Keriç

şeer Keriç rus. Керчь ukr. Керч Bayraq Tuğra Bayraq Tuğra Memleket Rusiye/Ukraina[1] Region Qırım Muhtar Cumhuriyeti[2]/Qırım Cumhuriyeti[3] Şeer şurası Keriç şeer şurası Coğrafiy koordinatalar Koordinatlar: 45°20′19″ ş. e. 36°28′05″ ş. b. / 45.338611° ş. e. 36.468056° ş. b. ^(G) ^(O) ^(Я)45.338611, 36.46805645°20′19″ ş. e. 36°28′05″ ş. b. / 45.338611° ş. e. 36.468056° ş. b. ^(G) ^(O) ^(Я) Şeer başı Oleg Osadçiy Evelki adları Çerkio, Vosporo, Korçev Bospor, Pantikapeyon Meydanlıq 108 km² Yükseklik 10 m (deñizge nisbeten) Eali 104.443 kişi (1939)[4] Eali sıqlığı 967,06 kişi/km² Saat quşağı UTC+3 Telefon kodu +380-6561 ve +7-36561 Poçta indeksleri 298300 — 298399 Resmiy sayt http://www.kerchrada.gov.ua/ Keriç Vikianbarda Keriç

Keriç (rusça Керчь, ukraince Керч, rus tiline bu şeerniñ adı türkiy tillerinden keldi: qarşı (Tamanğa qarşı) → horsa → korçev^[5]) — şarqiy Qırımda Keriç boğazınıñ yalısında bir şeer, iri sanayı, naqliyat, turizm ve yazlıq raatlanuv merkezi, qaraman şeeri. Keriç — dünyanıñ eñ qadimiy şeerlerinden biridir. Şimdi Keriçte çeşit türlü medeniyetler ve devirlerge ait olğan bir çoq tarih ve mimarlıq abidesi bar.

Tarih

Antik devri

Pantikápaion

Milâttan evel VII asırnıñ soñunda Miletos adlı yunan şeerinden kelgenler şimdiki Keriç yerinde Pantikapeyon (yunanca Pantikápaion) şeerini qurğan ediler. Akropol şimdiki Mitridat adlı olğan dağda bulunğan edi. Şeerniñ etrafında başqa qadimiy yunan şeerleriniñ nekropollerinden farqlı olğan nekropol bulunğan edi. Pantikapeyon nekropoliniñ terkibinde o zamanda yunanlar içün adetteki topraq qabirlerden ğayrı şeerden çölge taba keçken yolnıñ boyunda bir sıra qurğan bar edi.

Bosporostaki arbiy federatsiya. Pantikapeyon

Şimdiki Keriç bulunğan toprağı atta milâttan evel XVII—XV asırlarda meskün eken, bunı Mayak qasabasınıñ etrafında keçirilgen atiqiy qazılmalar tasdıqlay. Amma Keriçniñ şeer olaraq tarihı qararnen 2600 yıldan evel başlandı, milâttan evel VII asırda Bosporos Kimmerikos (Keriç boğazı) yalısında qadimiy yunan müstemlekecileri arbiy federatsiya teşkil etken bir sıra mustaqil şeer-devletni qurdılar. Şeerlerara ittifaqnıñ maqsadı — tamır halqqa (skitlerge) qarşılıq yapuv edi.

Bosporos Devletiniñ ahırı

I asırdan başlap ep Bosporos Devleti kibi Pantikapeyonğa de gotlar ücüm ettiler.

370 seneleri hunnular istilâsı vaqtında Pantikapeyon tamamen yoq oldı. Onıñ keniş yerleri virane alına ketirilgen edi. Amma şeer turmaqta edi ve yaqın arada canlanıp Şimaliy Qara deñiz yanınıñ iri alış-veriş ve esnaf merkezine çevirildi.

Orta asırlar

VI asırda şeer Bizans İmperiyasınıñ akimiyetinde bulundı. I Yustinian imperator qararınen anda garnizon yollandı da qale qurulışı başlandı, qaleniñ adını Bosporos qoydılar.

VIII asırda Qırım Hazar Qağanlığınıñ tesiri altına tüşti. Bospor adı Qarşa ya da Çarşa adına deñiştirildi.

Yeñi Qale. XVII asır

1318 senesi şeer Şimaliy Qara deñiz yanındaki ceneviz müstemlekeleriniñ terkibine kirsetildi.

1475 senesi şeer Osmanlı Devletiniñ ükümine keçti. O arada Keriç berbat bir alğa keldi ve Zaporog qazaqları tarafından bir qaç kere ücümge oğradı. XVIII asır başında Azaq deñizinde Rusiye öz arbiy küçüni quvetlendirgenine cevap olaraq osmanlılar Keriç boğazı yalısında Yeñi Qaleni quralar.

Yañı zaman

Rus-osmanlı cenkinden soñ 1774 senesindeki Küçük Kaynarca muqavelesine köre Keriç ve Yeñi Qale Rusiye terkibine kirsetilgen edi.

