٠٥) (٩٢ ساڵ ژیاوە)
یەریڤان، ئەرمەنستان
شوێنی ناشتنQ42794464
منداڵGhazaros Saryan، Sargis Saryan
زمانەکانی ئاخاوتنزمانی ئەرمەنی
پیشەوێنەکێش، سیاسەتوان، illustrator
بواری کاروێنەکێشی
پۆستەکانجێگری سۆڤییەتی باڵای یەکێتی سۆڤیەت
پەروەردەMoscow School of Painting, Sculpture and Architecture
خوێندکارMinas Avetisyan، Gegham Asatryan
ئەندامیArtists' Union of the USSR
کارتێکراوە لەلایەنPaul Gauguin، ھێنری ماتیس
Copyright representativereproduction right not represented by CISAC member
دۆخی مافەکانی لەبەرگرتنەوەئەو کارانەی کە لە مافی چاپکردن و بڵاوکردنەوە پارێزراون

مارتیرۆس سەریان (بە ئەرمەنی: Մարտիրոս Սարյան, بە ڕووسی: Мартиро́с Сарья́н ٢٨ی شوبات (ساڵنامەی جوولیانی ١٦ی شوبات) ١٨٨٠ – ٥ی ئایاری ١٩٧٢) نیگارکێشێکی ئەرمەنی سۆڤیەت بوو، دامەزرێنەری قوتابخانەیەکی نیشتمانی مۆدێرن بوو بۆ نیگارکێشان.[١]

ژیاننامە

[دەستکاری]
خانوویەک لە ڕۆستۆڤ ئۆن دۆن کە سەریان لە ساڵی ١٩١٩ تا ١٩٢١ تێیدا ژیاوە.

لە بنەماڵەیەکی ئەرمەنی لە شاری ناخیچێڤان ئۆن دۆن (ئێستا بەشێکە لە شاری ڕۆستۆڤ ئۆن دۆن لە ڕووسیا) لەدایکبووە. لە ساڵی ١٨٩٥ لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا قوتابخانەی ناخیچێڤانی تەواو کردووە و لە ساڵی ١٨٩٧ تا ١٩٠٤ لە قوتابخانەی ھونەری مۆسکۆ خوێندوویەتی لەنێویاندا لە وۆرک شۆپەکانی ڤالێنتین سێرۆڤ و کۆنستانتین کۆرۆڤین. کاریگەرییەکی زۆری لەسەر کارەکانی پۆل گۆگین و ھێنری ماتیس بووە. بەرھەمەکانی لە نمایشی جۆراوجۆردا نمایش کرد. بەرھەمەکانی لە پێشانگای گوڵی شین لە مۆسکۆ نمایشکرابوو[٢] سەرەتا لە ساڵی ١٩٠١ سەردانی ئەرمینیای کرد، پاشان بەشێک بوو لە ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی سەردانی لۆری، شیراک، ئێچمیادزین، ھەغپات، سنەھین، یەریڤان و سێڤانی کرد. یەکەم دیمەنەکانی خۆی ئامادە کردووە کە ئەرمینیا وێنا دەکات: ماکراڤانک، ١٩٠٢؛ ئاراگاتس، ١٩٠٢؛ بوفالۆ. سێڤان، ١٩٠٣؛ ئێوارە لە باخچە، ١٩٠٣؛ لە گوندی ئەرمەنی، ساڵی ١٩٠٣ و ھتد، کە لە چاپەمەنی مۆسکۆدا زۆر ستایشیان لێکرا.[٣]

لە ساڵی ١٩١٠ تا ١٩١٣ گەشتێکی بەرفراوانی لە تورکیا و میسر و ئێران کردووە. ساڵی ١٩١٥ چووە ئێچمیادزین بۆ یارمەتیدانی ئەو پەنابەرانەی کە لە جینۆسایدی ئەرمەنییەکان لە ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی ھەڵاتبوون. لە ساڵی ١٩١٦ گەشت دەکات بۆ شاری تبلیس لەوێ لەگەڵ لوسیک ئاگایان ھاوسەرگیری کردووە. ھەر لەوێ بوو کە یارمەتی ڕێکخستنی کۆمەڵەی ھونەرمەندانی ئەرمەنی دا.

