ھارلۆ شاپلی

ھارلۆ شاپلی
لێدوان=
لەدایکبوون٢ی تشرینی دووەمی ١٨٨٥
ناشڤیل، میزۆری، ئەمریکا.
مردن٢٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٧٢ (تەمەن ٨٦ ساڵ)
بۆڵدەر، کۆلۆرادۆ، ئەمریکا
نەتەوەئەمریکی
خەڵاتەکانی
  • مەدالیای ھێنری دراپەر (١٩٢٦)
  • مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی شاھانەی فەلەکناسی (١٩٣٤)
  • مەدالیای ڕیتنھاوس (١٩٣٥)
  • مەدالیای بروس (١٩٣٩)

ھارلۆ شاپلی (بە ئینگلیزی: Harlow Shapley) (لە دایک بووی ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٨٨٥–٢٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٧٢ کۆچیی دوایی) زانایەکی ئەمریکی بووە، سەرۆک و بەڕێوەبەری ڕوانگەی کۆلێژی ھارڤارد بووە (١٩٢١–١٩٥٢) و چالاکوانی سیاسی بووە لە سەردەمی دوایین ڕێککەوتنی نوێ و ڕێککەوتنی دادپەروەرانە.[١][٢]

ھارلۆ شاپلی بۆ خەمڵاندنی قەبارەی گەلەئەستێرە سوودی لە ڕێڕەوی شیری و شوێنی خۆر لەناو ئەو ئەستێرە گۆڕاوەی سیفایددانە دا کەڵکی وەردەگرت.[٣] لە ساڵی ١٩٥٣ تیۆری «پشتێنەی ئاوی شل»ی خۆی پێشنیار کرد، کە ئێستا بە چەمکی ناوچەی نیشتەجێبوون ناسراوە.[٤]

باکگراوند

[دەستکاری]

ھارلۆ شاپلی لە کێڵگەیەک لەدایکبووە کە پێنج میل لە دەرەوەی شاری ناشڤیل لە ویلایەتی میزۆری دوورە، لە دایک و باوکی ناویان ویلیس و سارا (لەدایکبووی ستۆول) ن.[٥] لە شاری جاسپەر لە ویلایەتی میزۆری چووە قوتابخانە، بەڵام لە قوتابخانەی سەرەتایی زیاتری نەبووە.[٦] وەک ڕۆژنامەنووس[٧] دوای ئەوەی لە ماڵەوە خوێندوویەتی و ڕوماڵی چیرۆکی تاوانەکانی کردووە وەک پەیامنێرێکی ڕۆژنامە کاری دەکرد بۆ دەیلی سەن لە شاری چانوت لە ویلایەتی کانزاس و پچڕپچڕ بۆ ڕۆژنامەی تایمز ئۆف جۆپلین لە ویلایەتی میزۆری کاری کردووە.[٣] لە چانوت کتێبخانەی کارنێگی دۆزییەوە و بە تەنیا دەستی بە خوێندنەوە و خوێندن کرد بەردەوامی گرنگی بە خوێندنەوە دەدا.[٣] ھارلۆ شاپلی گەڕایەوە بۆ تەواوکردنی پرۆگرامی شەش ساڵەی ئامادەیی لە ماوەی ساڵێک و نیودا، لە کۆتاییدا دەرچووی زانکۆکە بوو.[٣]

لە ساڵی ١٩٠٧ ھارلۆ شاپلی بۆ خوێندنی ڕۆژنامەگەری چووە زانکۆی میزۆری. کاتێک زانی کە کردنەوەی قوتابخانەی ڕۆژنامەگەری بۆ ماوەی ساڵێک دواخراوە، بڕیاریدا یەکەم وانە بخوێنێت کە لە دایرێکتۆری کۆرسەکاندا تووشی بوو. بە ڕەتکردنەوەی شوێنەوارناسی کە دواتر شاپلی بانگەوازی کرد کە ناتوانێت یارمەتیدەربێت، بابەتی داھاتووی ھەڵبژارد، کە ئەویشفەلەکناسی بوو.[٨]

ساڵانی سەرەتایی

[دەستکاری]

