شارستانی بیجاڕ
شارستانی بیجاڕ
Bijar County | |
|---|---|
 جێگەی لە پارێزگای کوردستاندا | |
 | |
| وڵات |  ڕۆژھەڵاتی کوردستان |
| پارێزگا | پارێزگای کوردستان |
| دەسەڵات | |
| • ڕاژۆر | بێژەن زەندیە |
| ڕووبەر | |
| • شارستان | ٤٣٥٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٬٦٨٠ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ١٩٤٠ مەتر (٦٬٣٦٠ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٦) | |
| • شارستان | ٨٩١٦٢ |
| • شاری | ٥٦٨٥٧ |
| • لادێیی | ٣٢٣٠٥ |
| سەرناوی دانیشتوو | بیجاڕی یا گەڕووسی |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (گەڕووسی و سۆرانی)، |
| • ئایین | ئیسلام(شیعە و سوننە) |
| ناوچەی کاتی | UTC+3:30 (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+4:30 (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٠٨٧ |
| وێبگە | فەرمانداری بیجاڕ |
شارستانی بیجاڕ یان قەزای بیجاڕ یەکێک لە شارستانەکانی پارێزگای کوردستانە و دەکەوێتە ڕۆژھەڵاتی ئەم پارێزگایەوە و ناوەندەکەی شاری بیجاڕە.خەڵکی بیجاڕ بە زمانی کوردی قسەی دەکن.[١]
دانیشتوان
[دەستکاری]بەپێی سەرژمێریی گشتیی جەماوەر و خانووی ئێران لە ساڵی ٢٠١٦دا، ژمارەی دانیشتووانی ئەم شارستانە (٨٩,١٦٢) کەس و (٤٤,٨٣٢)نێر و (٤٤,٣٣٠)مێ و (٢٧,٧٥٩)خێزان پێکھاتووە.[٢] دانیشتووانی ئەم شارستانە لە کورد و ئازەرییەکان پێکھاتووە.
دانیشتووانی گوندەکان
[دەستکاری]- ژمارەی دانیشتوانی گوندەکانی ئەم شارستانە دەکاتە (٣٢,٣٠٥)کەس لە کورد و لە ئازەرییەکان پێکھاتووە:
- ژمارەی کورد: (١٩,٤٤٠)کەس کە دەکاتە ڕێژەی (٦٠,١٪)ی دانیشتوانی گوندەکان.
- ژمارەی ئازەرییەکان: (١٢,٨٦٥)کەس کە دەکاتە ڕێژەی (٣٩,٩٪)ی دانیشتوانی گوندەکان.
- ژمارەی دانیشتوانی شارەدێی یاسووکەند دەکاتە (٣,٤٩٠)کەس لە کورد و لە ئازەرییەکان پێکھاتووە:
- ژمارەی کورد: (١,٧٤٥)کەس کە دەکاتە ڕێژەی (٥٠٪)ی دانیشتوانی شارەدێیەکە.
- ژمارەی ئازەرییەکان: (١,٧٤٥)کەس کە دەکاتە ڕێژەی (٥٠٪)ی دانیشتوانی شارەدێیەکە.
دانیشتوانی شارەدێی باوەڕەشانی
[دەستکاری]- ژمارەی دانیشتوانی شارەدێی باوەڕەشانی دەکاتە (٥٠٩)کەس کە سەرجەمیان لە کورد پێکھاتووە.
- ژمارەی دانیشتوانی شارەدێی پیرتاج دەکاتە (١,١٩٩)کەس کە سەرجەمیان لە ئازەرییەکان پێکھاتووە.
- ژمارەی دانیشتوانی شارەدێی تۆپاغاج دەکاتە (١,٦٤٥)کەس لە کورد و لە ئازەرییەکان پێکھاتووە:
- ژمارەی کورد: (٩٨٧)کەس کە دەکاتە ڕێژەی (٦٠٪)ی دانیشتوانی شارەدێیەکە.
- ژمارەی ئازەرییەکان: (٦٥٨)کەس کە دەکاتە ڕێژەی (٤٠٪)ی دانیشتوانی شارەدێیەکە.
دانیشتوانی شارستانەکە
[دەستکاری]- ژمارەی دانیشتوانی شارستانەکە بە (شارۆچکەی بیجاڕ، شارەدێیەکانی یاسووکەند و باوەڕەشانی و پیرتاج و تۆپاغاج و گوندەکان)ەوە دەکاتە (٨٩,١٦٢)کەس کە بەپێی نەتەوە ئاوھا پێکھاتووە:[٣]
- ژمارەی کورد: (٧٢,٦٩٥)کەس کە دەکاتە ڕێژەی (۹۶,۵٪)ی دانیشتوانی شارستانەکە.
