ئاسایشی کەشوھەوا

نەخشەی زەوی کە بەرزبوونەوەی ئاستی ڕووی دەریا نیشان دەدات، و ھێڵە سنوورییە سوورەکانیش ناوچە ئەگەرییە زیان بەرکەوتووەکان نیشان دەدات، کە لەوانەیە لە داھاتوودا نوقمی ئاو ببێت.^[١]

ئاسایشی کەشوھەوا چوارچێوەیەکی سیاسی و گرتنەبەری ڕێساکانە، کە ئاوڕ لە کاریگەرییەکانی کەشوھەوا دەدات لەسەر ئاسایشی نیشتیمانی. زۆرجار ئاسایشی کەشوھەوا ئاماژەیە بۆ مەترسییە ئەمنییەکانی نیشتمیانی و نێودەوڵەتی کە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بەھۆی گۆڕانکاری لە شێوازەکانی کەشوھەوا لەسەر زەوی دروست دەبن. چەمکێکە کە ئەو بیرۆکەیە بانگھێشت دەکات کە گۆڕانی پەیوەست بە کەشوھەوا مەترسییەکانی ئێستای کۆمەڵگا گەورەتر دەکات کە ئاسایشی مرۆڤ،^[٢][٣] سیستەمی دارایی، ئابووری^[٤] و ژێرخانی و کۆمەڵگاکان دەخاتە مەترسییەوە.^[٥][٦] مەترسییە ئاسایشەکانی پەیوەست بە کەشوھەوا کاریگەرییەکی دوور مەودایان لەسەر شێوازی بەڕێوەبردنی ئاشتی و ئاسایشی جیھان ھەیە.^[٧] ھەروەھا گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا بۆ گونجاندن و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکان دەتوانن گۆڕانکاری نەرێنی لەسەر ئاسایشی مرۆڤ ھەبێت ئەگەر بە ھەڵە مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت.^{[٨][٩][١٠]}

دەستەواژەی ئاسایشی کەشوھەوا لە سەرەتادا لەلایەن شرۆڤەکارانی ئاسایشی نەتەوەیییەوە لە ئەمریکا و دواتر ئەورووپا پەرەی پێدرا، ئەم زاراوەیە لە بوارەکانی وەک سیاسەت، دیپلۆماسی، ژینگە و ئاسایشدا بە زیادبوون و دووبارەکردنەوەی دەستەواژەکە، بەکار ھات.^[١١][١٢]

بەستەرە دەرەکییەکان

• ئەنجومەنی ڕاوێژکاری سەربازی جیھانی سەبارەت بە گۆڕانی کەشوھەوا
• چۆن گۆڕانی کەشوھەوا بوو بە کێشەیەکی ئاسایشی نیشتیمانی (٢٠١٥)
• ئاسایشی نیشتیمانی لە چوارەمین ھەڵسەنگاندنی نیشتیمانی کەشوھەوا (٢٠١٨)
• دەربارەی ئاسایشی کەشوھەوا - مەترسییەکانی بە سەربازی کردنی قەیرانی کەشوھەوا (پەیمانگای نێودەوڵەتی، ٢٠٢١)

سەرچاوەکان

1. Chris Mooney (١ی شوباتی ٢٠١٦). «Why the U.S. East Coast could be a major 'hotspot' for rising seas». The Washington Post.
2. Nations، United. «Five ways the climate crisis impacts human security». United Nations (بە ئینگلیزی). لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
3. «The impact of climate change on displacement and human security». phap.org (بە ئینگلیزی). لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
4. «How Climate Change Impacts the Economy». State of the Planet (بە ئینگلیزی). ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٩. لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
5. «Climate Explainer: Food Security and Climate Change». World Bank (بە ئینگلیزی). لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
6. «How to mitigate the effects of climate change on global food security | PreventionWeb». www.preventionweb.net (بە ئینگلیزی). ٧ی نیسانی ٢٠٢٣. لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
7. «Reimagining the Human-Environment Relationship: Why Climate Change Matters for Human Security - World | ReliefWeb». reliefweb.int (بە ئینگلیزی). ١٢ی تەممووزی ٢٠٢٢. لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
8. Joshua W. Busby (٢٠٠٧). Climate Change and National Security. Council on Foreign Relations. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٧٦٠٩-٤١٣-٦. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی ئایاری ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.
9. «What is climate security and why is it important?». UNDP Climate Promise (بە ئینگلیزی). لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
10. Environment، U. N. (١ی ئابی ٢٠٢٢). «Climate Security Mechanism (CSM)». UNEP - UN Environment Programme (بە ئینگلیزی). لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
11. «What is climate security and why is it important?». UNDP Climate Promise (بە ئینگلیزی). لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
12. US EPA، OAR. «Glossary of Climate Change Terms». 19january2017snapshot.epa.gov (بە ئینگلیزی). لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

• دەروازەی ژینگە