دوای تەواوکردنی خوێندن، شاپلی زەمالەی وەرگرت بۆ زانکۆی پرینستۆن بۆ کاری دەرچوون، لەوێ لەژێر دەستی ھێنری نۆریس ڕوسیل خوێندوویەتی و پەیوەندی ماوەی-ڕووناکی بۆ ئەستێرە گۆڕاوەکانی سیفاید (کە لەلایەن ھێنریتا سوان لیڤیتەوە دۆزرایەوە) بەکارھێنا بۆ دیاریکردنی مەوداکان بۆ پۆلە گۆشەیییەکان. ئەو ڕۆڵی سەرەکی ھەبوو لە دوورخستنەوەی فەلەکناسی لە بیرۆکەی ئەوەی کە سیفایدەکان دووانەیی سپێکترۆسکۆپین، و بەرەو ئەو چەمکە کە ئەوان پەلسەتەرن.[٩]

ئەو تێگەیشت کە گالاکسی ڕێڕەوی شیری زۆر گەورەترە لەوەی پێشتر باوەڕیان پێدەکرا، ھەروەھا شوێنی خۆر لە گەلەئەستێرەکەدا لە شوێنێکی نادیاردایە. ئەم دۆزینەوە پشتگیری لە بنەمای کۆپەرنیکی دەکات، کە بەپێی ئەو بنەمایە زەوی لە ناوەندی کۆمەڵەی خۆرمان نییە، گەلەئەستێرەکەمان، نە گەردوونەکەمان.

مشتومڕی گەورەی ساڵی ١٩٢٠

[دەستکاری]

شاپلی بەشداری لە " مشتومڕی گەورە " لەگەڵ ھێبەر دی کورتیس کرد سەبارەت بە سروشتی سحر و گەلەئەستێرەکان و قەبارەی گەردوون. دیبەیتەکە لە ٢٦ی نیسانی ١٩٢٠ لە ھۆڵی ئەکادیمیای نیشتمانی زانستی ئەمریکا لە واشنتۆن دی سی بەڕێوەچوو. شاپلی ئەو لایەنەی گرتەبەر کە سحری خولگەیی (ئەوەی ئێستا پێی دەوترێت گەلەئەستێرە) لە ناو ڕێڕەوی شیری ئێمەدان، لەکاتێکدا کورتیس ئەو لایەنەی گرتەبەر کە سحری خولگەیی "گەردوونی دوورگە"ن کە زۆر لە دەرەوەی ڕێڕەوی شیری خۆمانن و لە قەبارە و سروشتدا بەراورد دەکرێن بە ڕێڕەوی شیری خۆمان ڕێگا. ئەم پرسە و مشتومڕە سەرەتای فەلەکناسی دەرەوەی گەلەئەستێرەیییە، لەکاتێکدا ئارگیومێنت و داتا وردەکان، زۆرجار بە ناڕوونی، لە ساڵی ١٩٢١ پێکەوە دەرکەوتن[١٠]

پرسە تایبەتمەندەکان ئەوە بوون کە ئایا ئادریان ڤان مانێن خولانەوەی لە سحرێکی خولگەییدا پێوانە کردووە، سروشت و ڕووناکی نۆڤا و سوپەرنۆڤای تەقینەوە کە لە گەلەئەستێرە خولگەیییەکاندا دەبینرێن و قەبارەی ڕێڕەوی شیری خۆمان؛ بەڵام قسە و ئارگیومێنتە ڕاستەقینەکانی شاپلی کە لە کاتی دیبەیتی گەورەدا پێشکەشی کرد، تەواو جیاواز بوو لەو توێژینەوەیە بڵاوکراوە. مێژوونووس مایکل ھۆسکین دەڵێت «بڕیارەکەی ئەوە بوو کە مامەڵە لەگەڵ ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکاندا بکات بە ناونیشانێکی ھێندە سەرەتایی کە بەپێویستی دەزانرێت بەشێکی زۆری بێ مشتومڕ بێت»، پاڵنەرەکەی شاپلی تەنھا بۆ سەرسامکردنی شاندێکی زانکۆی ھارڤارد بوو کە چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا دەکرد بۆ ئۆفەرێکی ئەگەری وەکو… next بەڕێوەبەری ڕوانگەی کۆلێژی ھارڤارد.[١١] بە دیفۆڵتەکەی شاپلی، کورتیس لە دیبەیتەکەدا سەرکەوتنی بەدەستھێنا. زۆری نەخایاند کێشە فەلەکییەکان لە بەرژەوەندی پێگەی کورتیس چارەسەر کران کاتێک ئێدوین ھابل ئەستێرە گۆڕاوە سیفایدییەکانی لە گالاکسی ئەندرۆمێدا دۆزییەوە.[١٢][١٣]