- ژمارەی ئازەرییەکان: (١٦,٤٦٧)کەس کە دەکاتە ڕێژەی (۳,۵٪)ی دانیشتوانی شارستانەکە.
ئایین و ئایینزا
[دەستکاری]- دانیشتوانی ئەم شارستانە زۆربەی ئیسلام(شیعە و سوننە)ن.
- لە ساڵەکانی پێشوودا جوو ھەبوون لە شارۆچکەی بیجاڕدا بەڵام کۆچیان کرد.
کلتوری ئایینی
[دەستکاری]- بینینی ڕێوی باشە.
- ڕۆکردنی ئاو لەدوای گەشتیاردا.
- ئاھەنگی قەشەنگی چوارشەمە سوورە.
- ئاھەنگێڕانی خەڵکی شارستانەکە بەبۆنەی جەژنی نەورۆزی کۆن و نەتەوەییەوە.
- لە شەوی یەڵدادا جەژن لە کەسی تازە ھاوسەر دەکەن.
دابەشی کارگێڕی
[دەستکاری]جوگرافیای سروشتی و مرۆیی
[دەستکاری]شارستانی بیجاڕ پێکھاتووە لە ڕووبەرێکی شاخاوی و کەوتووەتە کۆتایی زنجیرە چیاییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان و سێیەکی خاکەکەی شاخاوییە. زۆری پێکھاتەکەی لە بەردی نیشتوو پێکھاتووە بەتایبەتی پێکھاتە گڵییەکەی، ئەم تێکەڵەی خاکە پێکھاتووە لە گەچ و لمین و پێشکەوتنی بەخۆیەوە بینییووە لە سەردەمی سێیەمی جیۆلۆجیدا.
دەکەوێتە ٤٧ پلە و ٣٦ خولەکی ڕۆژھەڵاتی گرێنچ و ٣٥ پلە و ٥٢ خولەکی باکووری ھێڵی کەمەرەیی.
شوێنی جوگرافی
[دەستکاری]
چیاکانی بیجاڕ
[دەستکاری]لەم شارستانەدا سێ زنجیرە چیای بە خێر و بێر ھەڵکەوتووە:
١- زنجیرە چیاکانی باکوور: لە کۆتا خاکی باکووری ئەم شارستانەدا چیا بەرز و بەسام و خاکییە بێ بەردەکان، لە باکووری ڕۆژاواوە بەرەو باشووری ڕۆژھەڵات کشاون، کەتیرەشان و ئاوڕێژەکانیان بە سنوری نێوان بیجاڕ و مەڵبەندە کوردنشینەکانی تیکابی ھەوشار و زەنگان دەژمێردرێ.
بڵندترین لوتکەی ئەم زنجیرە چیایە:
- لوتکەی کێوی گوندەکانی نەوبەھار و ئەمیناوا ٢٢٩٨م.
- لوتکەی کێوی ڕۆژاوای کوتانی سەرێ ٢١٣٠م.
- لوتکەی کێوی ئیمامزادە - ھەیوانساری ٢٥١٢م.
- لوتکەی زڕنیخ ٣١٢٠م.
- لوتکەی گوڵەزەرد ٢٩٩٠م.
- لوتکەی قەرەداغ ٢٨٨٠م.
- لوتکەی سوپاسالار ٢٣٨٥م.
- لوتکەی خاڵداغی ٢٦٢١م.
- لوتکەی شانشین ٣٢٠٠م.
- لوتکەی بلاوج ٢١٣٨م.
٢- زنجیرە چیاکانی ناوەند: شان بە شانی چیاکانی باکوور لە گوندەواری قەرەتەورەی دیواندەرەوە بەرەو ناوەندی بیجاڕ و گوندەواری پیرتاج دێت و دەنوسێت بە چیاکانی (خەرقان)ەوە.
بڵندترین لوتکەی ئەم زنجیرە چیایە:
- لوتکەی نەقارەقوت ٢٢٣٤م.
- لوتکەی ھەمزەی عەرەو(ھەمزەعەرەب) ٢٥٥٥م.
- لوتکەی سەرقەیسە ٢٣٤٦م.
- لوتکەی پەنجەعەلی ٢٤٠٧م.