سەریان لەسەر دراوێکی درامی ساڵی ١٩٩٩ ٢٠٠٠٠

دوای دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵاتی بەلشەفییەکان لە ساڵی ١٩١٧ لەگەڵ بنەماڵەکەی چوو بۆ ژیان لە ڕووسیا. لە ساڵی ١٩٢١دا ڕوویان لە ئەرمینیا کرد.[٤] لەکاتێکدا زۆربەی کارەکانی ڕەنگدانەوەی دیمەنی ئەرمینیا بوون، بەڵام ھەروەھا دیزاینی ئاڵای بۆ کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی ئەرمەنستان کردووە و دیزاینی پەردەی بۆ یەکەم شانۆی دەوڵەتی ئەرمەنی کردووە. ھەروەھا پێشنیارێکی بۆ ئاڵای ئەم ئەرمینیا سەربەخۆیە کرد لەسەر بنەمای ڕەنگ و دیزاینی قوماش و فەرشی نەریتی ئەرمەنی، ھەرچەندە دیزاینەکەی ڕەتکرایەوە[٤] لە ساڵی ١٩٢٦ تا ١٩٢٨ لە پاریس ژیاوە و کاری کردووە، بەڵام زۆربەی کارەکانی ئەم قۆناغە بەھۆی ئاگرکەوتنەوە لەناو ئەو بەلەمەی کە پێی گەڕاوەتەوە بۆ یەکێتی سۆڤیەت لەناوچوون.[٥] سەریان لە ساڵی ١٩٢٨ تا مردنی لە ئەرمینیای سۆڤیەت ژیاوە.[٦]

لە ساڵانی سەختی ساڵانی ١٩٣٠دا، بە شێوەیەکی سەرەکی جارێکی دیکە خۆی بۆ نیگارکێشانی دیمەنی سروشتی تەرخان کردەوە، ھەروەھا بۆ وێنەکێشان. ھەروەھا وەک جێگری سۆڤیەتی باڵای یەکێتی سۆڤیەت ھەڵبژێردرا و سێ جار فەرمانی لینین و خەڵات و مەدالیای دیکەی پێبەخشرا. ئەندامی ئەکادیمیای ھونەری یەکێتی سۆڤیەت بووە (١٩٧٤) و ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکانی ئەرمەنستان (١٩٥٦).[٧]سەریان لە ٥ی ئایاری ١٩٧٢ لە یەریڤان کۆچی دوایی کرد.[٨] ماڵی پێشووی لە یەریڤان ئێستا مۆزەخانەیەکی تایبەتە بە کارەکانی و بە سەدان بابەتی نمایش کراوە. لە یەریڤان لە پانتێۆن لە تەنیشت کۆمیتاس ڤارداپێت بە خاک سپێردرا.[٩]

غەزارۆس (لازارۆس) سەریان کوڕی ئاوازدانەر و پەروەردەکار بووە. ھەروەھا مریەم پەترۆسیان کچە نەوەکەی نیگارکێشە، ھەروەھا کاریکاتێریست و ڕۆماننووسێکی خاوەن خەڵاتە.

پێشانگا

[دەستکاری]
  • لەلایەن بیرەکەوە. ڕۆژێکی گەرم (١٩٠٨)
    لەلایەن بیرەکەوە. ڕۆژێکی گەرم (١٩٠٨)
  • دەمامکی میسری (١٩١١)
    دەمامکی میسری (١٩١١)
  • پۆست کارت
    پۆست کارت
  • لە ڕێی دەریاوە. ئەسفەنگ (١٩٠٨)
    لە ڕێی دەریاوە. ئەسفەنگ (١٩٠٨)

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Saryan، Ruzan. «Մարտիրոս Սարյանի ծննդյան 125-ամյակին նվիրված գիտաժոդով [Scientific Session on Martiros Saryan's 125th Birth Anniversary]». Patma-Banasirakan Handes (بە ئەرمەنی) (3). Yerevan: Armenian Academy of Sciences: 304–305. ISSN 0135-0536.
  2. ^ «Сарьян Мартирос Сергеевич» (بە ڕووسی). Great Soviet Encyclopedia. لە ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
  3. ^ «The singer of Armenia» (بە Russian). Russia Academy of Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی شوباتی ٢٠١٠ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
  4. ^ «Հայաստանի աոաջին Հանրապետության պետական դրոշի՝ Մարտիրոս Սարյանի նախագիծը [The design of the national flag of the First Republic of Armenia by Martiros Sarian]». Etchmiadzin (بە ئەرمەنی). 65 (5). Mother See of Holy Etchmiadzin: 118–119. 2009.
  5. ^ «Biography, Saryan's Museum». Saryan.am. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئابی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١١ی ئایاری ٢٠١٣ ھێنراوە. ٢٠ی ئابی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  6. ^ Khachatrian، Shahen (1972). «Սարյանի արվեստը [Sarian's Art]». Patma-Banasirakan Handes (بە ئەرمەنی) (2): 288–291.
  7. ^ «Saryan». Agniart.ru. لە ١١ی ئایاری ٢٠١٣ ھێنراوە.
  8. ^ «(in Russian) Biography in Krugosvet Encyclopedia». Krugosvet.ru. لە ١١ی ئایاری ٢٠١٣ ھێنراوە.
  9. ^ Saryan's memorial tombstone at Komitas Pantheon