لە کاتی مشتومڕەکەدا، ھارلۆ شاپلی لە ڕوانگەی ماونت ویلسۆن کاری دەکرد، کە لەلایەن جۆرج ئێلێری ھێڵەوە بەکرێگیرابوو ئەو کات؛ بەڵام دوای مشتومڕەکە، وەک بەڕێوەبەری ڕوانگەی کۆلێژی ھارڤارد (HCO) لە شوێنی ئێدوارد چارڵز پیکەرینگ کە بەم دوایییە کۆچی دوایی کرد، دامەزرا.

گۆڕینی بۆ بیرۆکەکانی ھابل

[دەستکاری]

ھەروەھا ناسراوە کە دژی تێبینییەکانی ئێدوین ھابل بووە کە دەڵێت جگە لە ڕێڕەوی شیری گەلەئەستێرەی زیادە لە گەردووندا ھەیە. شاپلی بە توندی ڕەخنەی لە ھابڵ گرت و کارەکانی وەک زانستی خراپەکاری سەیر دەکرد؛ بەڵام دوای ئەوەی نامەیەکی لە ھابڵەوە پێگەیشت کە کێوی ڕووناکی چاودێرکراوی ھابڵ لە V1 نیشان دەدات کە ئەستێرەیەکی گۆڕاوی سیفاید لە گەلەئەستێرەی ئەندرۆمێدا، ڕەخنەکانی کشایەوە. دەوترێت بە ھاوکارێکی وتووە «ئەوەتا ئەو پیتەیە کە گەردوونی منی لەناوبردووە». ھەروەھا ھانی ھابلی دا کە توێژینەوەیەک بۆ کۆبوونەوەیەکی ھاوبەشی کۆمەڵەی فەلەکی ئەمریکی و کۆمەڵەی ئەمریکی بۆ پێشخستنی زانست بنووسێت.[١٢] دۆزینەوەکانی ھابل درێژەی پێدا و لە بنەڕەتدا دیدگای زانستی گەردوونیان داڕشتەوە.[١٣]

سەرەڕای ئەوەی پێشتر بە توندی دژی بیرۆکەی گەلەئەستێرەکانی تر جگە لە ڕێڕەوی شیری ئێمە بوو، بەڵام شاپلی پێشکەوتنی بەرچاوی لە لێکۆڵینەوەکانی دابەشبوونی گەلەئەستێرەکاندا بەدەستھێنا، لە نێوان ساڵانی ١٩٢٥ بۆ ١٩٣٢ کاردەکات. لەم ماوەیەدا، لەگەڵ ڕوانگەی کۆلێژی ھارڤارد، کاریان کرد بۆ نەخشەکێشانی ٧٦ ھەزار گەلەئەستێرە. یەکێک بوو لە یەکەم فەلەکناسەکان کە باوەڕیان بە بوونی سوپەرکۆلستەرەکانی گەلەئەستێرە ھەبوو، دواتر شاپلی نموونەیەکی گەورە و دووری دۆزییەوە، کە دواتر ناوی لێنرا سوپەرکلستەری شاپلی. ئەو مەودای ئەم سوپەرکلاستەرەی بە 231 Mpc خەمڵاندووە، کە لە ماوەی ١٥٪ی بەھای وەرگیراو لە ئێستادادایە. </link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (January 2022)">وەرگێڕان پێویستە</span> ]

ڕوانگەی کۆلێژی ھارڤارد

[دەستکاری]

لە ساڵی ١٩٢١ تاوەکو ١٩٥٢ وەکو بەڕێوەبەری (HCO) کاری کردووە، لەم ماوەیەدا، سیسیلیا پێینی بەکرێ گرت، کە لە ساڵی ١٩٢٥ بوو بە یەکەم کەس کە بڕوانامەی دکتۆرای لە کۆلێژی ڕادکلیف لە بواری فەلەکناسی بەدەستھێنابێت، ھەروەھا بۆ ئەو کارە نایابانەی لە ڕوانگەی کۆلێژی ھارڤارد ئەنجامیدا.