1783 senesi Keriç Tavriya guberniyasınıñ terkibine kirsetildi. Şeerniñ ealisi yunanlar, ruslar, ukrainler, italyanlar ve ermenilerden ibaret edi. 1821 senesi Keriç ve Yeñi Qale hususiy memüriy birlemge — Keriç-Yeñi Qale şeerbaşlığına ayırıldı. Bu aradan başlap şeer abadanlaşıp başlay.

1855 senesi Qırım cenki vaqtında şeerni ingliz ordusı yıqıp berbat etti.

II Cian cenki vaqtındaki Keriç

II Cian cenki vaqtında Keriçte sovetnen alman orduları arasında bir çoq deşetli uruş olıp keçti. 1941 senesi noyabr ayında şiddetli uruşlardan soñ almanlar şeerni işğal ettiler. 1941 senesi dekabr 30 künü şeer birinci sefer azat etildi. Sovet ordusı keri çekilgenden soñ askerlerniñ bir qısmı partizanlarnen beraber Acı Muşqay taşparçalav quyularına kete.

1944 senesi aprel 11 künü Keriç tamamen azat etildi.

1973 senesi sentâbr 14 künü Keriçke şeer-qaraman rütbesi berildi.

Sanayı

Keriç

XX asırnıñ ekinci qısmında Keriç iri gemi yapıcılığı ve maden tökmeciligi merkezi olıp qaldı.

Şuralar Birligi dağılğanı ve bazar iqtisadiyatına köçkeninen gemi yapıcılığı ve maden tökmeciligi saaları zayıflaştılar. Şeer sanayı merkezinden turizm ve yazlıq raatlanuv merkezine çevirildi.

Şeerniñ tarihı boyu balıqçılıq onıñ içün pek emiyetli edi ve şimdi de Keriç ealisiniñ büyük bir qısmı bu saada çalışa.

Naqliye

Şeerlerara ve halqlarara köçürmeler Keriçte Keriç ticaret limanı, demir yol vokzalı, avtostantsiya ve kiçik aeroport eda ete.

İçtimaiy naqliyat olaraq şeerde esasen avtobuslar ve marşrut taksileri qullanıla. 2004 senesi Keriçniñ ilk trolleybus marşrutı işletildi.

Maarif

Şeerniñ ameldeki oquv yurtları bular (2004 senesi):

• 28 mektep
• 9 aliy oquv yurtu
• gemi-mehanik ve politehnik tehnikumlar
• tibbiyet oquv yurtu
• 6 ihtisas-tehnikiy oquv yurtu
• bala bağçaları

Turizm ve raatlanuv

Qara ve Azaq deñizleriniñ yalılarında bulunma sayesinde yaz vaqtında Keriçke sabıq ŞSCB memleketlerinden raatlanmaq içün bir çoq kişi kele.

Keriç yarımadasında bir qaç şifaiy çamur çeşmesi bar.

GPS sistemasında koordinatlar

• Yeñi Qale: (WGS 84): N 45 20.8368 E 36 36.1027
• Keriç qalesi: (WGS 84): N 45 18.8799 E 36 28.1891
• Töbeçik gölü: (WGS 84): N 45 10.8202 E 36 24.2984
• Çar qurğanı (WGS 84): N 45 22.4974 E 36 32.7114
• Melek Çeşme qurğanı (WGS 84): N 45 21.7691 E 36 28.2041
• Mitridat dağınıñ başı (WGS 84): N 45 21.0029 E 36 28.1762
• Mitridat büyük merdiveni (WGS 84): N 45 21.0482 E 36 28.3833

Bağlantılar

• Bospor devleti ve onıñ şeerleriniñ kümüş aqçaları (Rusça)
• Şeer saytı 11 aprelniñ 2004 s. arhivlengen. (Rusça)
• Web-kamera 18 iyülniñ 2006 s. arhivlengen.
• Web-kamera 15 mayısnıñ 2007 s. arhivlengen.
• Kence oğulnıñ soqağı — Keriçteki cenk vaqialarını tasvir etüv. (Rusça)
• Keriç — 27 asırnıñ şeeri 28 fevralniñ 2007 s. arhivlengen. (Rusça)
• Şeer aqqında, Keriçke ait olğan sitelerniñ katalogı (Rusça)
• Keriçte basılğan "Bospor" gazetasınıñ saytı 21 aprelniñ 2007 s. arhivlengen. (Rusça)
• Пансионат 23 avgustnıñ 2011 s. arhivlengen.(Rusça)

Atıflar

1. Bu meskün yer Rusiye ve Ukraina arasında çatışuvğa sebep olğan Qırım yarımadasında buluna. Qırımnı de-fakto idare etken Rusiyeniñ qanunlarına köre yarımadada bulunğan Qırım Cumhuriyeti ve Aqyar federal emiyetli şeeri - Rusiye terkibindeki eki federatsiya subyektidir. Ukraina qanunlarına köre yarımadada Ukraina terkibindeki Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar mahsus statuslı şeeri buluna.
2. Ukraina qanunlarına köre.
3. Rusiye qanunlarına köre.
4. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам (rus.)
5. Что такое Тмутаракань? — belli rus tarihçı ve şarqşinas Vasiliy Smirnov, saifeler 67-73