پێشمەرگە

پێشمەرگە Pêşmerge
لق	سوپا
ڕۆڵ	پاسەوانی ھەرێمی، سوپا
دامەزران	سەرەتای دەیەی ١٩٢٠ / ١٩٤٦، ٢٠٠٣ (شێوەی ئێستا)
بنکەی سەرەکی	ھەولێر، ھەرێمی کوردستان
ئاوازی سەربازی	ئەی ڕەقیب[١]
وێبگە	وەزارەتی کاروباری پێشمەرگە
ئەندامان
تەمەنی سەربازی	٢١-٤١
خزمەتی زۆرەملێ	بەبێ خزمەتی زۆرەملێ
ئەندامە چالاکەکان	٣٠٠٬٠٠٠[٢] ھەتا ٤٠٠٬٠٠٠[٣][٤][٥]
فەرماندەکان
فەرماندەی گشتی	نێچیرڤان بارزانی
وەزیری پێشمەرگە	شۆڕش ئیسماعیل
دامەزرێنەران	باکوور: شێخ سەعیدی پیران ڕۆژھەڵات: قازی محەممەد باشوور: مستەفا بارزانی ڕۆژاوا: ئیبراھیم بیرۆ
ھاوپەیمانان
سەرجەم ھاوپەیمانان	عێراق[٦]  ئالبانیا[٧]  ئوسترالیا[٨]  نەمسا[٩]  بەلجیکا[١٠]  بولگاریا[١١]  کەنەدا[٧]  کرواتیا[٧]  قوبرس[١٢]  کۆماری چیک[١٣]  دانمارک[١٤]  ئیستۆنیا[١٥]  فینلاند[١٦]  فەڕەنسا[٧]  ئەڵمانیا[٧]  یۆنان[١٧]  مەجارستان[١٥]  ھیندستان[١٨]  ئێران[١٩]  ئیسرائیل[١٩]  ئیتاڵیا[٧]  ھۆلەند[٢٠]  نیوزیلاند[٢١][٢٢]  نەرویژ[٢٠]  ڕۆمانیا[٢٣]  ڕووسیا[٢٤]  سلۆڤاکیا[٢١]  سلۆڤێنیا[٢٥]  سوێد[٢٦]  شانشینی یەکگرتوو[٧]  ویلایەتە یەکگرتووەکان[٧] مێژوویی:  چێکۆسلۆڤاکیا[٢٧]  یەکێتیی سۆڤیەت[٢٧]
بەشدارییەکان
شەڕەکان	ناکۆکیی کۆماری کوردستان و ئێران (١٩٤٦) شەڕی یەکەمی کورد و عێراق (١٩٦١–١٩٧٠) شەڕی دووەمی کورد و عێراق (١٩٧٤–١٩٧٥) سەربزێویی کورد لە ئێران (١٩٧٩-١٩٨٣) شەڕی ئێران و عێراق (١٩٨٠–١٩٨٨) ناکۆکیی ھەرێمی کوردستان و پەکەکە (١٩٨٣-ئێستا) شەڕی کەنداو (١٩٩٠-١٩٩١) شەڕی براکوژی (١٩٩٤-١٩٩٧) شەڕی تیرۆر (٢٠٠١–٢٠٢١) شەڕی عێراق (٢٠٠٣-٢٠١١) یاخیبوونی عێراق (٢٠١١-٢٠١٣) شەڕ لە عێراق (٢٠١٣-٢٠١٧) شەڕی دژی داعش (٢٠١٤-ئێستا) پێکدادانەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان (٢٠١٦-ئێستا) ململانێی کورد و عێراق (٢٠١٧)

پێشمەرگە وشەیەکی کوردییە بۆ شەڕکەرە کوردەکان کە ھەندێک بە شەڕکەرانی ئازادی ناویان دەبەن. وشەکە بە مانای «ئەوانەی کە مەرگی خۆیان پێش ھەموو شتێک خستووە لە پێناو پاراستنی نیشتیمان» دێت و ھێزەکانی پێشمەرگەی ھەرێمی کوردستان بە نزیکەیی لەو کاتەوە ھەیە کە جوڵانەوەی کوردەکان بۆ سەربەخۆیی لە سەرەتای ساڵانی ١٩٢٠دا دەستی پێکردووە، ئەمەش دوا بەدوای ڕووخانی ھەردوو ئیمپراتۆریی عوسمانی و قاجاڕ بوو کە ناوچەکانی کوردستان لەژێر دەستیاندا بوو.