لە ساڵی ١٩٢٤ەوە لە لیژنەی ھەمیشەیی ڕەسەنی دامەزراوەی لێکۆڵینەوە لە خولەکان بووە. ھەروەھا لە دەستەی ئەمینداری خزمەتگوزاری زانستدا کاری کردووە، کە ئێستا بە کۆمەڵەی زانست و گشتی ناسراوە، لە ساڵی ١٩٣٥ تا ١٩٧١.

چالاکی

[دەستکاری]

لە ساڵانی چلەکاندا، ھارلۆ شاپلی بەردەوام یارمەتی دامەزراندنی کۆمەڵە زانستییەکانی دا کە حکوومەت پارەی بۆ دابین بکات، لەنێویاندا وەک دامەزراوەی نیشتمانی زانست. ئەو ھاوڕایی لەگەڵ بایۆکیمیاکاری بەریتانی جۆزێف نیدھامدا ھەیە بۆ زیادکردنی "S" لە یونسکۆ (ڕێکخراوی پەروەردەیی و زانستی و کولتووری نەتەوە یەکگرتووەکان) بوو.

لە ١٤ی تشرینی دووەمی ١٩٤٦، ھارلۆ شاپلی لەژێر بانگھێشتنامەیەکدا لەلایەن لیژنەی چالاکییە نائەمریکییەکان لە ئەنجومەنی نوێنەران (HCUA) لە ڕۆڵی خۆیدا وەک ئەندامی لیژنەی سەربەخۆی ھاووڵاتییان بۆ ھونەر و زانست و پیشەکان (ICCASP) ئامادەبوو، کە HCUA بە "سەرەکی" وەسفی کرد قۆڵی سیاسی چەپی ڕووسۆفیل". لە ھەڵبژاردنەکانی ناوەڕاستی خولی ئەو ساڵەدا دژی دووبارە ھەڵبژاردنەوەی نوێنەری ئەمریکا جۆزێف ویلیام مارتن جونیۆر بوو و داوای لێکرا وەڵامی پرسیارەکان بداتەوە سەبارەت بە بابەتی ماساشوستس لە ICCASP. سەرۆکی لیژنەی HCUA جۆن ئی. شاپلی HCUAی بە "شێوازەکانی گێستاپۆ " تۆمەتبار کرد و داکۆکی لە ھەڵوەشاندنەوەی کرد و وتی کە بە شوێنکەوتنی "بۆگیی ڕادیکالیزمی سیاسی" "نامەردی مەدەنی زۆرێک لە ھاووڵاتیانی" کردووە.[٢][١٤]

چەند ھەفتەیەک دواتر، لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٧، شاپلی بوو بە سەرۆکی کۆمەڵەی ئەمریکی بۆ پێشخستنی زانست (AAAS). لەو کاتەدا، ھەڵبژاردنی AAAS وا دیار بوو «سەرزەنشتکردن»ی HCUA و پاڵپشتیکردنی ئەرێنی زانایان بوو.[٢] شاپلی لە وتاری دەستبەکاربوونیدا ئاماژەی بە مەترسییەکانی «وەحشی نابغە» کرد و پێشنیاری نەھێشتنی «ھەموو سەرەتایییەکان کرد کە ھەر بەڵگەیەک یان نیشانەیەکی نابغەیی یان تەنانەت بەھرەمەندی نیشان دەدەن».[١٥] ھەڕەشە جیھانییەکانی دیکە کە ئاماژەی پێکردووە بریتی بوون لە: ئەو ماددە ھۆشبەرانەی کە ئارەزووی سێکسیان سەرکوت دەکرد؛ بێزاری؛ جەنگی جیھانی بە چەکی کۆمەڵکوژ؛ پەتایەکی تاعون.

لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩٤٩، شاپلی سەرۆکایەتی کۆنفرانسی کولتووری و زانستی بۆ ئاشتی جیھانی کرد لە والدۆرف-ئەستۆریای نیویۆرک. لەلایەن ئەنجومەنی نیشتمانی ھونەر و زانست و پیشەکانەوە سپۆنسەر کرابوو. ویلیام ئێف باکلی، جونیۆر، کۆنەپەرستی کۆنەپەرست، لە ساڵی ١٩٥١ کتێبێکی بە ناوی خودا و مرۆڤ لە یێڵ: خورافاتەکانی "ئازادی ئەکادیمی" نووسی، کە تێیدا لە سەروبەندی مەکارتیزمدا ھێرشی کردە سەر لیبرالیزم (تێڕوانینی پەسەندکراوی باکلی بۆ لیبرالیزم) لە یێڵ و ئەکادیمیا بە گشتی. لە کتێبەکەدا، باکلی ئاماژەی بە بەشداری شاپلی کردووە و ئاماژەی بەوە کردووە کە ئەو ڕووداوە "ئیلھامبەخشی کۆمۆنیستەکان" و "ژاڵن بەسەر ڕووسیاکان"دا بووە.