- لوتکەی تماشا ٢٢٥٨م.
- لوتکەی چەنگ ئەڵماس ٢٥٢٥م.
٣- زنجیرە چیاکانی باشوور: تیرەشانەکانیان بە سنوری سروشتی نێوان مەڵبەندی بیجاڕ و قوروە دەژمێردرێ.
بڵندترین لوتکەی ئەم زنجیرە چیایە:
- لوتکەی زێراوا ٢٦٤٢م.
- لوتکەی پیرمەحمود ٢٦٤٢م.
- لوتکەی پشتەنگ ٢١٦١م.
ناوچەی پارێزراوی بیجاڕ
[دەستکاری]ئەم ڕووبەرە گرنگترین ناوچەی ژینگەی سروشتییە لە پارێزگای کوردستاندا و ڕووبەرەکەی (٢٣٫٠٠٠) ھێکتارە و کەوتوەتە باکووری پارێزگاکە.
ڕووبار و سەرچاوە ئاوییەکان
[دەستکاری]ڕووبارەکانی ئەم شارستانە بریتییە لە:
| ڕووبارەکانی شارستانی بیجاڕ |
|---|
|
• قەمچوخە • زەرد • دەروێش خاکی • گەوزەن • شۆراو(سوێراو) • پشتقەڵا • زاغەپۆڵا • تەڵوار • خەسراوا • شارک • وزندەرە • قزڵ وەزان • |
بەنداوی گوڵبولاخ
[دەستکاری]بەنداوی گڵی(خاکی) گوڵبولاخ لە (١٥کم)ی نێوان بیجاڕ و قوروەدایە لەسەر چۆمی (ئوزن دەرە) دروست کراوە، توانای گلدانەوەی (٨)ملیۆن مەترسێجا ئاوی ھەیە، وە توانای ئاودێری کردنی (٨٠٠)ھێکتار زەوی کشتوکاڵی ھەیە.[٤]
ئاو و ھەوا
[دەستکاری]ئاو و ھەوای ئەم شارستانە نیمچە وشکە. بەھۆی بەرزییەکانی ئەم شارستانە بە بەراورد بە ناوچەکانی دیکەی پارێزگاکە، جیاوازی پلەی گەرمی لە ساردترین ڕۆژ و گەرمترین ڕۆژدا لە ساڵێکدا جیاوازییەکەیان (٧٩)پلەی سەدییە. نزمترین پلەی گەرمی لە مانگی ڕێبەنداندا (-٣٨)پلەی سەدییە و بەرزترین پلەی گەرمی لەمانگی پووشپەڕدا (٤١)پلەی سەدییە. ڕێژەی باران بارینی ساڵانە لەم شارستانەدا (٤٣٩٫٩ملم). کاتی وشکی مانگانەی ئەم شارستانە (٤)مانگە و ڕۆژانی بەستنی (١٠٧) ڕۆژە.
ناودارانی بیجاڕ
[دەستکاری]- ئەمیر نیزامی گەڕووسی: سیاسەتوان، ئەدیب و خۆشنووسی سەردەمی قاجار
- زوبەیدە خانم ئەمینە ئەقدەس: لە ھاوسەرانی ناسرەدین شای قاجار
- فازڵ خان گەڕووسی: شاعیر و نووسەری دەرباری فەتحعەلی شا
- ئیسمایل خانی ئاوەجیانی گەڕووسی: مونشی ناەرەدین شا
- عەلیڕەزاخان گەڕووسی
- میرزا حسێن عەلی گەڕووسی
- شێخ عەبدولحسێن فازڵ گەڕووسی
- شێخ عەبدولمەجید گەڕووسی
- عەلی ئەوسەتی ئەنساری گەڕووسی
- شێخ موحەمەد نەبی شەریعەت
- غوڵامعەلی بایەندۆر: سەرکردەی ھێزی دەریایی شاھەنشاھی ئێران
- یەدوڵا بایەندۆر
- عەلی ئەسغەر ئەمیرانی: ڕۆژنامەوان
- نەسروڵا بەنی سەدر
- عیزەتوڵا ڕیازی: یەکەمین پزیشکی پسپۆڕ لە پارێزگای کوردستان
- عەبدوڵڵا ڕەمەزانزادە: سیاسەتوان، مامۆستای زانکۆ
- فەرھاد ئەسڵانی: شانۆکاری شانۆ و سینەما
- سەعید ئاغاخانی: نووسەر، دەرھێنەر و شانۆکاری شانۆ و سینەما و تێلڤزیۆن
- ئیحسان ھۆشمەند: چالاکی نەتەوەیی مەزھەبی، لێکۆڵەر
- موحەمەدعەلی کووشا: دەرسبێژی حەوزەی عیلمییەی قوم
- جەمشید فەرەجوەند: وێنەگر
- بەیتوڵا عەباسپوور: قارەمانی جیھانی وەرزش
- مەحموود دینی
- مەحموود شەھریاری: پێشکەشکاری تەلەڤزیۆنی ئێران
چێشت و خۆراکە خۆماڵییەکان
[دەستکاری]خۆراکە خۆماڵییەکانی ناوچەی بیجاڕ بریتییە لە:
پیشەسازی
[دەستکاری].jpg)
کارخانە و کانەکان
[دەستکاری]- کارخانەی خوێی ئاوی لە (٥٦کم)ی ڕێگای بیجاڕ - زەنگاندایە کە ساڵانە ١٠،٠٠٠ تەن دەدات.