ئەم ناوەش بۆ یەکەمین جار لەلایەن کۆماری کوردستان لە ساڵی ١٩٤٦ بۆ ناوی سەربازانی (چەکداران) ی کورد بەکار ھاتووە. کە لەلایەن چایچییەکەی پێشەوا قازی محمد پێشنیار کرا پاشان بە ناوێکی گونجاو ھەڵبژێردرا.

ھێزەکانی پێشمەرگە ڕۆڵێکی بەرچاویان بینی لەگەڵ ھێزی ھاوپەیمانان لە شەڕی دژی حکومەتی بەعس لە باشووری کوردستان. پێشمەرگە چەکدارێکی شۆڕشگێر و بە بیروباوەڕە کە لەپێناو ڕزگاری گەلەکەیدا ئامادەیە گیانی خۆی ببەخشێ.

پێشمەرگە ڕۆڵی سەرەکیی ھەبوو لە پاککردنەوەی عیراق و باشووری کوردستان لە داعش.

وشەی پێشمەرگە

مێژووناسی کورد کەریم زەند دەڵێت: لە سەردەمی کۆماری کوردستاندا، بە فەرمانی پێشەوا قازی محەممەد لیژنەیەک دانرا بە مەبەستی دۆزینەوەی ناوێک بۆ ھێزی کوردیی، لیژنەکە بریتی لە ھەژار موکریانی، ھێمن موکریانی، محەمەد تۆفیق وردی و کەریم زەند بوو. ئەم لیژنەیە لە دانیشتنێکی تایبەتدا، گەلێک ناویان تاوتوێ کردووە. لیژنەکە ھەر لە مشتومڕدا بوون کە لە ناکاو خزمەتگوزارێک کە لەوێ بووە و بەردەستیی دەکردن و ناوی میرزای ڕەشیدی بوو گوتی: ئاغایان دەبینم ئێوە کاژێرێکی تەواو خەریکن کە ناوێکی شیاو بدۆزنەوە، لە کاتێکدا ئێمە ناوی پێشمەرگەمان ھەیە، لەمێژە بەکاربراوە. لیژنەکە ناوەکەیان بە شادومانییەوە وەرگرت و ناوی پێشمەرگەیان پێشکەشی پێشەوای مەزن کرد، ئەویش زۆر لای پەسەند بوو و ناوی پێشمەرگە بە فەرمیی ناسرا.

پێکھاتە

• پارتی دیموکراتی کوردستان، ٦ یەکینە (لەشکەری ٨٠، زێرەڤانی، پێشمەرگەی ڕۆژ، ھێزی پاراستنی ئێزیدخان، تیپی جزیر، فەرماندەیی ھێزەکانی شنگال)، ١٣٢٠٠٠ کەس، ٤٤/٤ لەسەد
• یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، ٥ یەکینە (لەشکەری ٧٠، ھێزی بەرگریی فریاگوزاری، دەزگای دژەتیرۆر، فەرماندەیی ھێزەکانی یەکێتی نیشتمانی، ھێزە ئەمنییەکانی یەکێتی نیشتمانی)، ٨١٠٠٠ کەس، ٢٧/٣ لەسەد
• وەزارەتی کاروباری پێشمەرگە، ١ یەکینە، ٨٤٠٠٠ کەس، ٢٨/٣ لەسەد^[٢٨]

^[٢٩]

پلە سەربازییەکان

پلە سەربازییەکانی وەزارەتی پێشمەرگە

جێدار	جێداری یەکەم	پێشەنگ	پێشڕەو	پێشکار
سەرھەنگ	سەرتیپ	سالار	سەردار	سەرداری یەکەم

فەرماندەکان

فەرماندەکانی ھێزی پێشمەرگەی باشووری کوردستان:

• فەریق سیھاد بارزانی: پشتوانی
• لیوا سیروان بارزانی: مەخموور
• لیوا مەنسوور بارزانی: لەشکرەکان
• لیوا ڕەوان بارزانی: ھیزی تایبەت
• لیوا سۆران محەممەد جاف: کۆماندۆ
• لیوا فرسەت خەزالی: ھەواڵگری
• لیوا برووسک قەساب - خانەنشین
• لیوا مەریوان: یەکەی ٧٠
• لیوا نەجات عەلی: یەکەی ٨٠
• لیوا بەھزاد: سوپای بارزان
• لیوا حەمەڕێگر - پردێ
• لیوا مەردان چاوشین: قەرەتەپە
• لیوا مەمحود سەنگاوی - میحوەری گەرمیان
• لیوا نووری حەمە عەلی: میحوەری ٦
• لیوا عەزیز بانی: زێرەڤانی
• لیوا سەید ھەژار: زێرەڤانی