لە ساڵی ١٩٥٠، ھارلۆ شاپلی ڕۆڵی سەرەکی ھەبوو لە ڕێکخستنی ھەڵمەتێک لە بواری ئەکادیمیدا دژی جیھانەکان لە پێکداداندا لەلایەن پزیشکی دەروونی تاراوگەی ڕووسی ئیمانوێل ڤێلیکۆڤسکی. زانایان بەگشتی ئەم کتێبە مشتومڕاوییەی ئەمریکایان بە زانستی ساختە دەزانی.

سیاسەتی جیھانی

[دەستکاری]

یەکێک بوو لە واژووکارانی ڕێککەوتننامەی بانگھێشتکردنی کۆنفرانسی داڕشتنی دەستووری جیھانی.[١٦][١٧] لە ئەنجامدا بۆ یەکەمجار لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، ئەنجومەنی دامەزرێنەری جیھانی کۆبووەوە بۆ داڕشتن و پەسەندکردنی دەستووری فیدراسیۆنی زەوی.[١٨]

ژیانی تایبەت

[دەستکاری]

شاپلی لە نیسانی ١٩١٤ لەگەڵ مارتا بێتز (١٨٩٠–١٩٨١) ھاوسەرگیری کرد، کە لە میزۆری ناسیبووی. یارمەتی ھاوسەرەکەی داوە لە توێژینەوەی فەلەکناسی چ لە ماونت ویلسۆن و چ لە ڕوانگەی ھارڤارد. چەندین بابەتی لەسەر ئەستێرە گیران و تەنەکانی تری فەلەکناسی نووسیوە.

یەک کچیان ھەبوو، سەرنوسەر و نووسەر میلدرد شاپلی ماتیۆس؛ و چوار کوڕ. لەوانە لۆید شاپلی، بیرکار و ئابووریناس کە خەڵاتی یادەوەری نۆبڵی لە ئابووری لە ساڵی ٢٠١٢ بەدەستھێنا،[٢] و ویلیس شاپلی کە بوو بە سەرکردەیەکی باڵای خزمەتگوزاری جێبەجێکار لە ناسا.[١٩] نەوە گەورەکەی بە ناوی جۆن لۆرین ماتیۆس بوو بە فیزیازان.

ھەرچەندە شاپلی کەسێکی ئەگنۆستیک بوو، بەڵام زۆر حەزی لە ئایین بوو.[٢٠][٢١]

شاپلی لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٧٢ لە خانەی بەساڵاچووان لە شاری بۆڵدەر لە ویلایەتی کۆلۆرادۆ کۆچی دوایی کرد، کەمێک پێش ٨٧ ساڵەی لەدایکبوونی.[٢]

خەڵات و ڕێزلێنان

[دەستکاری]
  • ئەندامی ھەڵبژێردراوی ئەکادیمیای ھونەر و زانستی ئەمریکی (١٩٢٠)[٢٢]
  • ئەندامی ھەڵبژێردراوی کۆمەڵەی فەلسەفی ئەمریکی (١٩٢٢)[٢٣]
  • ئەندامی ھەڵبژێردراوی ئەکادیمیای نیشتمانی زانستی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (١٩٢٤)[٢٤]
  • مەدالیای ھێنری دراپەر لە ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکان (١٩٢٦)[٢٥]
  • پریکس ژول یانسن لە کۆمەڵەی فەلەکناسی فەرەنسا (کۆمەڵەی فەلەکناسی فەرەنسی) (١٩٣٣)
  • خەڵاتی ڕامفۆرد لە ئەکادیمیای ھونەر و زانستی ئەمریکی (١٩٣٣)[٢٦]
  • مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی فەلەکناسی شاھانە (١٩٣٤)[٢٧]
  • مەدالیای بروس لە کۆمەڵەی فەلەکناسی زەریای ھێمن (١٩٣٩)[٢٨]
  • مەدالیای یانسن لە ئەکادیمیای زانستی فەرەنسی (١٩٤٠)
  • میدالیای پیۆسی یازدەھەم (١٩٤١)[٢٩]
  • مەدالیای فرانکلین (١٩٤٥)
  • ھێنری نۆریس ڕوسیل وانەبێژی کۆمەڵەی فەلەکناسی ئەمریکی (١٩٥٠)[٣٠]