- گەچی مورادقولی لە (٢٥کم)ی ڕێگای بیجاڕ - تیکابدایە کە ساڵانە ٢،٥٠٠ تەن دەدات.
- گەچی خۆش مەقام لە (٣٤کم)ی ڕێگای بیجاڕ - زەنگاندایە کە ساڵانە ٢،٤٠٠ تەن دەدات.
- گەچی شورسو لە (٢٥کم)ی ڕێگای بیجاڕ - زەنگاندایە کە ساڵانە ٢،٥٠٠ تەن دەدات.
- کانی چاڵی زاخە لە (٤کم) لە بیجاڕەوە دوورە کە ساڵانە ٥،٠٠٠ تەن دەدات.
- کارخانەی چیمەنتۆی کوردستان لە لە خاکی گوندی ئاڵی بەدەڵدایە لە قەراخی ڕێگای بیجاڕ - تیکابدایە کە ڕۆژانە ٣،٢٠٠ تەن دەدات.
- کارگەی ئاسنی شارەک.
- کانی قسڵی قامیشلو.
پیشە دەستییەکان
[دەستکاری]ناوچەی بیجاڕ لە پیشە دەستییەکاندا، بە تایبەت قاڵی(مافوورە) و بەڕە (گڵیم) ناوبانگی زۆری ھەیە، پیشەدەستییەکانی ئەم ناوچەیە بریتییە لە:
- قاڵی
- قاڵیچە (دووسێ)
- بەڕە
- جاجم
گەشتیاری
[دەستکاری]شوێنەوارەکان
[دەستکاری]- قەڵای قەمچوقە
- پردی سەڵواتاوا
- یاسووکەند و ئیمامزا عەقیل
- مزگت خەسراوای گەڕووس
- تەپەی قەواسوور
- ئووچە گونبەد
- دنگز قەڵا
- تەپەی سەراو گورگین
- چاڵ تەپە
- بورجی خشتی ئەشقون بابا
- زیارەتگای ھەمزەی رۆ
- زیارەتگای ساحیبەخاتوون
- حەمامی یاسووکەند
شوێنی گەشتیاری
[دەستکاری]- پیستی ئیسکی نسار
- بازاڕی کۆنی بیجاڕ
- تیمچەی ئەمیر توومان
- تیمچەی حاجی شاباز
خوێندنگاکان
[دەستکاری]- زانکۆی ئەندازیاری و زانستی پایەی بیجاڕ
- زانستگای ئازادی بیجاڕ
- زانستگای پەیام نوور
- پەیمانگەی عیلمی -کاربردی بیجاڕ
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ «Bijar Government» (بە فارسی). لە ڕەسەنەکە لە ١١ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی تشرینی یەکەم ٢٠١١ ھێنراوە.
{{cite web}}: دەقی «نووس» چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی سەردان=(یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ «ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١».
- ^ سەرتیپ ڕیزمارا. «فرھنگ جغرافیائی ایران(ابادیھا)» (بە فارسی).
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)[بەستەری مردوو] - ^ http://www.bijar.ir/fa-IR/BijarPortal/4640/page/سد-گلبلاغ-بیجار-
بەستەری دەرکی
[دەستکاری]- ماڵپەڕی فەرمانداریی بیجاڕ ٣٠ی نیسانی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
| شارستانەکان و شارەکان |
|  |
|---|---|---|
| پێرستی گوندەکان | ||
| وتاری پەیوەندیدار |
| |
| بابەتی گەشتیاری | ||
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