چەک و کەرستە جەنگییەکان

تفەنگ و دەمانچە و زریپۆش و کۆپتەر

تفەنگ و دەمانچە	وڵاتی بەرھەمھێنەر
ئەی کەی ئێم	یەکێتیی سۆڤیەت
ئێم٤ کاربین	ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
ئەی کەی-٤٧	یەکێتیی سۆڤیەت
گلۆک	نەمسا
تفەنگی ئێم ١٦	ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
ھێکلەر کۆچ جی ٣	ئەڵمانیا
ھێکلەر کۆچ جی ٣٦	ئەڵمانیا
ئێم ٩	ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
دۆشکە	یەکێتیی سۆڤیەت
زرێپۆش و تانک	وڵاتی بەرھەمھێنەر
تانکی تی-٧٢
تانکی تی-٥٤/٥٥
تانکی تی-٦٢
ھەمەڕی ھامڤی
دژە فرۆکەی ئەڤێنجەر (ھامڤی)
تانکی تایپ-٦٩
زریپۆشی بی ئێم پی-١
زریپۆشی بی ئێم پی-٢
زریپۆشی ئی ئی-٩
زریپۆشی باشماستەر
زریپۆشی ئەی تی ئێف دینگۆ
زریپۆشی کۆوگار
زریپۆشی ئی ئی-١١
کۆپتەر و فڕۆکە
ئی سی-٢٢٥
ئی سی-١٣٥
ئی سی-٦٣٥
ئی سی-٧٢٥
میل مای-١٧
میل مای-٨
سێسنا-٢٠٨ کەرەڤان
ستۆڵ چ-٧٠١
بلاک شەیپ پرایم
ئیکاروس سی-٤٢
بێل-٥٨ کیۆوا
سیکۆرسکی ئێس-٣٣٣
ئی سی ئەی ئێس-٣٥٠

لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان

لە ڕۆژھەڵاتی کوردستانیش، پارتە کوردستانییەکان لە وشەی پێشمەرگە بۆ ھێزە چەکدارەکانیان کەڵک وەردەگرن. بە شێوەی دیاریکراو لە ئێستاکەدا، بە ھێزە چەکدارەکانی سازمانی خەباتی کوردستانی ئێران، حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، کۆمەڵە ڕێکخراوی کوردستانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران، حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران، کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان، پارتی ئازادیی کوردستان، حیزبی ڕزگاری، سوپای ڕزگاریی کوردستانی ئێران و ڕێکخراوەی خەباتی شۆڕشگێڕی کوردستان پێشمەرگە دەوترێت. ئەمە لە حاڵێکدایە کە پارتی ژیانی ئازادی کوردستان لە وشەی گەریلا کەڵک وەردەگرێت.

لە سەربزێویی کوردانی ڕۆژھەڵات لە ساڵی ١٩٧٩دا، ھێزەکانی دو ڕێکخراوی چەکداری فیدایی، واتە چریکەکانی فیداییی گەلی ئێران (ئەرتەشی ڕزگارکەری گەلانی ئێران)^[٣٠] و ڕێکخراوەی چریکەکانی فیداییی گەلی ئێران-کەمینە^[٣١] لە وشەی پێشمەرگەیان کەڵک وەردەگرت و ناوی پێشمەرگەی فیدایییان لە سەری ھێزە چەکدارانی خۆی دانابوو.