میرات

[دەستکاری]
نەخشەی شاپلی سوپەرکلاستەر

ناویان بە ناوی ئەوەوە ناونراون بریتین لە:

  • کانییەکەی شاپلی لەسەر مانگ
  • ئەستێرەیەکی بچووک ١١٢٣ شاپلێیا
  • شاپلی سوپەرکلاستەر
  • ھارلۆ شاپلی سەردانی وانەبێژ لە فەلەکناسی، کۆمەڵەی فەلەکناسی ئەمریکی

پێش ئەوەی دەستەواژەی دژە کۆمۆنیستی «مردوو باشترە لە سوور» لە ساڵانی ١٩٥٠دا لە سەردەمی ماکارتیزمدا بەناوبانگ بێت، شاپلی لە وتارێکی ساڵی ١٩٤٧دا بە ناوی «ئاشتی یان پارچە» وتی «جیھانێکی کۆیلە شایەنی پاراستنی نییە، باشترە وەک مانگی سارد بێ گیان بێت، یان بە شێوەیەکی سەرەتایی ڕووەکی وەک مەریخی وێران، نەک ھەسارەیەک کە ڕۆبووەتە کۆمەڵایەتییەکان دانیشتوویان بێت.»[٢]

کار دەکات

[دەستکاری]

شاپلی چەندین کتێبی لەسەر فەلەکناسی و زانستەکان نووسیوە. لە نێو ئەمانەدا کتێبی سەرچاوە لە فەلەکناسیدا (نیویۆرک: مەکگراو-ھیل، ١٩٢٩، بە ھاوبەشی لەگەڵ ھێلین ئی. ھۆوارت نووسراوە، ھەروەھا لە ستافی ڕوانگەی کۆلێژی ھارڤارد)، یەکەم کتێبی سەرچاوەی بڵاوکەرەوە بوو لە مێژووی… زانستەکان.

لە ساڵی ١٩٥٣دا «پشتێنەی ئاوی شل»ی نووسی کە باوەڕێکی زانستی بە تیۆری ئیکۆسفێری ھوبێرتوس سترۆگۆڵد بەخشی.[٣١]

شاپلی لە کتێبی "لە ئەستێرە و پیاوان" لە ساڵی ١٩٥٧دا، زاراوەی میتاگالاکسییەکانی پێشنیار کردووە بۆ ئەو شتانەی کە ئێستا پێیان دەوترێت سوپەرکلاستەر. </link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (April 2017)">وەرگێڕان پێویستە</span> ]

شاپلی بەشداری لە کۆنفرانسی پەیمانگای ئایین لە سەردەمی زانستدا کردووە لە دوورگەی ستار و سەرنووسەری کتێبی زانست بیر لە ئایین دەکاتەوە (١٩٦٠).[٣٢]

