جیھانی مەسیحییەت
جیھانی مەسیحیەت یان جەستەی مەسیحییەت [١] زاراوەیەکە بە کۆمەڵێک وڵات دەدرێت کە زۆرینەی مەسیحی و شارستانییەتی مەسیحی ھاوبەشیان ھەیە کە لە ڕووی مێژوویی و داب و نەریت و کۆمەڵایەتی و ڕامیارییەوە بەیەکەوە گرێدراون. لە ڕووی مێژووییەوە، ئەم زاراوەیە ئاماژەیە بۆ ئەو گەلانەی کە تێدا مەسیحییەتی کاسۆلیکی ئایینی فەرمییە، یان ئەو وڵاتانەی کە سیستەمی مەسیحی کاسۆلیکییان ھەیە.[٢] ھەروەھا ئەم زاراوەیە بەپێی نەریتی مەسیحی، کۆمەڵگەی مەسیحی یان کڵێسای مەسیحی دەگرێتەوە کە بەپێی یاسای باوەڕ و فێرکارییەکانی کڵێساکەیە و خۆی بە «یەکن، کۆمەڵەن، پیرۆزن» پێناسە دەکات. مێژووی مەسیحییەت نزیکەی ١٧٠٠ ساڵ دەخایەنێت و چەندین پێشکەوتنی کۆمەڵایەتی و ڕامیاری لەخۆدەگرێت، ھەروەھا پێشکەوتنەکانی ھونەر، تەلارسازی، وێژە، زانست، فەلسەفە و تەکنەلۆژیا.[٣] [٤] [٥]
لە دوای بڵاوبوونەوەی ئایینی مەسیحییەت لە وڵاتانەی شامەوە بۆ ئەورووپا و باکووری ئەفریقا لە سەرەتای ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانیدا، مەسیحیەت دابەش بوو بەسەر ڕۆژھەڵاتی یۆنانی و ڕۆژاوای لاتین کە پێشتر بوونیان ھەبوو. لە ئەنجامدا جۆرە جیاوازەکانی ئایینی مەسیحییەت بە بیروباوەڕ و کردارە نەریتییەکانی خۆیانەوە سەریان ھەڵدا، کە لە دەوری ڕۆما ( مەسیحیەتی ڕۆژاوایی، کە کۆمەڵگاکەی پێی دەگوترا مەسیحیەتی ڕۆژاوایی یان لاتینی) [٦] و قوستەنتینیە ( مەسیحیەتی ڕۆژھەڵاتی، کە کۆمەڵگاکەی ناوی مەسیحییەتی ڕۆژھەڵاتی بوو). لە سەدەی یازدەھەمەوە تا سێزدەھەم، مەسیحیەتی لاتینی بەرزبووەوە بۆ ڕۆڵێکی سەرەکی لە جیھانی ڕۆژاوادا. [٧]
لە سەدەکانی ناوەڕاستدا، زاراوەی مەسیحیەت بە تایبەتی بە ئەورووپای ڕۆژاوا پەیوەست بوو؛ تا کۆتایی سەدەی پانزەھەم، ئەورووپا کە شارستانیەتی مەسیحی لە باوەش گرتبوو، بوون بە یەک ناوەند بۆ جیھانی مەسیحییەت. [٨] [٩] پاپایەتی کاسۆلیکی ڕۆڵێکی ڕامیاری بەرچاوی لە ئەورووپا و ئیمپراتۆریەتەکانیدا ھەبووە و ڕۆڵەکە لە سەدەکانی ناوەڕاستدا گەشەی کردووە، بەتایبەتی لە سەردەمی ئیمپراتۆر شارلمانگن و دوای ئەوەیش. ئەمەش لە تێکەڵبوونی کڵێسا لەگەڵ دەسەڵاتی پادشایەتی و ڕۆڵی ڕامیاری کاریگەردا دیار بوو. لە دەرەوەی ئەورووپای ڕۆژاوا، کۆمەڵگەی مەسیحی ڕۆژھەڵات ھەبوون کە ئایینی مەسیحییان وەک ئایینی فەرمی خۆیان و ھۆکاری سەرەکی یەکخستنی شارستانی و داب و نەریتی وەرگرتبوو لەوانەش ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین و ئەرمەنستان و ئیتیۆپیا.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریMWChristendomنەدراوە - ^ «CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Christendom».
- ^ Dawson، Christopher؛ Olsen، Glenn (١٩٦١). Crisis in Western Education (چاپی reprint). ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣٢-١٦٨٣-٦.
- ^ Christianity: An Introduction. John Wiley & Sons. ٢٠٠٦. لاپەڕە ٣٣٦. ژپنک ١٤٠٥١٠٨٩٩١.
- ^ «Review of How the Catholic Church Built Western Civilization by Thomas Woods, Jr». لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی ئابی ٢٠٠٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٠٦ ھێنراوە.
- ^ The Jews of Medieval Western Christendom: 1000-1500. Cambridge: Cambridge University Press. 2006. لاپەڕە xi. ژپنک ٩٧٨٠٥٢١٦١٦٦٤٥. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ Chazan, p. 5.
- ^ The Art of War in World History: From Antiquity to the Nuclear Age. University of California Press. ١٩٩٤. لاپەڕە ٢٥. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢٠-٠٧٩٦٤-٩. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.
- ^ مسيحية القرون الوسطى: الغرب