ئەمانەش ببینە

• گەریلا

سەرچاوەکان

1. «Hundreds of Christians join Peshmerga». Kurdistan24. 19 February 2016. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
2. «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٥ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ھێنراوە. {{cite web}}: |ڕەوشی ناونیشان=no نادروستە (یارمەتی)
3. «Mesopotamische Gesellschaft "Kurdistan Peshmerga Minister: Kurdistan number now is 190 thousand people». Mesop.de. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئابی ٢٠١٤ ھێنراوە. ١٨ی ئابی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
4. «Barzani: Düzenli ordu yakında». Hürriyet. ٢٠ی تەممووزی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٤ ھێنراوە. {{cite web}}: |ڕەوشی ناونیشان=no نادروستە (یارمەتی)
5. Willing to face Death: A History of Kurdish militia Forces - the Peshmerga - from the Ottoman Empire to Present-Day Iraq ٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., Michael G. Lortz
6. «Iraq supplies Kurds with ammunition in unprecedented move, U.S. says». Reuters (بە ئینگلیزی). 9 August 2014. لە 26 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
7. «The Status of Western Military Aid to Kurdish Peshmerga Forces». Jerusalem Center for Public Affairs. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
8. «Australian-supplied weapons have reached the Kurdish frontline». The Sydney Morning Herald (بە ئینگلیزی). 11 September 2014. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
9. «Austria to provide Peshmerga with medical support». لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی تەممووزی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە 26 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
10. «L'aide belge aux Peshmergas est prête à partir vers l'Irak». RTBF Info (بە فەرەنسی). 24 February 2016. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
11. «България е изпратила на кюрдите в Ирак автомати и патрони за 6 млн. лева». Mediapool.bg (بە بۆلگاری). 30 September 2014. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
12. «Cyprus could send more light arms, ammunition to Kurdistan: FM». Kurdistan24 (بە ئینگلیزی). 11 November 2017. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
13. «Czech Rifles and Ammunition for the Peshmerga. Prague Supporting the Fight Against Daesh Again – Defence24.com». www.defence24.com (بە چێکی). 27 January 2016. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
14. «Forsvarsavisen 01» (PDF) (بە دانماركی). Ministry of Defense. p. 3. لە ٣ی تەممووزی ٢٠١٩ ھێنراوە.
15. «Adding fuel to the fire? Arming the Kurds» (PDF). Issue Alert. 37. 2015. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
16. «Finland increases military support to Kurdistan». Kurdistan24 (بە ئینگلیزی). 16 September 2016. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
17. «Greece to send ammunition to Iraqi Kurds». لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ھێنراوە.
18. «Assistant Head of DFR and Indian Ambassador discuss areas of cooperation». dfr.gov.krd. 20 April 2017. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 8 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
19. The Shah of Iran, the Iraqi Kurds, and the Lebanese Shia. 2018. p. 115. ISBN 978-3319899473.
20. «Dutch and Norwegians train Peshmerga on basic soldier skills». www.centcom.mil. لە ٣ی تەممووزی ٢٠١٩ ھێنراوە.
21. «Global Support for Peshmerga Forces». Kurdstrat. 8 July 2015. لە ڕەسەنەکە لە 3 January 2018 ئەرشیڤ کراوە. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
22. «Kurdish forces vow no retreat until Nineveh plains are retaken from Isis». The Guardian. 20 October 2016. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
23. «Romania Pledges Continuous Support for Peshmerga». www.basnews.com (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). 21 May 2016. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
24. «Russia delivers first weapons supplies to Iraqi Kurds». Russia Beyond. 18 March 2016. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
25. «Inherent Resolve in northern Iraq». لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی تەممووزی ٢٠١٩ ھێنراوە.
26. «Sweden will continue support for Peshmerga forces in Kurdistan: Defense Minister». Kurdistan24 (بە ئینگلیزی). 10 May 2018. لە 3 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
27. The Mitrokhin archive. II : the KGB and the world. London: Penguin. 2014. ISBN 978-0141977980.
28. کوردستان واچ: تێڕوانینێکی گشتی بۆ ھێزە چەکدارەکانی ھەرێمی کوردستان: پێکھاتە، وەفادارییەکان، و ژمارەکان (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٤؛ سەردان لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٤.
29. کوردپرێس: پێکھاتەی ھێزە ئەمنی-سەربازییەکانی ھەرێمی کوردستانی عێراق (بە فارسی)، نووسراو لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٤؛ سەردان لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٤.
30. دگەرگوونی: چریکی فیداییی گەل ھەڤال فیرووز ئاقامیرزادە (بە فارسی)، نووسینی یووسێف زەرکار، نووسراو لە حوزەیرانی ٢٠١٦؛^{[بەستەری مردوو]} سەردان لە ٢١ حوزەیرانی ٢٠١٩.
31. سیاھکەل: وەتووێژ لەگەڵ ھەڤال سیامەک سەبارەت بە کتێبی "یادی ھەڤالان بەرز ڕابگرێنەوە" (بە فارسی)، نووسراو لە پەیامی فیدایی، ژمارەی ١٤٦، گەڵاوێژی ١٣٩٠=ئابی ٢٠١١؛ ١٣ی ئازاری ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. سەردان لە ٢١ حوزەیرانی ٢٠١٩.

بەستەرە دەرەکییەکان

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پێشمەرگە تێدایە.

• دەروازەی سیاسەت
• دەروازەی شەڕ
• دەروازەی کوردستان
• دەروازەی عێراق