کتێب

[دەستکاری]
  • Shapley، Harlow (١٩٧٢). Galaxies. The Harvard books on astronomy. Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٣٤٠٥١-٠.
  • Shapley، Harlow (١٩٦٩). Through Rugged Ways to the Stars. Scribner.
  • Shapley، Harlow (١٩٦٧). Beyond the Observatory. Scribner.[٣٣]
  • Shapley، Harlow (١٩٦٤). The View from a Distant Star: Man's Future in the Universe. Dell Publishing, Co.
  • Shapley, Harlow، ed. (١٩٦٠). Source book in astronomy, 1900–1950. Source books in the history of the sciences. Harvard University Press.[٣٤]
  • Shapley، Harlow (١٩٥٨). Of Stars and Men: The Human Response to an Expanding Universe. Beacon Press.[٣٥]
  • Shapley، Harlow (١٩٥٨). A Census of Northern Galaxies in an Area of 3600 Square Degrees. Harvard College Observatory. Annals, v. 88, no. 7. Beacon Press.
  • Shapley، Harlow، ed. (1953). Climatic Change: Evidence, Causes, and Effects. Cambridge: Harvard University Press. لە ١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.[٣٦][٣٧]
  • Shapley، Harlow (١٩٤٨). Galactic and Extragalactic Studies, XVIII. Volume 36. National Academy of Sciences.
  • Shapley، Harlow (١٩٣٦). Time and Its Mysteries. Series 1:Lectures given on the James Arthur Foundation, New York University. New York University Press.
  • Shapley، Harlow (١٩٣٤). The Angular Diameters of Bright Galaxies. The Observatory.
  • Shapley، Harlow (1930). Star Clusters. New York: McGraw-Hill. لە ١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  • Shapley، Harlow (١٩٣٠). Flights from Chaos: A Survey of Material Systems from Atoms to Galaxies, Adapted from Lectures at the College of the City of New York, Class of 1872 Foundation. Whittlesey House, McGraw–Hill Book Company, Inc. Bibcode:١٩٣٠fcsm.book.....S. {{cite book}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)
  • Shapley، Harlow (١٩٢٦). Starlight. George H. Doran Co.
  • Shapley، Harlow (١٩٢٤). Descriptions and Positions of 2,829 New Nebulae ... Harvard College Observatory. Annals, v. 85, no. 6. The Observatory.

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Goldberg, Leo (January 1973). «Obituary: Harlow Shapley». Physics Today. ٢٦ (1): ١٠٧–١٠٨. Bibcode:١٩٧٣PhT....٢٦a.١٠٧G. doi:١٠.١٠٦٣/١.٣١٢٧٩٢٠. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)
  2. ^ ئ ا ب پ ت ج «Dr. Harlow Shapley Dies at 86. Dean of American Astronomers. Dr. Harlow Shapley, Dean of American Astronomers, Dies at 86». New York Times. ٢١ی تشرینی یەکەمی ١٩٧٢. لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ ھێنراوە.
  3. ^ ئ ا ب پ Bart J. Bok. Harlow Shapely 1885–1972 A Biographical Memoir. National Academy of Sciences
  4. ^ Richard J. Hugget, uGeoecology: an evolutionary approach. p. 10
  5. ^ Hockey، Thomas (٢٠٠٩). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Springer Publishing. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٨٧-٣١٠٢٢-٠. لە ٢٢ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
  6. ^ Bok، Bart (١٩٧٨). Harlow Shapley, 1885–1972, A Biographical Memoir. National Academy of Sciences.
  7. ^ «Obituary of Harlow Shapley». Nature Vol 240 (1972). لاپەڕە ٤٢٩–٤٣٠.
  8. ^ Timothy Ferris (١٩٧٧). The Red Limit: The Search for the Edge of the Universe. William Morrow & Co. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٨٨-٠٣١٧٦-٣.
  9. ^ "On the Nature and Cause of Cepheid Variation," Shapley, H., Astrophysical Journal, 40, 448 (1914)
  10. ^ "The Scale of the Universe" Shapley, H. and Curtis, H. D., Bulletin of the National Research Council, 2, 169, pp. 171–217 (1921)
  11. ^ "The 'Great Debate': What Really Happened" Hoskin, M., Journal for the History of Astronomy, 7, 169 (1976)
  12. ^ ئ ا «Hubble Views the Star that Changed the Universe». HubbleSite NewsCenter. لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی ئایاری ٢٠١١ ھێنراوە.
  13. ^ ئ ا Bartusiak، Marcia (٢٠٠٩). The Day We Found the Universe (Hardcover) (بە ئینگلیزی) (چاپی 1st). Pantheon. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٧٥-٤٢٤٢٩-٨.
  14. ^ Goodman، Walter (1968). The Committee: The Extraordinary Career of the House Committee on Un-American Activities. Farrar, Straus, and Giroux. لاپەڕە ١٨٧. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٧٤-١٢٦٨٨-٩. لە ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
  15. ^ «He's anti-genius». Sarasota Herald-Tribune. ٩ی کانوونی دووەمی ١٩٤٧. لاپەڕە ٩.
  16. ^ «Letters from Thane Read asking Helen Keller to sign the World Constitution for world peace. 1961». Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. لە ١ی تەممووزی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  17. ^ «Letter from World Constitution Coordinating Committee to Helen, enclosing current materials». Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. لە ٣ی تەممووزی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  18. ^ «Preparing earth constitution | Global Strategies & Solutions | The Encyclopedia of World Problems». The Encyclopedia of World Problems | Union of International Associations (UIA). لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی تەممووزی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  19. ^ «Mr. Willis Shapley» (PDF). NASA History Newsletter. No. 3. NASA. ١ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٥. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٨ی تەممووزی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی تەممووزی ٢٠١٩ ھێنراوە.
  20. ^ Kragh، Helge (٢٠٠٤). Matter and spirit in the Universe: scientific and religious preludes to modern cosmology. OECD Publishing. لاپەڕە ٢٣٧. ژپنک ٩٧٨-١-٨٦٠٩٤-٤٦٩-٧. Shapley was not committed to any particular model of the expanding universe, but he did have strong opinions about the relationship between astronomy and religion. A confirmed agnostic, in the postwar period he often participated in science-religion discussions, and in 1960 he edited a major work on the subject — Science Ponders Religion.
  21. ^ I.S. Glass (2006). «Harlow Shapley: Defining our galaxy». Revolutionaries of the Cosmos: The Astro-physicists. Oxford University Press. لاپەڕە ٢٦٥–٦٦. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٨٥٧٠٩٩-٨. Although a declared agnostic, Shapley was deeply interested in religion and was a genuinely 'religious' person from a philosophical point of view. 'I never go to church', he told Cecilia Payne-Gaposchkin, 'I am too religious.
  22. ^ «Harlow Shapley». American Academy of Arts & Sciences (بە ئینگلیزی). ٩ی شوباتی ٢٠٢٣. لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  23. ^ «APS Member History». search.amphilsoc.org. لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  24. ^ «Harlow Shapley». www.nasonline.org. لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  25. ^ «Henry Draper Medal». National Academy of Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
  26. ^ «Past Recipients of the Rumford Prize». American Academy of Arts and Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
  27. ^ «Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society». Royal Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
  28. ^ «Past Winners of the Catherine Wolfe Bruce Gold Medal». Astronomical Society of the Pacific. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی تەممووزی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
  29. ^ «Harlow Shapley Wins Pius XI Prize. Harvard Observatory Chief Receives Astronomy Award of Pontifical Academy». New York Times. ١ی کانوونی یەکەمی ١٩٤١. لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ ھێنراوە. The Pope today attended the inauguration of the new academic year of the Pontifical Academy...
  30. ^ «Grants, Prizes and Awards». American Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
  31. ^ James F. Kasting, How to find a habitable planet. p. 127
  32. ^ "Varieties of Belief" (Review of Science Ponders Religion) by Edmund Fuller, December 18, 1960, New York Times
  33. ^ McCarthy, Martin F. (April 1969). «Review of Beyond the Observatory by Harlow Shapley». Physics Today. ٢٢ (4): ١٠٥–١٠٦. doi:١٠.١٠٦٣/١.٣٠٣٥٤٩٩.
  34. ^ Shapley، Harlow (١٩٦٢). «Review of Source Book in Astronomy 1900–1950 edited by Harlow Shapley». Journal of the Royal Astronomical Society of Canada. ٥٦: ٢٧٠. Bibcode:١٩٦٢JRASC..٥٦..٢٧٠S. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)
  35. ^ Sitterly، Bancroft W. (١٩٦٤). «Review of Man in the Universe: The View from a Distant Star. Man's future in the universe by Harlow Shapley». Science. ١٤٣ (3611): ١١٦٠. doi:١٠.١١٢٦/science.١٤٣.٣٦١١.١١٦٠.a.
  36. ^ McLaughlin، Dean B. (١٩٥٤). «Review of Climatic Change: Evidence, Causes, and Effects edited by Harlow Shapley». Science. ١١٩ (3095): ٥٤٦. doi:١٠.١١٢٦/science.١١٩.٣٠٩٥.٥٤٦.a.
  37. ^ Simpson، G. C. (١٩٥٥). «Review of Climatic Change edited by Harlow Shapley». Journal of Glaciology. ٢ (18): ٦٠٩–٦١٠. doi:١٠.٣١٨٩/S٠٠٢٢١٤٣٠٠٠٠٣٢٨٩٥.

بەستەرە دەرەکییەکان

[دەستکاری]